Obruklar Neden Yuvarlak Şekilde Olur?
obruk; kireçtaşı gibi suyu sızdıran taşların, üstündeki akarsu nedeniyle yer altında su biriktirmesi ve bu suyun da bir alt plakaya sızması (plakaların boşluk yaratıp suyu çekmesi) neticesinde oluşur. oluşan boşluktan dolayı yüzey altındaki kum/toprak da suyun yarattığı boşluğa dolar ve tabiatıyla altında bir desteği kalmayan yüzey de çöker.
şimdi bir sahilde kumda oynadığınızı düşünün: daha önce defalarca tecrübe etmişsinizdir ki o kumları alttan çektiğinizde her daim daire biçiminde bir boşluk oluşur.
çünkü daire(daha doğrusu küre), aynı hacimdeki aynı maddeler için yüzey alanı en düşük geometrik şekildir ve yüzey alanı düşük olması demek sürtünme kuvvetinin daha az etkilemesi demektir. en az enerjiyle en çok işi sağladığı (verimlilik) için daire şeklinde obruklar görürüz.
yağmur damlaları da kare değil, küre şeklindedir (aşağıdan), çünkü cisim, sürtünme kuvvetinden en verimli bu şekilde kaçınabilir.
peki neden kaçınma eğilimi mevcut?
evrendeki her şey düzensizliğe gider. the wonders of the universe’de brian cox’un entropiyi kumda uygulamalı gösterdiği üzere; kumdan kale yaptığınızda entropiyi düşürürsünüz; ancak entropi her zaman artma eğilimindedir ve kumdan kaleniz bir süre sonra rüzgarla birlikte entropisini yükselterek yerdeki diğer kumlarla bir olacaktır.
yerde öylece duran kum düşük entropilidir, çünkü içindekileri milyarlarca defa değiştirseniz bile hep aynı şekli muhafaza edebilirsiniz. ancak inşa ettiğiniz bina sağdan soldan herhangi bir kum buklesi aldığınızda oluşamaz.
bu durumda siz kumdan kale yaparak, düzensizliğe, yani evrenin doğal akışına karşı gelip entropiyi düşürdünüz, uzun vadede gezegenimizin ve evrenimizin varlığını sürdüremeyeceği bir yapı inşa ettiniz.
evren, elindeki elementler, bileşikler ile durduk yere bina, köprü, uçak inşa etmez. doğal hali şu anki mars gibidir(yaşam varsa bakterilerle birlikte). her şey bir kaostur aslında, yaşam dahi.
siz kumdan kale yapabilirsiniz; ancak doğa bunu düzene (düzensizliğe) götürmekte kararlıdır. çünkü doğanın minimum enerjiyle maksimum süre barınabileceği hal budur.
eğer bir sahile gidip, bir sahilin altına girip 1 metreküp toprağı sahil kumunun altından aniden çekerseniz, açılan çukurun kusursuz bir daire olduğuna şahit olacaksınız.
obruklar da doğanın bir parçası ve aynı kanunlara tabiler. eğer yüzeyin altı kum değil kaya olsaydı zaten hem aşağı su sızmazdı, hem de sızsa bile kaya yapısı gereği kuvvetle muhtemel çökmez ve obruk oluşmazdı. çok düşük ihtimalle kaya çatlayıp çökseydi de boşluk yuvarlak olmayabilirdi (hatta olmazdı) çünkü kaya homojen değil, içinde ciddi yapısal farklılıklar var. ancak obruklar tamamen homojen olan kum/toprak içinde oluşuyor. bu nedenle obruklar da daire biçiminde ortaya çıkıyorlar.