Rus Tarihi İçin Kilit Bir Öneme Sahip Olan Dekabrist Ayaklanması
nedir?
rusya'da çar 1. nikola'nin iktidar döneminde (1825 - 1855) fransız devriminin düşüncelerinden etkilenerek çar'ın otoritesini bir anayasa ile sınırlandırmak isteyen subay ve aydınların 14 aralık 1825'te başarısızlıkla sonuçlanan darbe girişimidir. bu harekete destek verenlerin bir ksımı asılarak idam edilmiş, geri kalanlar sibirya'ya sürülmüştür.
detaylandıralım
dekabrist ayaklanması 1825'te rus imparatorluğu'nda ortaya çıkmış olan, rus tarihi için kilit önem taşıyan bir ayaklanmadır. ayaklanmaya "dekabrist ayaklanması" adının verilmesinin nedeni vukuatın aralık ayında gerçekleşmiş olmasıdır.
ayaklanmaya sebebiyet veren önemli bir faktör napolyon savaşlarıdır. rus entelijansiyası bu süreçte fransız aydınlanmacı ve liberal düşünürlerin tesiri altında kalacak, subaylar kendi memleketlerindeki mevcut düzenden kuşku duymaya başlayacaklardır. kuşkunun olduğu yerde özgürlüğün de olacağı manasındaki ubi dubium ibi libertas, bu durumu son derece iyi ifade eden bir latince deyiştir.
ayaklanmanın öncesinde, i. nikola'nın ağabeyi konstantin tahta geçmeyi kabul etmemiştir. ağabeyi yerine tahta geçen i. nikola ise otokrattır. ülke içinde muhalif seslere tahammülü yoktur. lakin bir rus milliyetçisi veya bir ortodoks için i. nikola harika bir figürdür.
i. nikola, bağımsız bir yunan devletinin kurulmasına yardımcı olmakla kalmamış, rus gemilerine boğazdan geçiş hakkının tanındığı, osmanlı bünyesindeki pek çok bölgeye özerklik verildiği, osmanlı'nın bağımsız yunan devletini kabul etmek durumunda kaldığı edirne antlaşması ile sonuçlanan 1828-1829 osmanlı-rus savaşı'nda da büyük bir başarı elde etmiştir.
ülke içi politikada ise i. nikola'nın kurulabilecek komplolara karşı oldukça hassas ve tedbirli olması, babası pavel petroviç'in bir komplo ile suikasta kurban gitmiş olmasından dolayı olabilir.
reformist fikirlerden gücünü alan ayaklanma, bazı kaynaklarda coup d'état olarak tanımlanır. aslında ayaklanma fazlasıyla gelişigüzeldir ve belirsizliklerle doludur. liberal hedeflerde temellenen bazı gayeler olsa da, devrimin sonucunda nasıl bir sistemin oturtulacağı hususunda ortak bir karara varılmamıştır. yine de isyancı dekabristlerin taleplerinden önemli olanlar egaliteryan bir hukuk sistemi tasarısı, anayasa, köleliğe son verilmesi şeklinde özetlenebilir.
rusya'da liberal ve aydınlanmacı fikirlerin gelişim evresinde mason locaları da etkili olmuştur. dekabristlerin üyesi olduğu union of salvation da, ordu içindeki önemli subayları bünyesinde barındıran bir gizli örgüttür ve masonluğun izlerini taşır.
öyle ki, hareketin en mühim ideologlarından pestel ve murakiev'in de birer mason olduğu söylenir. ("iyi de bacım bunu sen nereden biliyorsun?" diyenler için: donald w. treadgold.)
isyanın başarısız olmasının en belirgin nedeni ise strateji yoksunluğudur. isyancı askerler sayıca sadık askerlerin yalnızca üçte biridir ki, isyan sırasında kaybolup giden liderler de cabasıdır.
çıkan aksaklıklara ve uğradığı hezimete rağmen dekabrist ayaklanması lenin tarafından bile rus devrimci hareketinin başlangıcı olarak kabul edilmiştir.