Sadece Büyük Britanya'yı Değil, Eski İngiliz Sömürgelerini de Kapsayan Birlik: Commonwealth
Nedir, ne değildir?
commonwealth, türkçe ingiliz milletler topluluğu olarak ifade edilen, geçmişte britanya imparatorluğu'nun parçası olan devletler ile sonradan katılmış devletlerin oluşturduğu uluslararası birliktir.
bir nevi "ingilizlerin avrupa birliği" de denilebilir. ancak siyasal birliği hedefleyen ab'den farklı olarak, daha çok -adı üzerinde- karşılıklı ekonomik çıkarlara dayanan bir oluşumdur. üyelerinin büyük çoğunluğu geçmişte britanya imparatorluğu'nun eyaleti veya sömürgesi olmuş ülkelerdir ve günümüzde çoğu bağımsız olan bu ülkeler, kendi rızalarıyla bu oluşumun bir parçası olarak kalmaya devam etmektedirler. bu devletlerin bir kısmıysa, geçmişte imparatorluğun parçası olmamakla beraber, sonradan bu birliğe katılmışlardır. zaman içerisinde bu topluluğu terkeden, topluluktan çıkarılan ve sonradan geri kabul edilen ülkeler olmuştur. üye ülkelerin bir kısmı birleşik krallık hükümdarını (kraliçe ikinci elizabeth) sembolik olarak kendilerinin en üst düzey yöneticileri olarak tanırlar.
bu devletler, birbirlerinden farklı yönetim biçimleriyle (meşrutiyet, demokrasi, diktatörlük vs.) de yönetilebilirler. ingiliz milletler topluluğu'na üye olan devletlerin halkları, eğer birleşik krallık'ta ikamet ediyorlarsa, her türlü yerel ve ulusal seçime katılma hakları vardır. bu ülkelerde kraliçe'nin temsilcisi ise genel vali'dir ve genellikle emekli olmuş eski politikacılar veya diğer seçkin ülke arasından başbakan'ın önerisiyle kraliçe tarafından atanır. genel vali, siyaset dışı bir figür olup, avam kamarası ve senato'nun çıkardığı kararnamelere kraliyet onayını sağlamak, devlet belgelerini imzalamak, parlamento toplantılarını resmen açıp kapatmak ve seçimler öncesi parlamentoyu feshetmek gibi görevleri vardır. hem kraliçe, hem de genel vali çok az yetkiye sahip ve daha çok göstermelik yöneticilerdir ve hemen her zaman hükümet başkanı başbakan'ın tavsiyesi doğrultusunda hareket ederler. her dört senede, bir olimpiyat oyunları benzeri, "ingiliz milletler topluluğu oyunları" da düzenlenmektedir.
üyelik tarihine ve bölgelere göre sıralama:
avrupa
birleşik krallık (1931)
malta (1964)
kıbrıs cumhuriyeti (1964)
kuzey amerika
kanada (1931)
jamaika (1962)
trinidad ve tobago (1962)
barbados (1966)
bahamalar (1973)
grenada (1974)
dominika (1978)
saint lucia (1979)
saint vincent ve granada (1979)
antigua ve barbuda (1981)
saint kitts ve nevis (1983)
orta amerika
belize (1981)
güney amerika
guyana (1966)
afrika
güney afrika cumhuriyeti (1931, birlikten çıkışı 1961 ve geri dönüşü 1994. ayrıca kraliçe burada hükümdar olarak geçmez.)
gana (1957)
nijerya (1960 üyeliğinin iptal edilişi 1995, tekrar kabul edilişi 1999.)
sierra leone (1961)
tanzanya (1961)
uganda (1962)
kenya (1963)
ruanda (1962)
malavi (1964)
zambiya (1964)
botsvana (1966)
lesotho (1966)
mauritius (1968)
svaziland (1968)
seyşeller (1976)
namibya (1990)
mozambik (1995)
kamerun (1995)
asya
sri lanka (1948)
singapur (1965)
maldivler (1982)
hindistan (1948)
avustralya veya okyanusya
avustralya (1931)
yeni zelanda (1931)
samoa (1970)
tonga (1970)
papua yeni gine (1975)
solomon adaları (1978)
vanuatu (1980)
tuvalu (1978)
kiribati (1979)
nauru (1999)
amerika birleşik devletleri önceden bir ingiliz sömürgesi olmasına rağmen, bu topluluğa üye değildir.
eski üyeler
fiji (1970); 1987-1997 arasında topluluk dışında yer almıştır. 1 eylül 2009'da topluluktan çıkarılmıştır.
irlanda (1931); 1949'da topluluktan kendi isteğiyle ayrılmıştır.
zimbabve (1980); 2003'te topluluktan çıkarılmıştır.
newfoundland ve labrador (1931); 1934'de kanada'ya katılmıştır.
gambiya (1965-2013)
Commonwealth'in farklı kullanım alanları
commonwealth kelime anlamı olarak, "halkın çıkarı, genel iyilik" demektir. commonwealth sözcüğü 1513'ten sonra "devlet" anlamında da kullanılmıştır. 4 önemli kullanımı vardır ki bunlardan ikisi britanya ile ilgilidir.
ilk olarak, 1648 ingiliz devrimi sonrasında, kraliyetin lağvedilmesi ile ortaya çıkan ve oliver cromwell'in önce parlamentonun lideri, sonra da diktatör / tek yönetici olarak hüküm sürdüğü, 1658'de cromwell'in ölümü ve oğlunun onun yerini dolduramamasıyla zayıflayıp, 1660 yılında da kraliyetin yeniden kurulmasıyla yitip giden yönetim şeklini gösterir. buradaki anlamı "devlet"tir, çünkü var olan devlet artık yoktur ve yerine bir şey konması gerekmektedir. ayrıca, commonwealth of australia gibi örneklerde görüldüğü üzere, genel toplum çıkarı gözetilerek ve hukuk temelleri üzerinde kurulmuş bir devlete de commonwealth adı verilir. 1901'de kıtadaki eyaletlerin birleşmesiyle resmi olarak commonwealth of australia adını alan avustralya'nın yanısıra, abd'yi oluşturan eyaletlerden 4 tanesi, kentucky, massachusetts, pennsylvania ve virginia da kendilerini commonwealth olarak tanımlarlar çünkü halkın genel onayıyla (yani meşru) hükümetleri olduğunun altını çizmek isterler.
ikinci kullanımı, bir araya gelmiş devletleri betimlemek içindir. en bilinen ve neredeyse tek bilinen kullanımı, bizim ingiliz uluslar topluluğu dediğimiz, eskiden british commonwealth, şimdilerde commonwealth of nations diye bilinen oluşumu tanımlamak amaçlıdır. bunun temeli britanya ile çok büyük çoğunluğu britanya'nın sömürgesi olmuş ülkeleri bir araya getiren bir oluşum olması; bu ülkelerin kendi rızalarıyla üye olmaları; ve britanya kraliçesini (ya da kralını) en üst yöneticileri olarak tanımalarıdır. bu devletlerin her biri farklı şekilde (kraliyet, meşrutiyet, demokrasi, diktatörlük, vd.) yönetilir ama yine de oluşum hepsini içine alır. yine aynı şekilde, ülkelerin birleşmelerine dayanan commonwealthler de vardır ki buna iki örnek, 16. yüzyıldan 18. yüzyıl ortalarına kadar süren polonya-litvanya commonwealth'i ve tabii ki sscb'nin dağılması sonrasında ortaya çıkan bağımsız devletler topluluğudur, yani commonwealth of independent states'tir.
üçüncü olarak ise, genellikle kamu yönetimi ve siyaset bilimi konularıyla ilgili olarak, halkın çıkarları ve kamuoyu anlamlarında da kullanılır.
son olarak ise, cooperative commonwealth diye bilinen bir kavram daha vardır. bu, anarko-sendikalist bir mantıkla kurulmuş, kooperatiflerden ve sosyalist prensiplerden kaynaklanan komünlerin birliği olarak düşünülebilir. ancak, 19. yüzyıldan sonra uygulamalarına -en azından bilinir ölçekte- rastlanmamaktadır.