osmanlı devleti’nin klasik döneminde eğitim veren okullar medreseler ve sıbyan mektepleriydi. bir de usta-çırak şeklinde eğitim veren ahilik teşkilatı vardı. tanzimat dönemiyle birlikte batı tarzında, geleneksel yöntemin dışında eğitim veren okullar açıldı. bu yeni okullarla birlikte eğitim düşüncesi ve eğitim yöntemleri de değiştirildi ya da değiştirilmeye çalışıldı.

rahlenin yerine sıra ve masalar koyulması, sınıfların oluşturulması, karatahta ve yeni öğretim yöntemlerinin kullanılması, teneffüslerin ve derslerin birbirinden ayrılması gibi yenilikler getirildi.

tanzimat dönemiyle birlikte okullarda ödül ve ceza sistemleri üzerinde de değişiklik yapıldı. bununla ilgili ilk resmi belge 8 nisan 1847’de yayınlanan talimat’tır. falaka ve dayağın yasaklanması, başarılı öğrencilerin ödüllendirilmesi istenmiştir.

tanzimat’ın modern okulları rüşdiye, idadi, sultaniler için yapılan ödül ve ceza sistemindeki değişiklikler cumhuriyete kadar devam etti. öğrencileri ödüllendirmek, onları başarıya teşvik etmek için “evrak-ı takdiriye” denilen ödüllendirme kağıtları kullanıldı.

bu kağıtların ilk kullanımı 22 eylül 1870 tarihinde yayınlanan rüşdiye mektepleri nizamnâmesi (yönetmelik) ile başlamıştır. bu belgeler ve kullanım amaçları şöyledir:

1. aferin

derslerinde başarılı, özverili, uslu ve etrafına olumlu örnek olan öğrencilere öğretmen ya da müdür tarafından verilirdi. aferin alan öğrencinin adı sınıf defterine sebebiyle birlikte yazılırdı.

2. tahsin

ara sınavlarda birinci olan öğrencilere, dersine olağanüstü çalışanlara, kitap ve defterlerini temiz tutanlara, bütün görevlerini yapanlara verilirdi. müdürün onayı ile öğretmen ya da mubassır tarafından sınıf defterine yazılarak verilirdi. tahsin belgesi dört aferin değerindeydi.

3. imtiyaz (zikri cemil)

öğretmenin ve mubassırın tavsiyesiyle sadece müdür tarafından verilen bir belgedir. imtiyaz belgesi, iki tahsin ya da sekiz aferin değerindedir.

4. levha-i iftihar

iki imtiyaz belgesi alan öğrencinin adı camlı ve süslü olan bir levhaya, hat ile yazılıp okulun kalabalık bir yerine asılırdı.

5. mükâfat

mükafat, iki levhai iftihar değerindedir ve mekatib-i rüşdiye müdürü (ilköğretim genel müdürü) tarafından imzalanırdı. bir öğrenci üç defa mükafat aldığı zaman, mekatib-i rüşdiye dairesinden bir memur gelir. öğrenciyi, öğretmenleri ve arkadaşları önünde överdi ve sağ kolunun üstüne sarı bir şerit takardı. “mükafat”, sene sonunda başarılı öğrencilere mezuniyet töreninde verilen ciltli kitaplara da denilmiştir.

basılı olan bu belgelere, öğrencinin ismi ve belgenin verilme sebebi de yazılmıştır. genellikle öğrencilerin toplandığı bir sırada, yatılı okullarda perşembe akşamı (cuma günü tatildi) öğretmen ya da müdür tarafından verilirdi.

bu belgelerin bir de telafi edici yönü vardı. öğrencinin disiplin soruşturmasında lehine kullanılabiliyordu.

not: bu içeriği video olarak buradan izleyebilirsiniz.

Osmanlı İmparatorluğu, Anadolu Halkını Cahil mi Bıraktı?