Klimanın Olmadığı Eski Zamanlarda Evler Nasıl Soğutulurdu?
modern teknoloji öncesinde ısı dağılımını ve ısı yalıtımını en üst düzeye çıkarmak konusunda en çok başvurulan yöntem, evleri bölgesel iklime uygun olarak tasarlamak olmuş. günümüzde ısı ile ilgili sorunlar kolaylıkla aşıldığından geçmişte üzerlerinde titizlikle durulan hususlar bugün göz ardı edilmekte. teknoloji bu kadar gelişmemişken bile insanlar çok daha akılcı ve doğaya karşı daha nazik çözümler bulmuşlardı. neydi bu çözüm ve teknikler?
iklime uygun tasarım
evler, güneş ve rüzgârın hareketi göz önünde bulundurularak inşa edilirdi. rüzgârın ve güneşin hareketi, odaların evlerdeki yerini belirlerdi. odaların doğrudan güneş almamasına özen gösterilirdi. aynı zamanda odanın havalandırılabilmesi için rüzgârın doğal akış yönü de göz önünde bulundurulurdu.
serinlik kuyuları
bir başka serinletme yöntemi, yer altına açılan basamaklı kuyulardır. bu kuyuların tabanında su bulunması ve kuyunun güneşten uzak olması kuyu boşluğunun serin olmasını sağlar. bu serin boşluk da üzerindeki odaları serinletirdi.
gölgeleme
sert öğle güneşinin kesilmesi için çeşitli teknikler kullanılmıştır. başlangıçta gölgeleme, ağaçlarla sağlanmaya çalışılmış ancak teknikler geliştikçe pek çok farklı yöntem kullanılmıştır. örneğin; evin etrafı opak levhalarla kaplanarak açık ve yarı açık alanlar bırakılmıştır. geniş balkonlar ve pergola adı verilen delikli gölgelikler kullanılmıştır. tarihte ilk örnekleri babür imparatorluğu’nda (1526-1858) görülen, osmanlı mimarisinde de sıklıkla karşımıza çıkan cumba, binaların serinletilmesine katkı sağlayan uygulamalar arasında sayılabilir.
yalıtım
ısı yalıtımı, binaların serin kalmasına önemli katkı sağladığından, duvarlar ve evin çatısı ısıyı dışarıdan içeriye daha az aktaracak malzemeler kullanılarak yapılmıştır. yün, selüloz lifi ve cam lifi gibi malzemeler, duvarlar arasına istiflenerek ısı transferi azaltılmıştır. toprak da duvarlarda kullanılan iç mekânın serin olmasını sağlayan bir malzeme olduğundan sıklıkla kullanılmıştır.
doğal havalandırma
camların rüzgâr yönüne bakması, odaların esintiyle soğumasına yardımcı olur. karşılıklı iki duvarda birer pencerenin yer alması veya odanın bir avluya açılması sayesinde sağlanan esinti, iç mekanların serinletilmesini sağlamak amacıyla kullanılmıştır.
sıcak havanın odadan tahliye edilmesi için pencerelerin üst kısımlarında ve çatıda havalandırma boşlukları bırakılmıştır. ısınan hava yükseldiğinden bu boşluklar sıcak havanın mekânı terk etmesine yardımcı olmuştur. bunun daha etkili bir şekilde çalışması için yapının zemin katına rüzgâr tüneli yapılmıştır.
rüzgar bacası (manika) ve kerhiz
eski evlerden bazılarında aşağıdaki yapıda görüldüğü gibi kuleye benzer bacalar görmüşsünüzdür. bu bacaların görevi, yukarıda esen rüzgârı yakalayıp binanın içinde gezinmeye zorlayarak iç mekânın serinlemesini sağlamaktır. rüzgâr bacalarının tam tersi mantığı ile çalışan yani sıcak havayı yer altı tünelinde soğutarak iç mekanları serinleten mekanizmaya ise kehriz (qanat) adı verilir. aşağıdaki şekilde de görüldüğü gibi hava dolaşırken soğur ve mekânın soğumasını sağlar.
buharlı soğutma
nasıl ki derimizi buharlaşarak terk eden ter, vücudumuzdaki ısının da bir kısmını götürerek vücut ısımızın düşmesini sağlıyorsa aynı prensip bir mekânın soğutulmasında da kullanılabilir. güney illerindeki çarşı esnafı işte tam da bu sebeple öğle güneşi geçer geçmez dükkanının önünü sulamayı adet haline getirmiştir. aslında bu yöntem öylesine etkilidir ki modern soğutucular da bu prensiple çalışır.
bu yöntemin en eski uygulamalarından biri mısır’da karşımıza çıkar. mısırlılar, afrika’nın kavurucu sıcaklarının etkisini hafifletmek için pencerelerinin önlerine ıslak sazlar yerleştirmişlerdir.
su kemerleri
romalılardan kalan bir mühendislik harikası olan su kemerleri de serinletme amacı ile kullanılmıştır. asıl amacı temiz suyun yer altı şebekesi ile şehre su sağlaması olan su kemerleri, aynı zamanda duvarlara su pompalanarak evlerin içinin soğutulmasını sağlanmakta da kullanılmıştır. ancak bu son derece pahalı bir yöntem olduğundan bu serinleme imkanından sadece seçkinler yararlanmıştır.