Mantığın Pratikte Nasıl Çuvallayabildiğini Gösteren Olay: Sorites Paradoksu
sorites paradoksu, yığın paradoksu olarak da bilinir. esası dilin nesneleri sınırları ya da miktarları ile belirleyen bir yapıda olduğu inancını sorgulamaya dayanır.
"kimlere kel deriz?", "saat kaçta çok geç olur?", "tepe ile dağ arasındaki fark nedir?" gibi mutlak sınırları olmayan amma velakin kullandığımız dil içerisinde sık sık başvurduğumuz bu kavramlar (nitelemeler) bizi net ifadelerden uzaklaştırır.
örneğin, bir kamyon dolusu kum gördüğümüzde, miktarının çok fazla olduğunu söyleriz. peki ya içinden bir zerre kumu alırsak ne olur? kesin olan bir şey vardır ki demin belirttiğimiz çok fazla miktardaki kum, artık bir adet de olsa azalmıştır. ama yine de biz onun çok fazla miktarda kum olduğunu söyleriz. halbuki mantık, bize bir şeyden bir şeyin çıkması neticesinde, miktarın azaldığını ve onu eskisinden daha az olarak nitelendirmemiz gerektiğini buyurur.
sonuç olarak mantık, bu tarz yargılarımızı kapsayacak kadar faydalı bir araç değildir. bu paradoksta asıl olarak bu sorun ortaya çıkarılmak isteniyor.
sağduyumuza ve ortak sezgilerimize sağlam bir kroşe atan bir paradoks bu.
yukarıdaki "kimlere kel deriz?" sorusunu alalım. kaç tane saç eksilirse kel denilir? "ahmet keldir." cümlesi az saçlı durumdan hiç saçsız duruma kadar birçok durumu ifade etmek için söylenebiliyor doğal dilde. o halde ikili mantık ile uyuşmazlık var ve yerine daha esnek, doğrunun nisbi olduğu bir durum mevcut.
benzer olarak uzunu kısadan, zayıfı şişmandan, zengini fakirden tam olarak ayırt etmek mümkün değil. nerede başlar ve biter, sınır neresi belirsiz.
lütfi zade (1965): "karmaşıklık arttıkça kesin ifadeler anlamını yitirir, anlamlı ifadeler ise kesinliğini yitirir."
"ahmet keldir." cümlesi kesinlik ifade ettiğinde anlamsız. çünkü "ne zaman kel diyoruz"a bir cevap yok. "ahmet keldir." cümlesi anlamlı ise kesin değil çünkü "ne zaman kel diyoruz"a bir cevap yok.