1. tether'in 21,40'ları görüp ufaktan satış yediği fakat bankalararası tabela kurunun 19.40'ta sabit tutulmasıyla aklıma gelen latince terim nedense şu oldu: "ordo ab chao". elde bir ayaklanma, bir darbe gibi fiili bir durum yok elbette ancak finansal olarak ülkenin bir kaos ortamında olduğu kesin. artık resmi döviz kurunun bir anlam ifade etmediği, onun yerine karaborsaya düşen kurun çok daha yükseklerde oluştuğu bir sistemin içine girdik. dün bloomberg international'a bu durum doğrudan kapak olduğu gibi, haberde türkiye'de artık birden fazla kur oluştuğu, vatandaşın ve şirketlerin bankalar yerine "ancient bazaar" diye tabir edilen kapalıçarşı'dan döviz ihtiyacını giderdiği yazılmış.

2. geldiğimiz aşamada bankalararası tabela kuru, bankaların vatandaşlara uyguladıkları kur, kapalıçarşı kuru, ithalatçıların telefonla arayarak kendileri için alabilecekleri kur gibi birden fazla kur oluştu.

3. aslında son birkaç aydır kuru baskılayamadıkları için ufak ufak yol almasına izin veriyorlardı. çünkü her ne kadar ilk başta kuru 18'lerde tutabildiyseler de, türkiye tarihinin en büyük dış açıklarını verip yurtdışına net döviz öder pozisyona girildiği için baskının giderek artması beklentileri oluşmuştu. teknikte de her zaman çalışmış 200 günlük hareketli ortalamanın getirdiği baskı diğer yandan da arttıkça artmıştı. dolayısıyla bir süre sonra ekonomi yönetimi doların gazını almak için kuru mecburen kuruş kuruş bırakmak durumunda kalmıştı.

4. bu kapalıçarşı haberleri aslında 2022 yaz aylarında ileri sürülmüştü. bunu ilk kez uğur gürses yazmış ve yine uluslararası bloomberg ajansı haberleştirmişti. fakat o zamanlarda bu haberler yalanlanmış, kur da bir nebze olsa tutulabildiği için herhangi bir sorun olmamıştı. o zamanlarda bugünkü büyüklükte bir rekor açık da söz konusu değildi. kur tutuldukça tl değerli hale geldi, ihracat azaldı, ithalat patladı.

5. sonrasında dış ticaret açıkları aylık bazda rekorlara doyamadı. sadece 2023 yılının ilk 3 aylık açığı 34 milyar doları buldu ve kötü olan, açığın artarak devam etmesiydi. hazıra dağlar dayanmaz hesabı, tcmb de bir süre kadar 18'lerde tutabildiği kuru tutamamaya başlayıp kuruş kuruş artışına izin vermek durumunda kalmıştı. nöbet tutan asker gibi, elinde tüfeği olan tcmb'nin, şarjöründe mermi yoktu ve bunu herkes biliyordu...

6. bu sefer seçimlere yaklaştıkça kurun seçim sonrası bırakılacağı beklentisi oluştu. diğer yandan döviz talebini kesmek için tcmb de bankalara dolar alış-satış makasını açmasını istedi, iki günde bir regülasyon çıkardı, bankaları, şirketleri arayıp "ricacı" olacak kadar mikro perspektife indi. kurda "spread" olarak da tabir edilen bu makas dün 100 kuruşa yani bir liraya kadar çıktı. diğer yandan kapalıçarşı'da kasa kasa arabaların taşınması haberleri, tcmb'nin piyasayı sakinleştirebilecek bir hamlesinin kalmaması, kkm'ye girenlerin tabela kurundan ödemelerinin yapılması fakat gerçekte dolar'ın fiyatının çok daha yukarılarda oluşması derken ufaktan bir panik ortamı başladı ve bu panik eksponansiyel bir şekilde artarak devam etti.

7. finansal tarih okuyanlar bilirler ki geçmişteki krizlerin en büyük nedenleri arasında panik vardır. zaten panik sebebiyle bankalara hücumlar gerçekleşmiş, son derece sağlıklı olan bankalar, salt panik sebebiyle mudi talebini karşılayamayarak batmış, sonrasında da "ya bankalara da para basma yetkili banka kuralım böyle panik durumlarında batmasınlar" saikiyle merkez bankası fikri doğmuş, bu merkez bankalarına lender of the last resort yani son kredi mercii unvanı verilmiştir. 1211 sayılı tcmb kanunu'nun madde 4/ii/(e) bendinde de bu husus "e) banka, nihai kredi mercii olarak bankalara kredi verme işlerini yürütür" ibaresiyle yer almıştır. 2018 kur şokundan sonra da vatandaş bankalara panikle hücum etmiş, sadece bir büyük bankadan birkaç milyar usd tutarında efektif dövizin çekildiğini banka ceo'su o zaman televizyonda açıklamıştı.

8. bu noktada tether'i izlemek yol gösterici ve tether 21,43'ü görmüş. diğer bir deyişle kur serbest bırakıldığında 21,43'leri görmesi pek muhtemel. kaldı ki bir overshooting senaryosunda çok daha yukarıları görmek mümkün. diğer yandan viop'ta kendini hedge etmek isteyenlere de takasbank kontratlarda teminat tutarlarını iki katına çıkarmış ve kaldıracı düşürmüş. fakat kurla ilgili, dövizle ilgili bir allahın kulunun da çıkıp açıklama yapmaması, tam tersine rte'nin geçtiğimiz günkü yayında "türkiye ekonomi modelinden" geri dönmeyeceğini ilan etmesi, "faizi düşürdük ne oldu battık mı" açıklamasına falan bakıldığında, hastanın halen hasta olduğunu kabullenememesi sendromu yaşadığımız kesin. paniği azaltmak yerine bu açıklamalar tam tersine alevini harlıyor.

9. bundan 3-5 sene önce, bayram tatillerinde veya hafta sonlarında dövizi etkileyecek kararlar alınır, tatil süresince o işlemin piyasada yarattığı negatif etkileri soğur, yeni işlem gününde bir volatilite yaşanmadan piyasa kaldığı yerden devam ederdi. şimdi de önümüzde bayram tatili var fakat kurun en belirleyici unsurlarından biri olan dış ticaret açığı rekor kırarak gittiği sürece, kurda sakinlik beklemek bana göre mümkün değil. hele ki seçimler ikinci tura kaldığında 28 mayıs'a kadar kim nereye bekliyor? tcmb bir anda kapalıçarşı'dan arabalarını çekmeyecek, çekemez. çünkü rezervi yok. bir anda cari fazla vermeyeceğiz veya bir anda faizler arttırılmayacak. diğer bir deyişle döviz talebini kesecek önemli bir adım atılmadığı sürece panik ateşi sadece harlanır ve düzen ancak o kaostan sonra doğar.

10. 28 mart 2023 tarihinde attığım tivitte, seçime kadar dolar 20 olacak gibi demiştim. dün "21'de durursa iyi" olarak görüşümü güncelledim. daha dün gece tether'in 21,40'ları görmüş olmasına da diyecek bir şey bulamadım.

izleyip, göreceğiz.

Herkes Parasını Bankadan Çekerse Ne Olur?