Sezar'ın "Sen de mi Brütüs" Dediği Brütüs Kimdi? Sonrasında Ona Ne Oldu?
milattan önce 15 mart 44. roma sokaklarında tansiyon yüksek, senato binasının merdivenleri soğuk, hançerler ise keskin. tarihin en ünlü suikastlarından biri sahne almak üzere. başrolde gaius julius caesar; roma cumhuriyeti'nin son büyük figürü, imparatorluğun ilk gölgesi.
“diktatör” ne demekti ki o zamanlar?
bugünkü gibi değil. roma'da “dictator”, aslında anayasal bir makam. cumhuriyetin zor zamanlarında (savaş, isyan, kriz vb.) senato kararıyla, 6 aylığına tam yetkili bir lider atanırdı. demokrasi (!) bir süreliğine askıya alınırdı ama geçiciydi bu. sistemin sigortasıydı adeta.
lakin sezar bu makama öyle bir yapıştı ki, önce birkaç kez atandı, sonra süre uzatıldı, derken 44'te kendisini dictator perpetuo, yani “ömür boyu diktatör” ilan etti. işte orada filmin koptuğu an geldi. cumhuriyetçi senatörlerin tüyleri diken diken oldu. “bu adam monarşi getiriyor” diye alarm zilleri çalmaya başladı.
neden bu kadar korktular? çünkü roma cumhuriyeti krallığı devirmişti.
romalılar, tarihlerinde bir kez krallık yaşamışlardı ve son kral tarquinius superbus'un tiranlığı o kadar nefretle anılırdı ki, “rex” yani kral kelimesi bile alerji yapardı. senato, halk, elit sınıf; kimse bir kişinin mutlak gücüne tekrar razı olmak istemiyordu.
sezar'ın aldığı unvanlar, bastırdığı paralar (üzerine kendi yüzünü bastırmıştı, bu resmen tanrılaşmak gibi bir şeydi), giydiği mor toga (sadece krallar giyerdi) ve senatoya pek de kulak asmaması, cumhuriyetçileri iyice gerdi.
brütüs kimdi? neden “sen de mi brütüs?” dedi?
bu suikastın içinde yaklaşık 60 senatör vardı. ama isim olarak tarihe iki kişi geçti: gaius cassius longinus ve marcus junius brutus. özellikle brutus dikkat çekici bir figür. çünkü hem sezar'ın yakın çevresindeydi, hem de babasının sezar tarafından affedilmiş olmasından dolayı sezar'a büyük bir kişisel borcu vardı.
hatta bazı kaynaklara göre (kesin olmamakla birlikte), brutus sezar'ın sevgilisi servilia'nın oğluydu ve sezar onun biyolojik babası olabilirdi. eğer doğruysa, brutus hem siyasi hem biyolojik olarak “oğul” sayılabilecek biriydi.
öldürülme anında sezar direnir, birkaç hançer darbesinden sonra hâlâ ayakta kalır. ancak brutus'un da suikasta katıldığını görünce artık mücadele etmez. shakespeare'in ölümsüzleştirdiği o replik çıkar ağzından:
“et tu, brute?”
ya da türkçesiyle:
“sende mi, brutus?”
bir ihaneti sadece fiziksel acı değil, ruhsal bir çöküşle anlatan cümle.
ölüm sahnesi nasıl oldu?
sezar, pompei tiyatrosu'ndaki curia of pompey'de toplanan senato'ya giderken, spurinna adındaki bir kâhin daha önce onu “mart ayının ortalarına dikkat et” diye uyarmıştı. sezar bu uyarıya gülmüş ama olay günü “eh, mart ayının ortası geldi ama başıma bir şey gelmedi” diye dalga geçmişti.
toplantı sırasında cassius ilk saldırıyı başlatır. ardından diğerleri gelir. toplamda 23 bıçak darbesi alır. ama otopsiye göre bunlardan sadece biri öldürücüdür. diğerleri ya yüzeysel ya da panikle atılmıştır. suikastçilerin çoğu yakın arkadaşlarıydı. sezar, sonunda senato'nun altındaki mermer zemine yığılıp, kanlar içinde ölür.
peki ne oldu sonra?
cumhuriyet geri geldi mi? hayır. ironik bir şekilde, sezar'ın öldürülmesi iç savaşı tetikledi ve sonunda yeğeni oktavianus (nam-ı diğer augustus) tüm gücü eline alarak roma'yı gerçek bir imparatorluğa dönüştürdü. yani, sezar öldü ama kurduğu sistem onun ardından kalıcı oldu.
bu yüzden sezar'ın ölümü, tarihte sadece bir suikast değil, cumhuriyetin sonu ve imparatorluk çağının başlangıcıdır.
bonus bilgi
“caesar” ismi, sonraki yüzyıllarda bir unvana dönüştü. “kayzer” (almanca) ve “çar” (rusça “tsar”) kelimeleri, hep bu adamın ismine dayanır. adam hem öldü, hem ölümsüz oldu.
özetle:
ölüm tarihi: m.ö. 15 mart 44
ölüm sebebi: senatör fobisi
son söz: “sende mi, brutus?”
miras: imparatorluklar, unvanlar, tarih ders kitapları
iyi ki suikast yapıldı da, biz de böyle epik bir tarihi entrikayı izler gibi okuyabiliyoruz. ama yine de sezar'a şunu sormak gerek:
“bu kadar güç sana yetmedi mi be adam?
Peki Brütüs'ne ne oldu sonra?
brutus'un, belki de hayatında yanlış yaptığı en büyük şey sezar'ın suikastın da yer almış olması olabilir. çünkü bu suikasttan dolayı romalılar ona kötü bir gözle baktılar. hatta tarihçiler bile... ama yine de brutus kimilerine göre bir "kahraman" kimilerine göre ise bir "hain" idi.
bu asık suratlı, ciddi, şakadan anlamayan adam mö 85 yılında doğdu. annesi servilia* olduğu halde henüz küçük yaştan itibaren hem yetim hem öksüz kaldı. ne var ki dayısı genç cato¹ onunla ilgilendi. genç cato'nun kızı porcia ile evlendi.
roma'da bir aralık iç savaş patlak verince sezar'a karşı pompey'in safında yer aldı. kaybedenlerin tarafında yer almasına rağmen onu seven ve her daim koruyan sezar tarafından affedildi. bunun üzerine brutus bir aralık atina'ya giderek felsefe dersleri aldı. bundan sonra siyasi kariyerinde basamakları çıkmaya başladı. sezar tarafından cisalpina galia² eyaletine vali olarak atandı. 44 yılında praetor oldu. iç savaşın galibi sezar ise roma'da ömür boyu diktatör ilan edildi. bu durum cumhuriyet yanlılarını tedirgin etti. cassius ve longius'un da içinde bulunduğu bir grup sezar'a karşı komplo kurdular. yanlarına brutusu'da aldılar. brutus ilk başta bu komplonun içinde yer almak istemese de baskılara daha fazla dayanamadı ve o da planın bir parçası oldu. mö 15 mart 44'de sezar'a karşı suikast düzenlediler. artık sezar ölmüş cumhuriyet kurtulmuştu (!)
cumhuriyet yanlıları halkın desteğini alacaklarını düşünüyorlardı ancak rüzgar tersine esti. sezar'ın yakın arkadaşı marcus antonius halkı brutus ve diğer komploculara karşı kışkırttı. brutus ve diğerlerinin hesaba katmadıkları bir kişi de genç octavian idi. genç octavian akrabası sezar'ın vasiyetine sahip çıkmış ve roma'ya gelmişti. brutus ve longius hemen yunanistan'a kaçtılar.
takvimler 44 yılını gösteriyordu. philippe savaşında brutus'un ordusu genç octavian'ın ordusunu mağlup ettiyse de antonius genç varisin yardımına koştu ve brutus'u geri püskürttü. longius ise brutus'un kesin olarak yenilgiye uğradığını düşünerek intihar etti. bu haberi alan brutus'da ümitsizliğe kapıldı ve her romalı gibi onurlu bir ölümü yeğledi. anlatılanlara göre brutus, euripides'in "erdem, sen boş bir sözcüksün" dizesini mırıldanarak, kılıcının üstüne düşerek intihar etti.
* brutus'un servilia ile sezar'ın birlikteliğinden olma olduğunu ileri sürenler olsa da bu kesin değildir.
¹ her daim lükse ve şatafata karşı çıkan konsül yaşlı cato'nun torunu. kendisi de iç savaşta sezar'a karşı savaştı. utica'da kuşatılanca onurlu bir ölümü seçti. kölesine kendisini öldürttü. ( kaynak: iskenderiye, kuzey afrika ve ispanya savaşları, caesar -?)
² italya'nın, alp dağlarına yakın yerlerine karşılık gelen kuzey toprakları.