Neden Her Sabah Aynı Kahvaltıyı Yaparken Her Akşam Aynı Yemeği Yiyemeyiz?
her sabah aynı kahvaltıyı yapmak çoğumuza sıkıcı gelmez. hatta çoğumuz, yıllardır aynı yumurtayı, aynı peyniri, aynı ekmeği yeriz. ama iş akşam yemeğine geldiğinde işler değişir bugün ne pişirsem sorusu birden varoluşsal bir meseleye dönüşür. peki ama neden?
bu fark, sadece damak tadıyla değil, tarihsel evrim, beyin kimyası ve biyolojik saatimizle (sirkadiyen ritim) ile ilgilidir. insanlık tarihinde sabah saatleri her zaman işlevsel zamanlar olmuştur. atalarımız avlanmak, toplayıcılık yapmak veya güne başlamak için sabahın erken saatlerinde enerjiye ihtiyaç duyardı.
bu yüzden sabah yemekleri, “yakıt alma” anlamı taşırdı. çeşitlilik değil verimlilik önemliydi.
ne bulurlarsa onu yer, sonra güne koyulurlardı. akşam yemeği ise farklıydı. gün bitmiş, hayatta kalınmış, ateş yakılmış ve kabile bir araya gelmişti. yemek artık sadece beslenme değil, ödül, paylaşım ve duygusal bağ anlamına geliyordu. bu yüzden beynimiz, akşam saatlerini “çeşitlilik” ve “zevk” ile ilişkilendirmeye evrimsel olarak alıştı.
aynı yemeği her akşam yemek bu yüzden duygusal olarak tatmin etmez; çünkü beynimiz o an “ödül” bekler. aynı yemeği tekrar tekrar yemek, dopamin seviyesini düşürür. zevk azalır. bu duruma hedonik adaptasyon denir. sabah kahvaltısı rutin bir “görev” gibi olduğu için dopamin devreye girmez, ama akşam yemeği keyifle ilişkilendirildiği için çeşit arayışı ortaya çıkar.
sabah saatlerinde vücut, yakıt kullanımı ve enerji üretimi için en uygun durumdadır. bu yüzden ne yersek yiyelim vücut onu verimli şekilde işler.ama akşam olduğunda melatonin ve serotonin seviyeleri yükselir; bu da hem rahatlama hem de tatmin arayışını artırır. kısacası sabah işlevsel yeme zamanı, akşam ise duygusal yeme zamanıdır. bu biyolojik döngü, neden kahvaltıda monotonluğu tolere ederken akşam yemeğinde sıkıldığımızı açıklıyor. buna da sirkadiyen ritim deniyor.
yani ne yediğimizin yanı sıra ne zaman yediğimiz de çok önemli aslında. gece uyanık kalanlar ya da vardiyalı çalışanlarda şeker hastalığı obezite ile ilgili çalışmalar var. yani özetle sabahları mecburiyetten akşamları keyiften yeriz. papazın bile her zaman pilav yemediği yerde bizim de yememek hakkımız nihayetinde.