İstanbul'da Başlayıp Dünya Müzik Piyasasına Üretim Yapan Zil Şirketlerinin Hikayesi
Zildjian (Zilciyan) Zilleri
ilk üreticisi avedis isimli türk-ermeni istanbullu bir insandır. zil yapımını farklı boyutlara getirmiştir. zira bir efsaneye göre zillerin malzemesi hazırlanırken, avedis atölyedeki herkesi dışarı çıkarır, malzemeyi kendi başına yapar, ondan sonra üretimi yaparmış. avedis mehter takımı için ilk zilleri yaptığında (1618) sultan ii.osman 80 altın ve zildjian soyadını bu aileye vermiştir. 1623'te samatya'da ilk atölyeleri sultan iv.murat tarafından kendilerine verilmiştir. 1700 yılıyla birlikte bu ziller avrupa'daki bandolara satılmaya başlanmış. bu sayede zildjian avrupayla ilk bağlantılarını kurmuştur. daha sonraları bu konuda sultan abdülaziz'in kendilerine çok fazla yardımı olmuş ve 1909 yılında ikinci fabrikaları bucharest'te kurulmuştur (aram zildjian). savaş nedeniyle amerika'ya göçen iii. avedis zildjian, aram zildjian'a istanbul'da bu aile işini (ki bu arada şirket 300 yıllık bir aile şirketi olmuştur) sürdüremeyeceğini bu nedenle bir daha istanbul'a dönmeyeceğini, zil yapımına devam etmek için amerika'da bir fabrika kurmak istediğini söylemiş ve aram zildjian'ın isteğe olumlu yanıt vermesiyle 1927'de amerika'daki ilk fabrikayı kurulmuştur.
bundan sonra zildjian'ın yükselişi başlar. 1950'lerde jazz davulcuları için ilk kapı olmuşlar ve 15 çalışanla yıllık 70.000'er parça zil üretimi yapmışlardır. 1964 yılında beatles grubunun ed sullivan şov'a çıkması ünlerine ün katmış ve 1964 yılını 90.000 parça zil üretimiyle kapatmışlardır. 1981 yılında k serisi (kerope zildjian) zilleri üretmeye başlamışlardır. 1986 yılında k/z serilerinin karışımından yeni hi-hat'leri üretmeye başlamışlardır. yine 1986 yılında ilk zildjian günü (zildjian day) (tüm endorserlar müzik camiasının toplandığı gün) yapılmıştır. 1988 yılında hickory'nin (hickory-kuzey amerika'da yetişen, baget yapımında kullanılan sert yapılı bir tür ceviz ağacı) kalbinde, alabama'da açıktıkları atölye'de zildjian bagetlerinin üretimine başlamışlardır. 1995 yılında ise müzisyenlerin zillerini seçebilmeleri için özel odalar açmışlar ve iso 9001 belgesini almışlardır. şu an şirket 384 yaşında ve 15. nesil tarafından yönetilmektedir.
zillerin ve katalogların üstüne hala daha turkish cymbals (zil) yazmakta ve arapça ne olduğunu anlayamadığım bir yazı bulunmaktadır. zildjian'ın açılımına gelince türkçe zilyapanoğlu manasına gelmektedir (zil-türkçe dj-ermenice/yapan ian-ermenice/oğlu).
orijinal ingilizce versiyonu için; zildjian.com/information/history-zildjian
İstanbul Agop Zilleri ve diğerleri
türkiye'de zil üretimi zilciyanlarla başlamıştı. sonradan amerika'ya göçen zilciyan ailesinin yanında vakti zamanında çıraklık yapan agop tomurcuk'un, zilciyan'ın gizli formülünü öğrenmesiyle kurduğu atölyesi, zamanla istanbul agop zilleri adını aldı ve geleneksel yöntemleri kullanarak el yapımı zil üreten, dünyadaki sayılı firmalardan biri haline geldi (sonradan da ikiye ayrıldılar, ona aşağıda değineceğim).
1941 doğumlu agop tomurcuk, küçük yaşta zilciyan ailesinin yanında çalışmaya başlamış ve zamanla ustabaşılığa kadar yükselmiş. 1977'de zilciyanlar amerika'ya göç edince 1979'da bu sanatını devam ettirmek için "zilciler" adıyla yeni bir firma kurmuş. 1980'de ise mehmet tamdeğer ile ortak olmuş ve şirket önce "zilciler kolektif şirketi", sonra da "istanbul zilleri (istanbul cymbals)" adını almış.
agop tomurcuk'un 1996'daki vefatından sonra ortağı mehmet tamdeğer kendi başına ilerlemek istemiş ve "istanbul mehmet zilleri" isminde bir şirket kurmuş. tomurcuk ailesi ise "istanbul agop zilleri"ni. iki şirket o günden bugüne devam ediyor.
agop tomurcuk'un oğulları sarkis ve arman, babaları zamanında farklı bir işle meşgul olmalarını istediği için önce kapalıçarşı'da kuyumculuk yapmış. buradan edindikleri deneyimle de zil sanatına kendilerinden bir şeyler katabilmişler. çalışma prensiplerinin kuyumculukla oldukça benzer olduğunu söylüyorlar. hem el yapımı hem de makine işi seri üretim yapmaktalar. los angeles'ta da bir merkezleri bulunuyor.
hatta ardından agop tomurcuk'un istanbul zilleri’nde çalışan kalfalar da sonradan kendi “bosphorus”, “turkish zil” ve “anatolia” adında yeni zil firmaları kurmuşlar.
ek olarak, dünya müzik piyasasında büyük yer tutan başka bir zil firması olan kanada merkezli "sabian" da zildjian ailesinden geliyor.
kısacası anadolu topraklarında, avedis zilciyan ile doğan bu zanaat pop, rock, caz demeden neredeyse tüm müzik dünyasına üretim yapıyor ve günümüz ruhsuz teknoloji dünyasında el yapımı işin, babadan oğula aktarılan bir sırrın değerini de hatırlatıyor.
Gizli zil formülü nasıl aktarıldı?
tünelde agop ve mehmet'i gayet yakından tanıyan bi elemandan duyduğum geyiğe göre, eskiden ziller yapılırken avedis zildjian usta herkesi dışarı çıkartırmış, kapalı kapılar arkasında meşhur karışımı hazırlarmış, sonra herkes gelir eritme-dövme işleri devam edermiş. bir gün bu iki eleman çatıda ufak bi delik hazırlamışlar (eski kerpiç atölye, çatıya delik kolay açılıyormuş)... usta herkesi dışarı çıkardığında, bu ikisi gizlice çatıya çıkıp karışımın yapılışını seyretmişler ve olayın sırrını öğrenmişler. daha sonra istanbul zillerini üretirken bu metodu kullanmışlar.
Zildjian ve İstanbul Zilleri'nin kalite kıyaslaması
istanbul zilleri zildjian marka zillerden çok daha iyidir. zildijan yeni başlayanlar içindir. istanbul pro'lar için.
farkını açıklamak gerekirse, zildijan'ın tüm zilleri standarttır. aynı tınıyı, aynı sesi çıkarırlar. ama istanbul'un zillerinin her biri farklıdır. yani standart gözükse de bir diğeri, diğerinden daha farklı ses çıkarır. yani dolaşıp, deneyip, iyisini bulmak gerekir. bütün tecrübeli davulcular da zaten ya kendine özel zil yaptırır, ya da tünel veya karaköy'deki dükkanlarla anlaşıp iyi sesi olan zilleri ayırırlar.
zildijan alacaksanız denemeden alabilirsiniz. ama istanbul alacaksanız kesinlikle alırken deneyin derim. iyisini bulunca kaçırmayın.