johannes gutenberg 'in geliştirdiği mekanik hareketli matbaa teknikleri ile birlikte 16.yy'da orta avrupada yaklaşık 270 şehirde baskı faaliyetleri yürütülüyordu. 1500 yılına gelindiğinde 150 ile 200 milyon kopya kitap basılmıştı. desiderius erasmus 'un yaşamı boyunca 750 binden fazla kopta kitap satışı olduğu tahmin ediliyor. sadece luther 'in broşürleri bile 300 bin kopyadan fazla basılıp dağıtıldı.

osmanlı matbaa ile çok önce tanışmasına rağmen ilk türkçe eserlerin basılması 1727 yılana kadar gecikti. 1727 açılan müteferrika matbaası, ibrahim müteferrika'nın 1747 yılında ölümüne kadar 20 senede sadece 10 bin ila 11 bin kopya arası kitap bastığı tahmin ediliyor. basılan kitapların sadece %70'i satılmış, toplamda sadece 16 eser basılmıştı. 2981 adet kitap satılmadan müteferrika'nın mirasçılarına kaldı. buradan anlıyoruz ki türk halkı, uzun süre okuma alışkanlığı kazanmadı.

Gutenberg'e bir parantez açalım

aslında matbaayı icad eden kişi değil, hareketli matbaa harflerini icad eden kişidir. matbaa ile basılmış kitaplar çin'de 9. yüzyılda da vardı. bundan yüzyıl sonra kuran'ın bazı kısımları kahire'de basılıyordu. birkaç yüzyıl sonra avrupa'ya geldi matbaa... ancak bunların tamamı uzun uğraşlarla basılıyordu çünkü uzun metinler için baskı aletlerini hazırlamak zordu. (bu yüzden kuran gibi kalın kitapların sadece bazı kısımları basılıyordu.)

ancak johannes gutenberg matbaalarda kullanılmak üzere hareketli harf kalıplarını icat etti. bu sayede her metnin kalıbı kolaylıkla hazırlanıyor ve basılıyordu. kısacası matbaayı icad etmemiştir ancak matbaa'nın okur/yazarlığı artırmasını ciddi anlamda artıran icadı kendisi yapmıştır.

bu arada matbaacılıktan önce kuyumcuymuş!

Müteferrika için de ezber bozan bir bilgimiz mevcut

ibrahim müteferrika sanılanın aksine, osmanlı'ya matbaayı getiren ilk kişi değildir; ilk türkçe kitaplar basılan matbaayı kuran kişidir.

osmanlı'nın hristiyan ve yahudi tebası, 1400'lü yılların sonunda, yani avrupa'da ilk matbaaların kurulduğu dönemlerde zaten osmanlı'ya matbaayı getirmiş, kendi dillerinde kitaplar basmaya başlamıştı bile.

osmanlı'da basılan ilk kitap, 1493 yılında david ve samuel ibn nahmias kardeşler tarafından kurulan matbaada, yakup ben asher'in arba'ah turim'in eseridir.

bunun gibi çok sayıda matbaa sayabiliriz ama, şunu söylemek lazım: osmanlı'nın gayrı müslim tebaası da pek kitap okumuyordu. o yüzden kurulan her matbaa geçici bir süre faaliyet gösteriyor, sonrasında ya iflas ediyor, ya da kurucuları artık daha fazla uğraşmayı anlamsız bulup kapatıyordu.

Venedik ve Çin'in Sanayi Devrimini İngiltere'den Önce Yapmaya Çok Yaklaşması