Osmanlı'nın Tarihindeki En Büyük Deniz Zaferi Olan Preveze Deniz Savaşı'nın Özeti
türk tarihinde, denizcilik tarihimizde kazandığımız en önemli zafer olan preveze zaferi'nin 483. yıldönümüdür bugün. (28 eylül 2021)
preveze zaferini kazandığımız yer şurası
yunanistan'ın batı kıyısındaki preveze şehri ve buradan içeriye doğru giren arta körfezi doğal bir limandır. arta körfezine girebilmeniz için bir tarafında preveze kalesi, diğer tarafında actium kalesi olan dar bir kıstaktan geçmeniz gerekir.
barbaros ve andrea doria'dan yüzyıllarca önce burada bir büyük deniz savaşı daha olmuş, octavianus ve agrippa'nın komuta ettiği roma donanması, marcus antonyus ve kleopatra'nın donanmasını burada mağlup etmişti. (bkz: aktium savaşı)
tarih tekerrür mü edecekti? batının donanması, doğu'ya karşı bir kez daha mı üstün gelecekti?
27 eylül'ü, 28 eylül'e bağlayan gece yarısı hiç şüphesiz ki andrea doria için bunun cevabı evetti... bu yüzden gemilerini aynı 1500 sene önce agrippa'nın topladığı düzende toplamış, barbaros'un da marcus antonyus'un yaptığı hatayı yapmasını beklemekteydi.
osmanlı donanması arta (narta) körfezindeydi, preveze ve aktium kalelerini geçip arta körfezine girmek haçlılar için intihar anlamına gelirdi, o gece, doria bu nedenle 30 mil güneye yelken açtı ve rüzgar dindiğinde, lefkada adası yakınlarındaki sessola'ya demir attı.
gece boyunca, o ve komutanları, en iyi seçeneklerinin inebahtı'ya bir saldırı düzenleyip barbaros'u savaşa zorlamak olduğuna karar verdiler.
doria, armadasına son derece güveniyordu. nasıl güvenmesin ki? andrea doria'nın emrinde 2500'den fazla topa sahip, 600'den fazla gemi vardı. osmanlı donanması ise sadece 122 kadırga ve kalyon ile 366 topa sahipti.
o gece andrea doria ve kurmayları, savaşı kağıt üzerinde (!) kazanmışlardı... lakin doria yine de temkinli davranıp kıyıdan uzak duruyordu, öyle ya, ters bir rüzgar esse ve doria'nın gemileri kıyıya doğru sürüklenip preveze ve actium kalelerinin top menziline girerlerse bu bir felaket olurdu. haçlı donanmasının kıyıdan uzakta durması barbaros'a bir avantaj sağlıyordu ve barbaros, marcus antonyus gibi hata yapacak biri değildi, doğuştan denizciydi... nitekim 28 eylül şafak vaktinde barbaros bu avantajlı konumunu kullanıp donanmasını güneye yöneltmişti, doria'nın kuvvetlerinin sol yanından da turgut reis 6 gemisi ile birlikte hücuma kalkmıştı.
andrea doria ve kurmayları bu ilk şoku atlatıp demir alma emri verene kadar aradan geçen 3 saatlik süre boyunca osmanlı donanması haçlılara bir hayli zarar vermişti, nihayet savaşa hazır hale gelen andrea doria için bir sorun daha ortaya çıkmıştı, yelkenleri şişirecek bir gram rüzgar yoktu. buna mukabil osmanlı kadırgaları kürekler sayesinde hızla hareket ediyor ve andrea doria'nın gemilerini tek tek savaş dışı bırakıyordu. bu sırada venedik amiral gemisi olan devasa boyutlardaki galeone di venezia osmanlı kadırgaları arasında kalmıştı. venedik amiral gemisinin kuşatıldığını gören diğer haçlı gemileri o yöne doğru yardıma gittiler, bu esnada rüzgar çıkmıştı, andrea doria rüzgarla yelkenleri şişen kalyonlarını hızla manevra yaptırarak avantajlı konuma geçmek istedi.
haçlı filosunun sol kanadında sicilya valisi ferrante gonzaga, sağ kanadında malta şovalyelerinin gemileri vardı. merkezde ise andrea doria ve yeğeni giovanni doria bulunuyordu. merkezin hemen gerisinde ise grimani ve capello'nun papalık ve venedik kadırgaları, onların hemen arkasında alessandro condalmiero (bondumier) komutasındaki venedik kalyonları ve francesco doria komutasındaki ispanyol-portekiz-ceneviz kalyonları bulunmaktaydı.
osmanlı donanması ise y şeklinde bir dizilişe sahipti
barbaros, oğlu hasan reis, sinan reis, cafer reis ve şaban reis ile birlikte merkezdeydi.
seydi ali reis sol kanada, salih reis sağ kanada, murat reis, güzelce mehmet reis ve sadık reis ile turgut reis arka kanada komuta ediyordu.
osmanlı donanması ilk olarak haçlı filosunun sağ ve sol kanatlarına saldırdı.
işte bu anda andrea doria, osmanlı donanmasının merkezine hücum etmekte tereddüt etti, rüzgarın yeniden azalmasını fırsat bilen barbaros, haçlı donanmasının tam merkezine hücum ederek, adamlarını haçlı gemilerine çıkarmaya başladı. andrea doria ateş üstünlüğü avantajını kullanmak istese de bunda başarısız oldu.
gün sonunda, türkler 128 gemiyi batırdı, yok etti veya ele geçirdi ve yaklaşık 3.000 esir aldı. buna karşılık türk donanması tek bir gemi dahi kaybetmemişti. lakin devasa venedik amiral gemisi galeone di venezia'yı kuşatan birkaç osmanlı gemisinde ciddi hasar vardı.
ertesi gün, 29 eylül şafağında haçlı donanması komutanlarının savaşıp bir önceki günün intikamını alalım önerisini andrea doria reddetti ve osmanlı donanması ile yeniden savaşa tutuşmak yerine korfu adasına doğru yelken açtı.
kim bilir belki de andrea doria 29 eylül günü savaşsaydı bir önceki günün hesabını görebilirdi, yahut da yine aynı şekilde hezimete uğrayıp donanmasının geri kalanını da kaybedebilirdi. doria risk almamayı seçti ve böylece barbaros'un zaferi kesinlik kazanmış oldu...
preveze; denizcilik tarihimizin şüphesiz ki en büyük başarısıdır
zaten preveze'den sonra bir de cerbe'de deniz zaferi kazandık, ondan sonra da bir daha deniz zaferi kazanamadık avrupalılara karşı ve denizciliğimiz sürekli gerilemeye başladı ve nihayet abdülhamid döneminde donanma haliç'te çürümeye mahkum edildi...
preveze zaferinin en önemli sonucu, zaferden iki sene sonra venedik ile imzalanan barış antlaşmasıdır. bu antlaşma ile osmanlı venedik'e ait olan dalmaçya ve mora kıyılarındaki adaları, ege ve tüm doğu adriyatik adalarının kontrolünü ele geçirmiş, ayrıca venedik'ten 300 bin duka altın savaş tazminatı almıştır.
yukarıda da bahsettiğim gibi, preveze deniz muharebesi, doğu ile batı'nın aynı yerde 1500 yıl aradan sonra ikinci kez kapışmasıdır. aktium'da agrippa ve marcus antonyus'un filoları neredeyse birbirine denk kuvvetlerdi, preveze'de ise haçlı donanması osmanlı'nın neredeyse 3 katıydı. barbaros hiç şüphesiz ki marcus antonyus'un 1500 sene önce yaptığı hatadan bir ders çıkarmış, coğrafi konumunun avantajını en ince ayrıntısına kadar kullanmış ve bir zafer kazanmıştı.
zaferden sonra barbaros acaba; "şimdi marcus antonyus'un öcünü aldık" demiş midir? bilmiyoruz... (bkz: hektor'un öcünü aldık) preveze zaferimizin 483. yıldönümü kutlu olsun. enginleri mavi vatan yapan denizlerdeki efsane atalarımızın ruhları şad olsun...