Kaçın Kurası Deyimi Nereden Geliyor?
kolay kolay aldanmayacak kadar deneyimli kimse anlamına gelen "kaçın kurası" deyiminin, tanzimat'tan sonra modern ordunun teşekkülü ve 1846 tarihli kura kanunu ile ilgili olması yüksek ihtimaldir.
kura kanunu, osmanlı devleti'nde zorunlu askerliğin başlangıcını ve kura ile askere alınma usulüne geçildiğini ifade ediyor. (zorunlu askerlik, fransız devrimi'nin getirdiği bir sistem bu arada.) kaçın kurası da, bu kuranın dönemini ifade eden, hâlihazırda kullanılan devrem tabirinin osmanlı'daki karşılığı olsa gerek (nitekim hâlen karacılar birbirine "tertip", denizciler "kura" derlermiş). görünen o ki askerî kökenli bir tabirin gündelik dilde nasıl bitirim ağzına dönüştüğünü izliyoruz. tulumbacılık, yani itfaiye sisteminden külhanbeyliğe geçiş gibi*. kura sisteminin nasıl işlediği şurada tafsilatlı anlatılmış. hazır, kura (kur'a) sözcüğüne de bakalım. "hangi kuradansın?"
1846 kura kanunu'nun eksiklikleri, 1870 kura kanunu ile giderilmeye çalışılmış, daha sonra 1886 ve 1914'de de değişiklikler yapılmış. 1876 anayasası'na kadar sadece müslüman halk zorunlu askerlikle mükellefmiş, 1876 ile birlikte ilk kez gayrimüslimler de askere alınmaya başlanmış. fakat yine de bu mesele tam çözülememiş. ben dil ve türkçe tarafıyla ilgilendiğim için, işin bu yönünü aramızdaki sıkı tarihçilere bırakıyorum. osmanlı'da zorunlu askerliğe direniş konulu bir makale ve 1876 anayasası'nın 17. maddesi:
"osmanlıların kâffesi huzuru kanunda ve ahvali diniye ve mezhebiyeden maada memleketin hukuk ve vezaifinde mütesavidir." (osmanlıların bütünü, kanun önünde din ve mezhep işlerinin dışında memleketin hak ve vazifelerinde eşittir.)