Levent Yüksel'in Zalim Şarkısının Azerbaycan'a Ait Orijinali Bayatılar'ın Hikayesi
aslında pek çok kişi biliyor ama yakın çevremde o kadar çok bilmeyene rastladım ki burada da paylaşma gereği hissettim.
sözlerini sezen aksu'nun yazdığı, levent yüksel'e ait zalim şarkısının aslı azerbaycanlı sanatçı brilliant dadaşova'a ait bayatılar şarkısıdır:
brezilya'dan romanya'ya, yunanistan'dan italya'ya, iran'dan özbekistan'a, isveç'ten hırvatistan'a, israil'den portekiz'e, rusya'dan türkmenistan'a ve daha isimlerini saysak bitmeyecek, hemen hemen dünyanın her köşesinde bir adet cover'ı bulunur bu bestenin. bunda ezginin güzelliği kadar bestecisi eldar mansurov'un hiçbir zaman telif hakkı talebinde bulunmamasının da etkisi vardır.
türkmenistanlı ashkhabad grubunun dünyaca meşhur besteci/müzisyen/dahi peter gabriel'in plak şirketiyle anlaşarak uluslararası bir üne kavuşmasıyla bayaty isimli cover'ları bestenin dünyaca tanınmasına ve türkmenistan versiyonu baz alınarak defalarca cover'lanmasına sebep oluyor. sezen aksu da bu versiyonu referans alarak coverlıyor zaten zalim'i. zalim şarkısı birden fazla düz uyakla yazılmış dörtlükten oluşurken, şarkının aslı bayatılar gerçekten de birden fazla bayatı'dan oluşuyor.
bayatı, azerbaycan türkçesinde mani uyağıyla yazılmış dörtlük demek. yani birinci, ikinci ve dördüncü dizeleri uyaklı, üçüncü dizesi serbest dörtlükler. (sezen aksu acaba ilk seferinde türkmen grubun enstürmantal versiyonunu değil de şarkının aslı olan bayatıları dinleseydi sözleri yine düz uyakla yazar mıydı merak etmiyor değilim.)
şarkıda beni çok etkileyen bir dörtlük var. hepsi çok etkileyici ama bence bu bir başka:
yanımda qal biraz da
göz yaşı var arazda
yar yuxusunu danışıb
şekli qalıb arazda
türkiye türkçesi şöyle:
yanımda kal biraz da
göz yaşı var arazda
yar rüyasını anlatmış
görüntüsü kalmış arazda
azerbaycan'ın bölünmesini simgeleyen ve azerbaycan ile iran sınırından geçen araz (aras) nehrinin azerbaycan edebiyatında çok önemli bir yeri vardır. araz nehri denildiği zaman ayrılık, hasret, gözyaşı, ailelerin ve vatanın bölünüp parçalanmış olması akla gelir. bu sebeple sıklıkla azerbaycan bayatılarında yer bulan araz nehri bu şarkımızda da karşımıza yukarıdaki dörtlük ile çıkıyor.
aç parantez
türklerde şamanizm'den kalan bir adet var. rüyayı suya anlatmak. anadoluda olduğu gibi azerbaycan coğrafyasında da halen geçerli olan bu adete göre kötü bir rüyanın suya anlatılırsa rüyadan kaynaklı yaşanan korku, endişe, huzursuzluk gibi kötü duygularında suyla beraber akıp gideceği ve kişinin bu olumsuzluklardan arınacağına inanılırmış. çok kötü bir rüya gördüm diyerek nefes nefese kan ter içinde uyananlara varsa yakında bir arık, dere veya çay yoksa çeşme suyu açılır ve rüyanı suya anlat rahatlarsın denirmiş.
kapa parantez
dörtlüğe göre sevgili kötü rüyalarını (düşüncelerini) ayrılığın sembolü olan araz nehrine anlatmış, gözyaşları akmış gitmiş ama rüyanın görüntüsü suda kalmış.
bunlar nasıl imgeler, bunlar nasıl anlatılar. şarkı mı dinliyoruz, güney kore psikolojik mistik gerilim filmi mi izliyoruz, belli değil. sezen aksu'nun da hakkını yemeyeyim ama levent yüksel'in aldatılan bir kamyoncuyu oynadığı ve klibin sonunda bence hiç gereği yokken diğer adamı tokatlayıp kadını da "bence" biraz tartakladığı (tartışılır, kesin tartaklamıştır demiyorum) zalim neredeeee, bayatılar nerede.
bu kıymetli şarkının sözlerini yazan şair vahid aziz ve bestekarı eldar mansurov'a selam olsun bu yazı.