papalığın iddia ettiği bu sözde bağışa (donatio constantini) göre; hristiyanlığı seçen ilk roma imparatoru 1. constantinus, roma kilisesi'nin imparatorluk içinde bulunan tüm kiliselerden üstün olduğunu kabul ediyor, imparatorluktaki tüm kiliselerin roma'ya bağlı olduğunu ve roma kilisesi'nin bu kiliseler üzerinde idari yönden hakka sahip olduğunu kabul ediyordu. bunların üstüne imparatorluğun batı topraklarını da papalığa hibe ediyordu.

8. yüzyılda hazırlandığı tespit edilen (pepin bağışı'ndan esinlenilmiş olabilir) bu sahte bağış belgesiyle papalık, orta çağ'da oldukça önemli bir siyasi güç kazanmıştı. orta çağ'daki avrupa siyaseti büyük ölçüde bu sahte bağış çerçevesinde şekillenmiş, papalar neredeyse tüm siyasi meselelerde ön planda olmuşlardı.

15. yüzyıla gelindiğinde, italya'da esen hümanizm rüzgarından nasibini alan dil bilimci lorenzo valla, napoli kralı v. alfonso'nun sarayında çalışıyordu. kralın papayla çatıştığı bir dönemde papalığın siyasi gücünü tırpanlamak amacıyla bu bağış meselesine yöneldi. 1440 senesinde de konstantin'in bağışı üzerine adlı kitabı kaleme aldı. kitabında, bu bağış konusuna hem tarihsel, hem de filolojiye başvurarak dilsel yönden ağır eleştiriler yöneltti. bu bağışın uydurma ve sahte olduğunu ilan etti.

bu kitap, yayımlandığı dönemde mevcut dogmaya büyük ölçüde hasar verdiyse de papalık, iddialarından vazgeçmedi. daha sonra bu kitap, 16. yüzyılda evanjelizm'in yükselişe geçtiği dönemde almanya'da yayımlanmıştır. protestanlık hareketinin papaya yönelttiği eleştirilerde lorenzo valla'nın bu tezi de kendisine yer buldu. (bkz: reform)

yazıyı bitirirken eserinde yer alan eleştiri ve sorgulamalardan birkaç alıntı bırakayım:

- ''bu olaylara tek bir tanık, bir yazar gösterip gösteremeyeceğinizi soruyorum. tanık yok, diyorsunuz.''

- ''konstantin adına basılan altın paralardan bazıları halen hala mevcut (...) roma'ya hükmetmiş olsaydınız ne çok sayıda yüce papalık parası bulunurdu. ama ne altın ne gümüş hiç para bulunamadı, bunları gördüğünü söyleyen kimse de yok...''

- ''henüz bir patriklik veya piskoposluk olmayan, hatta bir hristiyan şehri bile olmayan, henüz konstantinopolis adını almamış, hatta kurulmamış ve planlanmamış bir şehirden patrikliğe bağlı bir piskoposluk olarak bahsetmek son derece saçma ve de eşyanın tabiatına aykırıdır! bu ayrıcalığın konstantin hristiyan olduktan üç gün sonra verildiğini yazmaktadır; ancak o dönemde o bölgenin adı konstantinopolis değil, byzantium'dur.''

- ''seni alçak herif! roma'da petrus ve pavlus'a adanmış kiliseler yani tapınaklar mı vardı? onları kim inşa etmişti? tarihin bize söylediğine göre hristiyanların gizli ve korunan buluşma yerlerinden başka hiçbir şeyleri yokken tapınak inşa etmeye kim cüret edebilirdi?''

kaynaklar:
+ charles g. nauert - avrupa'da hümanizma ve rönesans kültürü - çev: bahar tırnakçı - türkiye iş bankası kültür yayınları.
+ alev alatlı - batı'ya yön veren metinler ii - alfa yayınları.