bu yazıda belgelerle, insanlık tarihine yön veren ve kiliseye meydan okuyan bir bilim adamının, bir dehanın hayatını anlatmaya çalışacağım.

"modern bilimin babası", "fiziğin babası" , "gözlemlenebilir astronominin babası", "bilimsel metodların babası" tanımlarını duyuyorsanız bilin ki bahsedilen kişi galileo galilei'dir.

tarihler 5 temmuz 1562'yi gösterdiğinde tanınmış bir müzisyen olan vicenzo galileo, babası bir tüccar olan giulia ammannati ile dünya evine girmeye hazırlanıyordu. [1] kim bilebilirdi ki bu evlilikten doğacak olan altı çocuktan bir tanesinin tarihin akışını değiştireceğini ve kiliseye kafa tutacağını?

babası vincenzo galileo müzik teorisyeni , besteci ve iyi derecede lavta çalabilen bir kişiydi. vincenzo, perde ve tel gerginliği hakkında yaptığı çalışmasında tarihte bilinen bu doğal fenomenin doğrusal olmayan ilk matematiksel tanımını üretti. [1] pisagor geleneğinin bir uzantısı olan müzik teorisini bu şekilde yorumlaması kendisini tanınır bir müzisyen haline getirdi. müzik gibi bir alanda kantitatif bir bulgu elde baba vincenzo hiç şüphesiz oğlu galileo'nun başarısındaki ilk pay sahibi kişidir. bilimsel çalışmalarının sonucu olarak akustik hakkında yazmış olduğu kitap 1581 yılında yayınlandığında popüler bir kaynak olarak gösterildi.

evliliklerinden iki sene sonra, 1564 yılında pisa'da doğan galileo altı kardeşin en büyüğüydü. 1569 yılında pisa'da bir halk okulunda öğrenimine başlayan galileo "yazma, aritmetik ve dil bilgisi" gibi temel derslerini öğrendi. 1574 yılında babası florensa'ya taşındığında kendisi de babasına katılmak için florensa'ya gitti. eğitimine devam eden galileo, "beşeri bilimler, yunanca ve diyalektik" dersleriyle öğrenimine devam etti. 1578 yılında santa trinita topluluğuna bağlı olan bir manastırda vallombrosa rahipleriyle çalışmalarına devam etti [3]. ilk olarak aristotales düşüncesiyle burada tanıştı ve cizvit topluluğunun üzerine aristocu bakış açısıyla çalışmalara başladı. ancak babası bundan hoşnut kalmadı ve kendisinin bol para kazanabileceği bir meslek sahibi olması için 1582 yılında galileo'yu tıp öğrenimi görmesi için pisa'ya gönderdi.

ancak galileo'nun ilgisini tıp değil, matematik çekiyordu. galileo pisa'daki zamanını tıp eğitimi yerine öklid geometrisi, arşimet ve aristoteles üzerine özel dersler alarak geçiriyordu. babasının imkan sağladığı tıp eğitimine gerekli özeni göstermeyen galileo'nun bu davranışı ailesinde hoş karşılanmadı ve 1585 yılı sona erdiğinde ne matematik alanında ne de tıp alanında bir derecesi olmadan üniversite hayatını bitirdi ve okulu terk etti [4]. tekrar eve dönen meteliksiz ve babasından herhangi bir maddi yardım alamayan galileo tüm geçimini özel dersler vererek sağlamaya başladı [5]. bu esnada ilk yayını olan `the little balance (la balancitta)`yı yayınladı. eserinde terazi kullanarak maddenin özgül ağırlığının bulunmasını anlatmaktaydı [3]. yayını kısa sürede ünlü oldu ve tanınır hale geldi. aynı anda bologna üniversitesi'nde matematik bölümüne, dönemin ünlü öklid ve arşimet matematikçisi olan hocası ostilio ricci aracılığıyla başvurdu ancak yaşı dolayısıyla alınmadı [6]. iki senelik bir stajyerlik döneminden sonra 1589 yılında pisa üniversitesi'nde matematik profesörü olarak işe başladı.

galileo 1- 0 kilise

üniversitedeki yaşamına aynı zamanda kendi orijinal yorumunu kattığı horoskop ile astrolojik tahminler yaparak devam eden galileo, yaptığı her tahmin başına 12 skudi alıyordu ve üniversiteden aldığı aylık 60 skudiyle birlikte kıt kanaat geçinebiliyordu [7]. aynı zamanda kumarbaz olan galileo bir süre sonra borçlarına yetişemez oldu. ancak tek sorun bu değildi, galileo asiydi ve üniversitedeki yaşlı profesörlerle hem bilimsel anlamda hem de ahlaki anlamda anlaşamıyordu. tüm anlaşmazlıklar içerisinde , `de motu (motion)` eseri için deneyler yapmaya başladı. bu eser aynı zamanda aristo'ya ve gelenekçiliğe bir başkaldırı niteliğindeydi. bunun için pisa kulesi'ne çıktı ve ağırlıkları farklı olan iki top güllesini kuleden aşağıya attı. [8] ikisi de aynı anda düştü. aslında yere düşüş ağırlığa bağlı değildi, havaya bağlıydı. ancak o ana kadar aristo mantığında "ağır olan yere düşer" kabul görülüyordu ve daha da önemlisi katolik kilisesi yıllardır aristo felsefesini merkezine koymuştu; doğayı ve tanrı'nın kurallarını aristotales ile açıklıyordu. yaptığı bu deney kiliseyle olan kan davasının da temelini oluşturuyordu. galileo de motu'yu asla yayınlamadı ama bu kıvılcımı büyük bir ateşe dönüştüreceğinin şüphesini beynine düşürmüştü. (yaklaşık 300 sene sonra neil armstrong ay yüzeyinde bu deneyi yaptı ve "galileo haklıymış" dedi.)

otoriteye karşı olan gelileo'nun pisa'da en çok takıldığı kural "hem üniversitede hem de sokakta toga giyme" zorunluluğuydu [8]. galileo "toga giyeceğime, hayvanlar gibi çıplak dolaşırım" diyordu. toga giyenleri, öğrencilerin yanında "boş kafalılıkla" itham ediyordu.

sonuç olarak 29 yaşındaki genç bilim adamı üniversitenin en saygın profesörü olan borro'yu öğrencilerin gözleri önünde küçük düşürdü:

"insanlar şarap şişelerine benzerler... bir meyhaneye gidip ve şarap içmeyi deneyin. bazı şarapların üzerinde güzel etiketler vardır, insanın gözüne çok güzel gelirler. ancak kapağı açıp tatmaya başladığınız zaman içindekinin komple sidikle dolu olduğunu görürsünüz..." [8]

pisa üniversitesi 3 yılı dolduktan sonra galileo galilei ile bir daha sözleşme yenilemedi. 

galileo 2-0 kilise

tarihler 1591'i gösterdiğinde galileo'nun babası vefat etti. parasıyla kıt kanaat geçinen galileo evin en büyük çocuğu olarak maddi yükü üzerine almak zorunda kaldı ve lobi ilişkilerini kullanarak, italya'nın en eski ve prestijli ikinci üniversitesi olan padua üniversitesi'nde işe başladı. çok daha iyi kazanıyordu ve üstelik derslere de girmek zorunda değildi. baskıcı bir otorite yoktu ve bununla birlikte ünü gittikçe yayılıyordu. zaten burada geçireceği 18 yılı "hayatımın en mutlu yıllarıydı" diye tanımlayacaktı.

galileo padua'da da deneylerine devam etti. büyük deha olmasının en önemli sebeplerinden birisi de yaptığı deney düzeneklerinin hepsinin niceliksel olarak incelenmesidir. büyük bir titizlikle sonuçlarını ölçmeye çalışırdı. padua'da yapmış olduğu su kronometresiyle hareketin ağırlığa bağlı olmadığı fikrini daha da detaylandırdı. su kronotmetresi basitçe bir kovaya doldurduğu suyu, cismin hareketi başlar başlamaz, küçük bir delikten başka bir kovaya aktarması ve boşalan suyun ağırlığının ölçülmesi prensibine dayanıyordu. [9]

aristo:
bir cismin kuvvet uygulandıktan ileriye doğru hızlanması ancak altındaki hava taneciklerinin cismi ittirmesiyle meydana gelebileceğini söylüyordu.

galileo yaptığı deneyler sonrasında aslında bunun böyle olmadığını ve duran cisimlerin sürekli durduğunu, hareket halindeki cisimlerin de sürekli hareket edeceğini yaptığı deney düzenekleriyle kanıtladı. bu gözlemlerine atalet yasası adı verildi. newton'un birinci yasasını gözlemleyerek deneysel olarak kanıtlamıştı.

gailleo'nun serbest düşüş yasası gibi atalet yasası da aristotales'in fikirlerini çarpıcı bir şekilde sarsmıştı. artık kendisinden emindi, aristotales'in fikirleri yanlıştı ve doğayı daha detaylı kavramak için niceliksel deneylere ihtiyaç vardı. bilim ve din evliliğinin ilk büyük kavgası başlamak üzereydi.

galileo 3- 0 kilise

galileo her kesin bildiği gibi "eppur si muove" deyişiyle tanınır. bu deyişinin ünlü olmasının sebebi şüphesiz kopernik sonrası oluşan akımın ünlenmesi ve galileo'nun bunu dillendiren en ünlü düşünür olmasıdır. ancak bu deyişin gerçekten ağzından çıkıp çıkmadığı meçhuldür. yine de bu deyiş bir çatışmanın sonucudur ve rönesansın ruhunu temsil etmektedir.

takvim 1600 yılını gösterdiğinde, yeni yüzyıl korkunç bir olayla başladı. tanrı'nın sonsuzluğuyla evren'in sonsuzluğunu bir tutan, dünya gibi evren'de binlerce gezegen olduğuna inanan, güneş'in dünya etrafında değil de dünya'nın güneş'in etrafında döndüğüne inanan bir düşünür olan giordano bruno ağzı çivilenmiş bir şekilde, acımasızca günler süren işkecenin ardından kilise tarafından yakıldı ancak asla düşüncesinden vazgeçmedi [10]. bruno sadece kiliseden değil, döneminin bilim düşünürleri tarafından da reddedilmişti. bu yüzden bruno 1600'lü yıllar için korkunun ancak bugün içinse cesaretin temsilcisidir. kilise bruno'nun düşüncelerini yakamadı: galileo, huygeens, newton ve karl popper gibi düşünürler onun fikirlerini asla unutmadılar ve daima bir adım ileriye taşımasını bildiler [11].

işte tüm bu kilise baskısı altında gelileo galilei astronomi üzerine düşünmeye başladı. ilk olarak nicolaus copernicus'u ele alması gerekiyordu. copernicus deyim yerindeyse dünya'nın yörüngesini kaydırmıştı. yapmış olduğu tespitler ve kanıtlarla birlikte 16. yy'ın ilk yarısında güneş'in dünya etrafında değil de dünya'nın güneş etrafında döndüğünü söylemişti. 1543'te yayınladığı "de revolutionibus orbium coelestium" eseri dönemin en güçlü kardinali ve papa'sına armağan ettiği için çok büyük bir tepkiyle karşılaşmamıştı [12].

1609 yılında, hollandalı hans lippershey adında sıradan bir gözlükçü iki merceği yan yana getirince uzaktaki görüntünün büyüğünü keşfetti. daha sonra bu buluşu için otoritelere başvurmasına rağmen kabul görmemişti ve sanılanın aksine bu buluş galileo'nun da dikkatini çekmemişti. [7, 13] bu buluş galileo'nun arkadaşı olan paolo sarpi'nin dikkatini çekmişti. sarpi eğer bu icadı daha da geliştirirse suru olmayan venedik şehrine yaklaşan düşmanlar önceden görülebilecekti ve bu yüzden galileo'ya yardımı için başvurdu. galileo kısa sürede bu 3 kat büyütmeyi önce 8 kata ve daha sonraysa 20 kata çıkarttı. bunun için epey yüklü miktarda ödül de aldı.

ve tarihler aralık 1609'u gösterdiğinde galileo o ünlü soruyu kendisine sordu; eğer bir dış bükey ve bir iç bükey mercek üst üste gelince dünya üzerindeki uzağı yakın yapıyorsa; bu metodu kullanarak ay'ı nasıl yakınlaştırabilir?

gelileo hemen işe koyuldu ve görüntüyü 20 kattan 30 kat daha yakın hale getirdi. teleskobunu ay'a doğrulttu. bu yaptığı gözlemler bütün astronomi tarihini geri dönüşü olmayacak bir biçimde değiştirdi. aristoteles gökyüzünde bulunan maddelerin farklı yapılardan oluştuğunu ve ayrı bir alem olduğunu söylemişti. ancak galileo'nun ay yüzeyinde gördüğü şey dünya'ya çok benziyordu: bol bol dağ, çukur, vadiler, girinti ve çıkıntılar idi... bununla da kalmadı, teleskobunu jupiter'e doğrulttu ve jupiter'in de aylarının olduğunu gördü. üstelik bu aylar kendi etraflarında değil jupiter'in etrafında dönüyordu. aristo'nun ön gördüğü ve kilisenin baz aldığı hiç bir şey uyumluluk göstermiyordu. kilisenin inandığı kozmoloji çökmüştü. dünya merkezi değildi, dünya yalnız değildi, gök yüzünde dünya gibi gezegenler vardı[14].

galileo'nun dehası teleskobu keşfetmesi değildi teleskobu kullanmasıydı. çünkü teleskop ile ayı saatlerce inceliyordu ve gölgelerin pisagor bağıntısını hesaplayıp dağların yüksekliğini bulmaya çalışıyordu. oldukça yorucu geçen günlerin ardından sidereus nuncius'u yayınladı. kitap avrupa'da yok sattı ve galileo galilei döneminin en ünlü bilim adamlarından birisi oldu. daha önce hiç kimsenin görmediği çizimleri ve kitabın orijinali buradadır. ayrıca güneş üzerindeki güneş lekelerini de görebilmek için saatlerce güneşe bakıyor ve geçici körlük yaşıyordu. günlerce süren çektiği acılar ve göz yanmaları da cabasıydı.

gailleo 4-0 kilise

çok değil, 10 sene önce yakılan bruno hala hafızalardaydı. bu yüzden galileo fikirlerini yayarken hep ihtiyatlı davrandı. 29 yaşında otoriteye hakaret eden bir genç değildi, 49 yaşına basmış zeki bir bilim adamıydı. bu yüzden dönemin en güçlü ailelerinden olan medici ailesinin güvenini ve parasını almak için bulduğu jupiter'in aylarına medici gezegenleri ismini verdi. medici'ler aracılığıyla roma kardinali maffeo barberini ile tanıştı [15]. kiliseye davet edildi ve papa'nın huzuruna çıktı. (bkz: v. paul) bu tehlikeli yakınlaşma gayet güzel geçmişti, çünkü galileo'nun yaptığı her şey teleskopla görülebiliyor ve kanıtlanabiliyordu.

ancak 1616 tarihinde galileo tekrar kiliseye çağrıldı. kiliseyle o tarihlerde yapılan görüşmeler tam bir it dalaşıydı ancak galileo bazen küstahlaşabiliyordu. yine de kilise ihtiyatlı davranmak zorundaydı, çünkü karşılarında bilim tarafından dışlanmış zayıf bir bruno yoktu; tüm avrupa tarafından kabul görmüş ünlü dahi gelileo galilei vardı. bu yüzden kilise kendisini mahkum etmedi ancak "dünya'nın güneş etrafında dönüyor" bilgisini öğretmesini yasakladı, kayıtlara geçildi. kilisenin kurduğu baskı artıyordu [7, 16]. ancak düşmanları artıyor ve kilisedeki aristotelesçiler daha da kinleniyorlardı.

galileo 4-1 kilise

ilerleyen yıllarda gerilim azaldı ve arkadaşı barberini, viii urban adıyla papa oldu. yeni papa'nın bilime bakış açısı olumluydu ve galileo ile konuşmaktan da zevk alıyordu. bu olumlu atmosfer içerisinde galileo yeni bir kitap üzerine çalışmaya başladı. kitap bir diyalog olarak aynı aristoteles mantığında yayınlanacaktı. kitaptaki diyalog'ta kiliseyi temsil eden ve aristo takipçisi olan simplicio bir moronu temsil ediyordu. bilimi ve kopernikçi görüşü temsil eden salviati'yse oldukça zekiydi [17]. bu apaçık bir kopernik öğretisiydi ve galileo bu öğretiyi yaymıştı. üstelik kiliseyi küçük düşürerek düşüncelerini kitaba dökmüştü. galileo hemen roma'ya, papa'nın huzuruna çağrıldı. 1600'lü yıllarında ortasında kilisenin önemli kardinalleri kopernikçi görüşü benimsiyorlardı ve karşı çıkmıyorlardı ancak galileo'yu 1616 tarihli kararı çiğnemekten mahkum ettiler. galileo kopernikçi sistemi savunamaz ya da öğretemezdi. 22 haziran 1633 yılında tövbe gömleği giydirilerek ve zorla kiliseye boyun eğdirilerek inancı için yemin ettirildi. ancak galileo yemin ederken bile kitabını savundu ve düşündüklerinden geri adım atmadı [18].

kilisenin vermiş olduğu ceza ev hapsiydi. galileo ev hapsi sırasında hiçbir bilim adamıyla görüşmeyecekti. ev hapsi sırasında iki kitap daha yazdı ve gizlice laiden'e göndererek yayımlattı. ironiktir ki ev hapsinde son yayınladığı kitap yazmış olduğu en büyük eserdi: iki yeni bilim üzerine diyaloglar.

galileo galilei 1642 senesinde, 78 yaşındayken vefat etti. son günlerinde gözleri görmüyordu ve yürümeye bile takati yoktu ancak zihni açıktı ve yasak olmasına rağmen ölürken yanında iki matematikçi bulunuyordu.

öldükten sonra papa viii urban kendisinin kötü bir sapkın olduğu için bir mozole ile gömülmesini yasakladı ve vasiyeti olmasına rağmen babasının yanına gömülemedi. tahta bir kutu içerisinde, kilise kulesinin altına defnedilen galileo galilei fikirleriyle tarihin gelmiş geçmiş en büyük devlerinden birisi olarak insanlığı aydınlatmaya devam edecekti.

galileo galilei'nin öldüğü yıl, isaac newton'un doğuşuysa dünya için bir mucize olacaktı ve kilise sonuç olarak bu maçtan hezimetle ayrılacaktı.

katolik kilisesi, 350 yıl sonra, 1992 yılında, galileo galilei hakkında açıklama yaptı ve suçsuz bulundu. "dönemin din danışmanlarının yanlış yönlendirmeleri yüzünden" mahkum edildiği belirtildi ve dosyayı kapatıldı [19]. (bkz: papa jean paul ii) 

kilise bugün bile yanlış yaptığını ve dini görüşlerinin yanlış olduğunu kabul etmiyor. galileo galilei'nin haksız yere yargılandığı kilise nezdinde kabul edilmiyor.

galileo galilei bu dünyada yaşadı ve bilime geri dönüşü olmayan bir sıçramayla yön verdi. isaac newton'un devrimine ön ayak oldu. kepler'in modellemeleri buluşlarla birlikte anlam kazandı. bu asi adam, galileo, 1600'lü yıllarda kafirken, 1700'lü yıllarda newton tarafından bir dev olarak anıldı. bugünse bilimin orta çağ kahramanlarından birisi olarak , giardona bruno'nun ruhuyla birlikte gözlemlerinin tutkun bir savunucusu olarak tüm bilim insanlarının beyninde ve kalbinde yer alıyor.

kaynaklar:

[1] on the life of galileo: viviani's historical account and other early biographies, stefano gattei, princeton university press, princeton and oxford, 2019
[2] cohen, h. f. (1984). quantifying music: the science of music at. springer. pp. 78–84. ısbn 90-277-1637-4.
[3] galileo galilei (1564-1642). br j sports med. 2006;40(9):806–807.
[4] pedersen, olaf (1985). "galileo's religion". the galileo affair: a meeting of faith and science, proceedings of the cracow conference, 24–27 may 1984.
[5] asimov, ısaac (1964). asimov's biographical encyclopedia of science and technology. ısbn 978-0-385-17771-9
[6] galileo engineer (2010), matteo valleriani, max planck ınstitute for the history of science, springer.
[7] heilbron, john l. galileo. oxford university press, 2012.
[8] reston, james. galileo: a life. beard books, 2000.
[9] galilei, galileo, andrea frova, and mariapiera marenzana. thus spoke galileo: the great scientist's ideas and their relevance to the present day. oxford university press, 2006.
[10] gatti, hilary. giordano bruno and renaissance science: broken lives and organizational power. cornell university press, 2002.
[11] gatti, hilary. the renaissance drama of knowledge: giordano bruno in england. routledge, 2013.
[12] banville, john. doctor copernicus. vintage, 2012.
[13] roth, wolff-michael. "learning science through technological design." journal of research in science teaching: the official journal of the national association for research in science teaching 38.7 (2001): 768-790.
[14] galilei galileo, sidereus nuncius, 1610
[15] hammond, frederick. "the artistic patronage of the barberini and the galileo affair." music and science in the age of galileo. springer, dordrecht, 1992. 67-89.
[16] kelly, h. (2016). galileo's non-trial (1616), pre-trial (1632–1633), and trial (may 10, 1633): a review of procedure, featuring routine violations of the forum of conscience. church history, 85(4), 724-761. doi:10.1017/s0009640716001190
[17] galilei galileo, dialogo sopra i due massimi sistemi del mondo, 1632
[18] finocchiaro, maurıce a. "galileo affair." the blackwell companıon to scıence and chrıstıanıty (2012): 14.
[19] https://www.nytimes.com/…eo-was-right-it-moves.html