Repo Nedir? Nasıl Yapılır?
Nedir?
repo, aslen bir geri satın alma anlaşmasıdır.
içeriğine gelince: repo, bir kişi/kurumun diğer başka bir kişi/kuruma bir menkul değeri belli bir fiyata satarak daha ileri bir tarihte yine belli bir fiyattan geri satın alacağına dair yapılan anlaşmadır. genelde repolar gecelik yapılır, yani satış bir gün yapılır ve ertesi gün geri çevirilir. vadeli repolar ise bir ay veya daha uzun vadeli olabilir.
aslında repo esasen bir teminatlı borç şeklidir. menkul değeri alan kişi satan kişiye fon sağlamış olur ve menkul değeri de bir teminat olarak elinde tutar. satış ve alım fiyatının arasındaki fark da borca uygulanan faizi temsil eder.
Daha iyi anlamanızı sağlayacak güzel bir örnek
repo, varlık değişimi yoluyla yapılan bir borçlanma/yatırım aracıdır. açıklamasından da anlayabileceğiniz üzere, iktisadi olarak "varlık" kabul edilen her enstrüman reponun konusu olabilir. ekonomide en kolay el değiştirebilen şeylerden biri "kağıt" olduğu için de repo borçlanma senetleri özelinde gelişmiş bir araç olarak tanımlanır. ama dediğim gibi, repo her türlü varlık için uygulanabilir bir araçtır. şimdi size repoyu bir örnek ile açıklayayım;
2 tane eviniz var. birinde yaşıyorsunuz diğerinde ise kiracı var. iki evin değeri de 500.000 tl olsun. birgün hakkınızda icra takibi başlatıldığını öğreniyorsunuz. x kişisi sizi 500.00 tl'lik borcunuzdan dolayı icraya vermiş. eğer bu parayı ödemezseniz buzdolabından tut, çanağa çömleğe kadar haczedilecek.
veli adlı bir arkadaşınız var. veli abi, ne olur bana 500.000 tl borç ver, valla seneye öderim dediniz. veli parayı vermeye razı ama şöyle bir sıkıntı var; veli parayı %7 faizden mevduata yatırmış ve vadesini bozmak istemiyor. tam s*ki tuttuk derken... (evet, repo yapacaksınız, buraya dikkat !)
veli'ye diyorsunuz ki.. veli abi,benim 500.000 tl değerinde evim var. bu ev temelli elimden çıksın istemiyorum ama şöyle yapalım mı; ben evi noterde sana 500.000 tl'ye satayım, tam 365 gün sonra da senden 525 tl'ye geri alayım. senin getirin yıllık 500/525=%9,5 + 1 yıllık kira geliri olacak.
veli eğer rasyonel bir bireyse mevduatın vadesini bozar, daha yüksek getirisi olan repo işine girer. siz x'e olan borcunuzu ödersiniz. eğer g*tü toplayabilirseniz seneye evi geri alırsınız. olmazsa evi o zaman satarsınız. gördüğünüz gibi repo, sorunun çözümüne katkı sağlayan -en olmadı sizin likidite probleminizi 1 yıllığına erteleyen- bir araç olarak kullanıldı.
buradaki mantık şu; ev bir varlık. alıcı bulması tahvil, bono kadar kolay olmasa da el değiştirebilen bir varlık. ikincisi, her iktisadi borçlanma aracında olduğu gibi tasarruf sahibi ile tasarruf açığı olanı buluşturan güzel bir varlık. ben şahsen kullanın derim.
Ters repo nedir?
geri satma taahhüdü ile bankalar arasında kağıt alma olayıdır. a bankası kağıt satmak istemektedir. b bankasının ise elinde fazla para vardır, "parayı bekletmiyim hem de merkez bankasına boşuna komisyon ödemiyim paramı saklaması için" der ve elindeki likidi a bankasına verir. örneğin, kağıt için 100 lira ödediyse bunu 102 lira olarak geri alır.
repoyla ilgili olarak söylenebilecek ilginç bir nokta, aslında bir bankaya gidip de "repo yaptığımızı" söylediğimizde aslında "ters repo" (reverse repo) yapıyor oluşumuzdur. repoyu yapan aslında bankadır. çünkü biz ona para vermişizdir, o da bize menkul kıymet. vade sonunda o bize para+yavru para (faiz) verecek ve bizden menkul kıymetleri geri alacaktır.
biz de ortada "repo yaptım" diye kasım kasım geziniriz; oysa ters repo yapmışızdır.