türkiye’nin en eski siyasi partisi, hatta “modern türkiye’yi kuran parti” diyebiliriz chp için. mustafa kemal atatürk’ün kurduğu, logoya bakınca altı ok’la cumhuriyetçilik, laiklik, halkçılık, devletçilik, inkılapçılık ve milliyetçilik ilkelerini göze sokan siyasi oluşum.

1923’te “halk fırkası” adıyla başlıyor maceraya, kısa süre sonra “cumhuriyet halk fırkası”na dönüyor. tek parti döneminde ülkenin bütün siyasi, sosyal, kültürel ve ekonomik reformlarının lokomotifi oluyor. 1950 seçimleriyle beraber iktidarı barışçıl şekilde devredip “çok partili hayata geçiş”in önünü açıyor.

sonrasında ismet inönü, bülent ecevit falan derken parti çizgiyi yavaş yavaş sola kaydırıyor. 1980 darbesi'nde kapanıyor, 1992’de deniz baykal tarafından yeniden açılıyor. 2000’lerde kemal kılıçdaroğlu sahneye çıkıp yıllarca partiyi götürüyor, bugün ise genel başkan koltuğunda özgür özel var. genel sekreter de selin sayek böke.

şu an tbmm’de 137 milletvekiliyle akp’nin ardından ikinci büyük parti ve klasik “ana muhalefet” rolünde. yurtdışında da boşa durmuyor; ilerici ittifak ve sosyalist enternasyonal üyesi, avrupa sosyalistler partisi’yle de ilişkili.

cumhuriyet halk partisi’nin inişli çıkışlı hikâyesi

1919’da sivas kongresi’yle sahneye çıkan müdafaa-i hukuk cemiyeti, 1923’te “halk fırkası” olarak resmileşiyor. iki gün sonra cumhuriyetin ilanı, ardından halifeliğin kaldırılması derken “kurucu parti” damgası kesinleşiyor. resmî kuruluş tarihi 11 eylül ama daha sonra partileşme tarihi olan 9 eylül diye tarihleniyor.

1923–1946 arası “tek parti dönemi”. atatürk ve sonrasında inönü’nün liderliğinde ülkede devrim üstüne devrim yapılıyor. harf devrimi, kadınlara seçme-seçilme hakkı, laiklik, altı ok falan; muhalefet eden terakkiperver ve serbest fırkalar çok kısa ömürlü oluyor; rejim 1946’ya kadar tek sesli gidiyor.

inönü dönemiyle beraber ii. dünya savaşı, tarafsızlık, köy enstitüleri gibi hamleler var. savaş sonrası demokrasi modasına uyuluyor, dp sahneye çıkıyor. 1950’de seçimleri kaybedip iktidarı devrediyorlar. bir daha da tek başına iktidar göremiyorlar.

1950–1980 arası chp yavaş yavaş ortanın soluna kayıyor. işçi hakları, sendikalar, grev hakkı, anayasa mahkemesi gibi gündemler parti programına giriyor. ecevit döneminde sol rüzgâr iyice sert esiyor. 1970’lerde “karaoğlan” parlatılıyor, %41’e kadar oy geliyor ama tek başına iktidar yok. kıbrıs barış harekatı + sendika desteği + sokakta çatışmalı yıllar derken 1980 darbesi gelip tüm partileri kapatıyor.

1980 sonrası chp adı yasaklanıyor, yerine shp, dsp gibi türevler çıkıyor. 1992’de deniz baykal önderliğinde “asıl çocuk geri döndü” denilerek chp yeniden açılıyor. 90’lar koalisyonlarda geçiyor, 1999’da %10 barajının altında kalıp tarihinin en büyük çöküşünü yaşıyor.

2002’de akp sahneye çıkınca chp yeniden ana muhalefet oluyor. baykal dönemi 2010’da malum kaset skandalıyla kapanıyor. yerini kılıçdaroğlu alıyor. kılıçdaroğlu döneminde parti ittifaklar kuruyor, gezi’ye destek veriyor, 2017 referandumunda “hayır” kampanyası yürütüyor. 2019’da ittifak sayesinde istanbul ve ankara kazanılıyor ama 2023’te cumhurbaşkanlığı seçimini erdoğan karşısında kaybediyor.

2023’te özgür özel kurultayda kılıçdaroğlu’nu indirerek yeni genel başkan oluyor. “gölge kabine” kuruyor. 2024 yerel seçimleri'nde akp’yi ülke genelinde ilk kez geride bırakıyor, bursa, balıkesir, denizli, manisa gibi büyük şehirleri alıyor. yani chp için “46 yıl sonra birinci parti” dönemi başlıyor.

chp’nin ideoloji ve politika ajandası

merkez solun baba ocağı olan chp, kendini “cumhuriyet’in kurucu değerlerine bağlı, çağdaş bir sosyal demokrat parti” diye tanımlıyor. işin özü: kemalizm + sosyal demokrasi + anadolu-trakya’nın tarihi bagajı.

göç meselesi: sığınmacılar konusunda partinin tavrı net; “avrupa para versin, türkiye baksın” modeli çözümsüzlük. çözüm, suriye’de kalıcı barışın sağlanıp, suriyelilerin güvenli şekilde evlerine dönmesi. özgür özel de “bu iş böyle gitmez, türkiye için de batı’nın değerleri için de izah edilemez” diye özetlemişti.

yerel yönetim anlayışı: 2024 yerel seçimleri öncesi belediye başkan adaylarına iki taahhütname imzalattılar: halkçı belediyecilik taahhütnamesi ve yerel yönetimlerde eşitlik politika belgesi. temeli insan hakları, eşitlik, sosyal adalet. yani “biz belediyeyi şirket değil, halk için yönetiriz” mesajı.

altı ok güncellemesi (2015 programına göre)

- cumhuriyetçilik: egemenlik milletin, milli irade esas,

- milliyetçilik: etnik değil, siyasal birlik vurgusu,

- halkçılık: siyasal meşruiyet halktan gelir, çözüm halkla birlikte,

- devletçilik: devlet halka hizmet eder, demokratik hukuk devleti esastır,

- laiklik: din-devlet ayrımı net; insan haklarının temel taşı,

- devrimcilik: çağdaş medeniyet hedefi + köklü değişim iradesi.

dış politika: chp, ab üyeliği ve nato üyeliğini destekliyor. finlandiya ve isveç’in nato’ya katılımına da topluca “evet” dediler. parti, sosyalist enternasyonal, ilerici ittifak ve avrupa sosyalistler partisi ile sıkı fıkı. hatta 2014’te, kktc’deki ctp’nin sosyalist enternasyonal’e tam üye alınması için bastırdılar.

özgür özel tarafında ise filistin vurgusu sık sık geliyor: “israil devlet terörü uyguluyor, türk solu filistin’den uzak durmaz.” mayıs 2024’te filistin’i devlet olarak tanıyan batılı liderlere mektup yazıp teşekkür de etti.

chp’nin yapılanması

parti amblemi: logoda gördüğünüz altı ok var ya; işte o chp’nin dna’sı. cumhuriyetçilik, milliyetçilik, halkçılık, devletçilik, laiklik, devrimcilik. yıllar içinde tasarım oynasa da orijinal altı ok hiç değişmedi. kırmızı zemin üstünde beyaz oklarpartinin bayrağı.

parti ekonomisi: mustafa kemal atatürk, iş bankası’ndaki %28.1 hissesini chp’ye bırakıyor ama “parti parayı yesin” kafası yok; gelir, tdk ve ttk’ya gidiyor. chp sadece yönetim kurulunda söz sahibi.

parti yönetimi: partinin motoru; genel başkan, genel sekreter, merkez yönetim kurulu, yüksek disiplin kurulu ve parti meclisi. hiyerarşi belli, disiplin sert.

gençlik kolları: 1954’te suphi baykam başkanlığında kuruluyor, türkiye’nin ilk gençlik örgütlenmesi. ilk yönetimde bülent ecevit bile var. 1980 darbesi'yle kapanıyor ama ikinci kuruluşla yeniden sahneye çıkıyor. bugün il-ilçe örgütlenmeleriyle partinin genç kanını temsil ediyor. 1 aralık 2024’te 17. kurultay yapıldı, cem aydın tek aday girdi, seçildi. şu an yanında 30+ kişilik myk ile devam ediyor.

halkçı liseliler (halk-lis): 2014’te doğukan kurnaz öncülüğünde doğuyor ama resmi olarak chp’ye bağlı değil. 2015’ten itibaren örgütlü şekilde sahada. 2023’te yapılan kurultayda bertuğ diler başkan seçildi. 23 kasım 2023’te ise resmen karar alındı: lise örgütlenmeleri artık halk-lis üzerinden yürüyecek. 2025 şubat’ta gençlik kolları başkanı cem aydın’ın imzasıyla sude ulusan göreve getirildi.