uzun zamandır tarih konusunda kitap listesi yapmıyordum. ekşi sözlük'te, yazdığım yazılara cevap olarak kaynak kitap isteyen çok fazla insan vardı. konulara göre tasnif edilmiş haliyle buradan paylaşacağım kitapları. sözlük'te bazı kitapların başlığı var bazılarının yok. o nedenle kitap linki vereceğim direkt. tavsiyeleri olabildiğince kısa tuttum bunalmayın diye bilginiz olsun. kitap hakkında detaylı bilgi isteyen özelden yazabilir. başlayalım.

1. nazi almanyası ile ilgili kitaplar

a) olayın kültürel kodlarına daha çok eğilen kitaplar

nicholas o’shaughnessy – hitler’i pazarlamak: naziler sembolleri, üniformaları, disiplinleri vb. gibi şeyleriyle hala hatırlanıyorsa bunun nedeni bu devletin aslında bir marka gibi yönetilmesidir. kitap “nazi markası” hakkında yazılmış en iyi türkçe kitaplardan. sadece ülke ile alakalı bilgiler edinmek açısından değil reklam, pazarlama, propaganda hakkında bu işin ağababaları olan nazilerden ders almak için de güzel bir kaynak.

leonel richard – nazizm ve kültür: nazilerin nasıl bir kültür yaratmak istedikleri ve bunun için neler yaptıklarını anlatan özgün kitaplardan birisi de bu. nazizm ideolojisinin nasıl yavaş yavaş empoze edildiğini çok güzel, hoş bir dille anlatmış. kitabın sıfırı sanırım yok sahaflardan bulursunuz diye paylaştım.

sebastian haffner – hatırladıklarım: bu kitabı 250 kere tavsiye ettim yine en başa yazıyorum. nazi yönetimini, kültürünü ve nasıl bir yapılanma olduğunu, halkta nasıl etkiler bıraktığını birinci ağızdan bundan daha iyi anlatan türkçe kitap yok. özgün tarafı muazzam güzellikte bir dile sahip olmasıdır.

hitler'in kavgam'ı üzerine bir analiz - albrecht koschorke: nasyonal sosyalizm’in poetikası. iktidarın düşünme biçimleri ve bunlarla beraber devlet aygıtlarının nasıl kullanıldığını anlatan sağlam bir kitap. zaten adından ne bulacağınızı az çok anlıyorsunuz.

faşizm ve kapitalizm faşizmin sosyal kökenleri ve fonksiyonu üstüne teoriler: yine adından ne ile karşılaşılacağını gösteren bir kitap. kitle ve faşizm ilişkisini anlatan kısa ama çok başarılı bir kitap. olayı sadece nazi perspektifinden değil geniş çerçeveden ele almak isteyenler için de güzel bir kitap.

fatih yaşlı – gençlerle baş başa: faşizm: biraz konudan sapacağım ama bence gerekti. olayı sadece naziler özelinde değil daha geniş çerçevede alan -elbette içinde almanya örnekleri de var- bir kitap. bunu da öneriyorum.

gündem - eric vuillard: kültürel anlamda son kitabım budur ve şiddetle öneriyorum. naziler hakkında bilinmeyen, kapalı kapılar ardındaki bazı gerçekleri ortaya dökmesi açısından mühim. şiddetle önermemin nedeni tarihi doğru yerden öğrenmeniz gerektiğidir. hitler hitabetiyle, öfke kontrolü ile gelmedi iktidara…

b) olayın askeri tarafına daha çok eğilen kitaplar

antony beevor – stalingrad: bu benim hayatımı değiştiren kitaplardan birisi. nedeni ise savaş dedikleri şeyin tüm gerçekliğini ortaya koymasıdır. okuduktan sonra iki üç hafta kendime gelemedim ve bildiğin mutsuz oldum. tarihi savaşın gerçekte ne anlama geldiğin bilmeden asla doğru yorumlayamazsınız. ikinci olarak stalingrad savaşın seyrini değiştiren en önemli konu. savaşı en iyi anlatan türkçe kaynak da bu. mutlaka okumalısınız.

liddel hart – hitler’in generalleri konusuyor: alman savaş stratejisinin nasıl oluştuğundan savaşta yapılan hatalara, doğrulara kadar eğilen çok ciddi bir kaynak kitabı. askeri tarihe ilgi duyan birinin bunu bir içimde okumaması neredeyse imkânsız. harika.

macksey mj – panzer birlikleri: alman savaş yapılanmasını anlatan sade ve akıcı bir diğer kitap. pek çok özgün bilgi var içerisinde ve ben hala faydalanıyorum. bunu da şiddetle öneririm. kitabın satışı yok sanırım pdf ya da sahaf ne yazık ki.

chris mcnab – ss teşkilatı: en önemli yapılanma olan fırtına birliklerinin doğuşu, yükselişi, faaliyetleri, kıyafetleri, rütbeleri… kısacası eğer ss yapılanmasına ilginiz varsa mutlaka kütüphanenizde olmalı. muazzam bir kaynak.

stewart binns – barbarossa: doğu savaşı ile ilgili muazzam bir kaynak kitabı daha. özgün tarafı savaşı bizzat yaşayanların anlatılarından derlenmesi. hep bunun üzerine değil ama genelde yaşayan tanıkların ifadesinden yola çıkılarak anlatılmış. bu da güzel kaynak.

hitler'in generalleri - richard humble: general kadrosuna dair güzel kitaplardan birisi. artılarının yanında eksilerini anlatması açısından da güzel kitap. tavsiye ediyorum.

c) anı kitapları

kan kırmızı karlar - günter k. koschorrrek: savaş en iyi orada bulunan askerlerden öğrenilir. bu nedenle konuyu anılarla genişletmek güzeldir. kronik’in 2. dünya savaşı anıları hakkında çıkardığı anı kitaplarının hepsi çok çok başarılı ve tavsiye ediyorum.

vatan ve führer için - erwin bartmann: yine kronik yine güzel bir çalışma. doğu cephesinde görev yapmış bir askerin ağzından yaşanan trajedi ve kanlı çarpışmalar anlatılmış. okurken atmosferi hissettiren bir eser.

stalingrad sperlerinde - viktor nekrasov: savaşın en önemli noktası stalingrad’ı bir rus askerinin ağzından dinliyoruz bu sefer. sadece almanların değil rusların da anıları çok önemlidir. yine pdf ya da sahaftan çözmeniz lazım.

ölüm meleği - lyudmila pavliçenko: keskin nişancılık yapmış bir kadın askerin ağzından savaş anlatılmış yine. bu da harikadır ve ayrıca öneriyorum. çünkü ikinci dünya savaşı’nda görev yapan kadın keskin nişancılara dair çok geniş bir kaynak yok türkçe’de. bu açığı kapatması açısından çok güzel bir kaynak niteliği taşıyor.

guderian – bir askerin anıları: bu kitabı kesinlikle önermiyorum. askeri tarihe önem veriyorsan ve blitzkrieg efsanesinin nasıl doğduğuna birinci elden tanıklık etmek istiyorsan okumalısın. guderian en önemli alman generallerinden birisidir ve yaşadıkları benim için değerlidir. kendisi yıldırım harbini alman ordusuna getirenlerin başında gelir. ama detaycı değilsen benim gibi, okumasan da olur.

ss subayının koltuğu - daniel lee: iletişim yayınlarının faşizm incelemeleri serisinde kötü diyeceğim çok az kitap var. bu da harika bir kitap ve çok özgün. açıklama kısmına bakarsanız anlarsınız. konuya dair türkçe kaynak az olduğundan bunu da kesinlikle öneriyorum.

savaş günlükleri - kont galeazzo ciano: bu bir anı kitabı sayılır mı? kısmen. mussolini ile hitler’in görüşmeleri ağırlık noktası. iki liderin konuşmaları, fikirleri, konuşmaları… savaş devam ederken kapalı kapılar ardında nelerin görüşüldüğü. ben çok beğendim.

cephe arkadaşları-sven hassel: bir efsane, ne denebilir ki? sıfırını bulmak zor, ya sahaftan bulmalı ya da online ortamda okunmalı.

d) genel kaynak kitaplar

mazower – hitler imparatorluğu: işgal avrupasında nazi dönemi. çok güzel, detaylı bir eser. makale yazacaklar, konu ile ilgili akademik araştırma yapacaklar için eşsiz bir kaynak. bundan faydalanmadığımı hatırlamıyorum. kalındır, konuya ilk başlayacaklara önerilmez.

nazi almanyası: yeni bir tarih - klaus p. fischer: bu kitabın muadilinin william shirer’in nazi imparatorluğu üçlemesi olduğunu düşünürdüm ama bu net daha iyi. onu da incelemenizi öneririm, hangisinin iyi olduğuna siz karar verin ama favorim budur. çok güzel yorumlama, çok güzel sentez. bu da kalındır, kaynak kitaptır.

naziler iktidarı nasıl ele geçirdi? - william sheridan allen: nsdap’ın kuruluşundan nazilerin çöküşüne kadarki dönemi kapsamlı biçimde ele almış nazilerin günden güne büyüyen yapısına odaklanmış.

william shirer – günü gününe nazi imparatorluğu: bu kitap da üçleme yazarının bir diğer önemli eseridir. güzel, yormaz ve döneme dair çok çarpıcı bilgiler verir. günce olduğu için anılar bölümüne koymam lazımdı ama bana anıdan çok bir kaynak kitap gibi geldi. takdir sizin.

sebastian haffner – hitler üzerine notlar: hitler’in doğruları, yanlışları, ihanetleri o dönemi yaşayan bir alman tarafından kaleme alınmış. özgün tarafı çok. birincisi yazar haffner, bu bile başlı başına bir okuma nedeni -dili muazzam güzel-. ikincisi hitler’in stratejilerini farklı açıdan yorumlaması açısından çok etkiliydi. bu da harikadır, tavsiye ediyorum.

nazi almanyası ve yahudiler - saul friedlander: peşin not tamamını okuyamadım. iki ciltten oluşan bu eser yahudi katliamına ilişkin en güzel kaynaklardan birisi. çokça faydalandım, hala faydalanıyorum. kült eser. holokost araştırmacısı iseniz ya da merak ediyorsanız sizlik bir kitap. mutlak bulunmalı.

holokost endüstrisi - norman g. finkelstein: batılı tarih yazıcılığından çıkanlardan ziyade böyle kitaplara ağırlık vermenizi tavsiye ederim. holokost ve ticaret ilişkisinin iğrenç ilişkisini gözler önüne seren sağlam bir kitap. bunu da şiddetle öneriyorum.

2. sovyetler birliği

konuya tarafsız yaklaşan kitap fazla yok. ben de çok geniş bir okuma yapmadım konu ile ilgili. okuduklarım ve beğendiklerimi, uygun gördüklerimi paylaşıyorum.

100 soruda ekim ihtilali – kenan somer: konu ile ilgili en önemli, en değerli kaynaklardan birisidir. çok önemli bir kaynak kitaptır ve mutlaka bulundurulmalıdır. 1905’ten komünist sistemin tam olarak yerleşmesine kadarki bölümü kapsıyor. tek kelimeyle harika

lenin'den stalin'e rus devrimi - edward hallett carr: sovyetler konusunda kaynak kıtlığı var türkçe literatürde. bu nedenle konuya böyle sağlam yaklaşan hallett carr çok önemli bir isim ve tüm kitapları okunmalı. ben hepsini okuyamadım, diğerlerini kesinlikle okuyun diyemiyorum. ancak belli ki adamın birikimi var. öneriyorum şu an için.

neil faulkner – halkarın rus devrimi tarihi: neil faulkner’in dünya tarihi kitabını da şiddetle öneriyorum. ancak bu kitap ustalık eseri olmuş sanki. konuyu anlatan muazzam eserlerden birisidir, öneriyorum.

sovyetler 1929 (gezi notları) - panait ıstrati: sscb’ye dair güzel, sade ve kısa bir gezi rehberi. hem de önemli bir yazardan. ülkeye dair kültürel anlamda fikirler vermesi açısından güzel.

kızıl babalar sovyetler'de mafya - andrei illesch: sscb’ye dair çok güzel bir kitap, okurken bitsin istemedim. farklı konusu sayesinde zaten ilgi çekici. anlatılanlar ise hem konuya dair hem de kültüre dair çok güzel detaylar barındırıyor.

şolohov – uyandırılmış toprak 1-2: kült eserlerden bir tanesi. sscb’de toplumsal dönüşümün en iyi anlatıldığı kitaplardan birisi. halktan bir bakış açısı var, bu nedenle çok güzel, doyurucu bir eser.

rusya imparatorluğu’nun çöküşü - onur önol, dr. onur işçi: çok iyi mi? değil. ama söylediğim gibi kaynak azlığından okunabilir. ben çok beğenmedim, sevmedim de diyemem. güzel bir kaynak olur. tavsiye ederim ama şiddetle değil.

ulusların imparatorluğu etnografya bilimi ve sovyetler birliği’nin ortaya çıkışı - francine hirsch:
döneme dair çok iyi bilgiler barındıran başucu kitabı. sscb ve onun öncesindeki ortamı anlatması açısından çok önemli. devrimin hangi koşullarda biçimlendiğini anlatan güzel bir eser.

bavul - sergey dovlatov: sscb’ye gereğinden fazla karşıt olduğunu düşündüğüm bu yazarın kitabını koymamın nedeni gerçekten güzel bir dile sahip olması. mizahi öğeler yoğun, kolay okunuyor ve en önemlisi sscb’ye dair güzel bir kültür kitabı niteliğinde.

sovyetler birliği ile ilgili dolaylı kaynaklar

stefan zweig – yolculuklar: bu kitabın tarihi merak edenler tarafından zaten okunması lazım. zweig’in kaleminden seyahatname bu dünyanın insanlarına bir ödül bence. kitaptaki sscb gezisine dair bir özeti yazı olarak yazmıştım. ancak hepsini okumak gerek, çok değerli bilgiler var. zweig bu ülkeye haksızlık yapıldığını da belirtmiş, gördüklerine hayran kalmıştır.

taner timur – devrimler çağı: 1848, 1871, 1917 devrimleri ile ilgili yazıların derlendiği bu eser zaten devrimler tarihine ilgi duyanların okuması gereken bir eser. çok güzel bir dil, düşünmeye değer bakış açısı ve harika bir birikim derinliği. sscb hakkında da güzel bir kaynak.

neill faulkner – marksist dünya tarihi: bu kitabın zaten baştan sona okunması lazım. dünya tarihi hakkında tek geçebileceğim eserlerden birisi. batılı tarih yazıcılığına inat tarihin ekonomik temelli olarak yazıldığını -ki ben de öyle düşünüyorum- bilen bir yazar. sscb hakkında güzel bir kaynak da sunuyor.

3. ikinci dünya savaşı

savaşa dair yazılmış genel kitapların hepsi tek bir şeyi anlattığı için şunu mutlaka okumalısınız demiyorum. bir tane geneli anlatan kalın eser okuduktan sonra daha özel konulara geçebilirsiniz. zaten yukarıda paylaştığım eserlerin çoğu savaşa da dahil. o nedenle geniş bir arşiv sunmayacağım.

john keegan - ikinci dünya savaşı: yazılmış en kapsamlı eser. muadili iş bankası’ndan basil liddell hart’ı yazdığı ikinci dünya savaşı tarihi adlı eserdir. o da okunabilir ama malumatım pek yok. o da sağlam yazardır yani. ben bunu kullandım şimdilik. bu nedenle tavsiye ediyorum. mukayese yapmam zor.

tankların hücumu – john toland: baskan’ın ikinci dünya savaşı serisinde en sevdiğim, doyurucu kitaplardan birisi. o seri zaten tekrar basılsa da set olarak dizsek. bu da çok nadide eserlerden birisi.

kurt singer - ikinci dünya harbinde casuslar ve hainler: savaşın genel anlatımından bıkanlar için tavsiye edeceğim serinin bir diğer kitabı. savaş sadece top tüfek tank değil, böyle okuması zevkli detayları da var.

hitler ve ikinci dünya harbinin kaderi – ibrahim artuç: yine geneli anlatan, fazla yormadan güzel bilgiler barındıran bir kitap. eski basım kitaplar vermemin nedeni yenilere göre daha az taraflı olmasıdır.

operasyon: mussolini - dünyayı sarsan kurtarma harekatı: savaşa dair ilgi çekecek harika bir kitap da bu. konusu özgün, olay ilginç. mussolini’yi kurtarma operasyonu. film tadında, kısa olduğu için de çerezlik. teorilerden bunalanlara özgü kafa dağıtmaya birebir.

4. orta çağ tarihi

orta çağ avrupa tarihi - pınar ülgen: başlangıç için en ideal seçeneklerden birisi. pınar ülgen’in tüm kitapları okunmalı kesinlikle. bu eser de döneme dair genel bir görüntü sunuyor. yormaz, sadedir, harika bilgiler vardır.

ortaçağ batı uygarlığı - jacques le goff: en kapsamlı kaynak kitaplardan bir tanesi. hemen her şey var, döneme dair kültürel, askeri, sosyal anlamda tüm konu başlıklarını detaylıca incelemiş. mutlaka olmalı.

ortaçağ kentleri kökenleri ve ticaretin canlanması - henri pirenne: pirenne’yi sevmem, batılı tarzda anlatır. burjuvanın dünyalar tatlısı olduğunu falan da ima eder. kitabı önerme nedenim burjuva övgüsü dışında güzel konulara temas etmesi, başlık başlık gitmesi, döneme dair güzel bilgiler sunmasıdır. kaynak kitaptır ama dediğim gibi burjuva övgüsünü görmezden gelirseniz.

ortacag: tüccarları ve bankerleri jacques - le goff: konuya dair ilginç başlıklardan birisi daha. tüccar sınıfının yükselişini anlatan, kısa çerezlik kitap. teoriden sıkıldın, roman okumak da istemiyorsun. alıyorsun bunu bakıyorsun keyfine.

roma'dan sonra avrupa - julia m. h. smith: tarihte kültür söz konusu olduğunda kadın yazarları tavsiye ediyorum genellikle. bakış açıları, konuyu ele alış tarzları daha güzel oluyor bu konuda. size de öneririm. bu da tavsiye ettiğim değerli eserlerden birisidir, yeni bir anlatımdır.

ortaçağ insanları: yine teoriden sıkılanlar için kültür tarihi açısından güzel bir eser. dönemin günlük yaşamına dair nadide eserlerden bir tanesi. farklı hayatlar üzerinden anlatır, yormaz ama ufuk açar.

orta çağ avrupası’nda ölümle dans - pınar ülgen: orta çağ aklınıza hayalinize gelebilecek en büyük felaketlerin, yıkımların, dehşetin dönemidir. bunu en iyi anlatan, okurken bile insana öf dedirten bu kitabı da şiddetle öneriyorum. hastalık, kıtlık, veba… o dönemdeki felakete dair her şey. kısa ve sade olması ise çok iyi. çerezlik ama muazzam öğretici.

kara ölüm - tolgahan karaimamoğlu: vebasız bir ortaçağ düşünülemez. bu büyük salgın hakkında en geniş türkçe kaynak bu sanırım – başka varsa affola-. konuya ilgi duyan, konu ile ilgili makale vs. yazacak olanlara çok önemli kaynak sunuyor.

leo huberman – feodal toplumdan 20. yüzyıla: yine çok kapsamlı ve çok özgün bir eser. feodalizmin nasıl yerleştiğini aşama aşama çok güzel anlatmış. ancak sadece ortaçağ’ı anlatmıyor ama o döneme dair çok ufuk açıcı bir eser.

5. kategorisi olmayan, karışık tarih kitapları

egemen kentler: tarih boyunca kent devletleri - geoffrey parker: dünyanın en lezzetli kitaplarından bir tanesi. ufuk açması açısından konu ile ilgili en değerli türkçe eserlerden. kentlerin oluşumunu ve günümüze kadar değişen yapısını muhteşem biçimde anlatmış örneklerden gitmiş. atina polislerinden italyan kent devletlerine hansa birliğine kadar çok geniş kapsamlı bir eser. okuması da lezzetli. şiddetle öneriyorum.

dünya tarihinde sanayi devrimi - peter n. stearns: dünya sanayi devrimi ile yeni bir döneme girdi. başlangıcından devrimin gerçekleşmesine kadar çok incelikli anlatılmış. ders kitaplarında yazılanların çoğunun yanlış olduğunu da fark ediyorsunuz zaten.

mehmet ali ağaoğulları – siyasal bilgiler tarihi üçlemesi: dünya tarihi siyasal düşüncelerden ve onların nasıl oluştuğundan ayrı okunamaz. yazarın bu konuda dönem dönem anlattığı üçleme bir kitabı var. eğer bununla uğraşmam diyorsanız batı’da siyasal düşünceler kitabını (attığım linkte o da var) şiddetle tavsiye ediyorum. tarihte, felsefede, siyasal düşüncede bu kitaptan yararlanmayan yoktur. literatürümüzün en iyisi tek kelimeyle.

sokrates öncesi ve sonrası - f.m. cornford: felsefe tarihine ilgi duyanlar için sokrates ve platon’un düşünce tarihine nasıl etki ettiğini anlatan çok güzel bir kitap. sokrates ve platon’un felsefeye fayda değil zarar getirdiğini nihayet birisi anlatmış. çevirisinin bir kısmını yapan celal şengör konuya dair notlar da paylaşmış. yani aslında iki kişilik bir eser, şengör’ün de ara müdahaleleri ile çok iyi bir şey çıkmış. kesinlikle tavsiye ediyorum.

roma: kartalların imparatorluğu – neil faulkner: bu adamın tüm kitaplarını önerdim. bu da roma’nın gerçek yüzünü anlamak için tam bir kaynak kitabı. en doyurucusu budur, mutlaka tavsiye ediyorum. başlangıcından çöküşüne kadar en güzel eserlerden birisi.

erich fromm – marx’ın insan anlayışı: marx’ın düşüncelerinin kültürel ve sosyal karşılığını bundan daha iyi anlatan eser var mıdır, vardır ama ben okumadım. marx dendiği zaman akla ekonomik temelli şeyler geliyor ama onun insanlığa dair düşünceleri de bir o kadar güzel. erich fromm harika bir iş çıkarmış kesinlikle öneriyorum.

max kemmerich – tarihteki garip vakalar: farklı bir konu, komik, ilginç bir sürü olay paylaşmış. tarih kitaplarında anlatılanın gerçekle bağdaşmadığını en iyi gösteren eserlerden. ufuk açısı, harika bir kitap. ara ara güldürür, çerezliktir. hem kafa dağıtıp hem öğrenmek içindir.

jess welss – fahişeliğin tarihi: konu ilginç, yazarı da bir kadın. tadından yenmeyecek güzel bir eser çıkmış ortaya. tarihin böyle ilginç kollarında araştırma yapmayı seviyorum. fahişelik de en merak ettiklerimdendi. doyurdu açıkçası.

rönesans ve reform çağı: konuya dair en güzel eserlerden birisi. çok kapsamlı ve detaylı. ama yormaz, ufuk açar. o döneme ait her şeyi bulabilirsiniz, mutlaka faydalanırsınız. kombo yapmak istiyorsanız bundan sonra avrupada hümanizma ve rönesans kültürü kitabını okumanızı öneririm. bu iki kitapla konuya tam anlamıyla hakim olursunuz.

selahattin hilav – felsefe el kitabı: felsefeye giriş için en iyi kitap, bundan sonra bertrand russel’in üçlemesini okuyun derim. ama önce bu. sorularla gider, tane tane anlatır ve sade dili nedeniyle anlaşılırdır.

Birbiriyle Bağlantılı, Neden Sonuç İlişkisi Kurmanızı Sağlayacak Tarih Kitapları