- osmanlı devleti’nin bir milleti olarak yahudiler, uzun yıllar farklı şehirlerde yaşamışlar. pek çok meslekte söz sahibi olmuşlar. hatta padişahların doktorları da çoğunlukla yahudilermiş.

- kendisini mesih ilan eden yahudi sabatay sevi, son dönemde zenginleşen galata bankerleri gibi ünlü yahudiler yaşamıştır. yahudiler için kutsal sayılan kudüs ve filistin de dört yüzyıl boyunca osmanlı idaresinde kalmıştır.

- israil okullarında okutulan ders kitaplarına göre osmanlı devleti nasıl anlatılmış bir bakalım. bahsedeceğim konular ilkokul, ortaokul ve lise ders kitaplarında geçen konu anlatımlarından yapılan çıkarımlar.

osmanlı devleti’nin kuruluşu ve fetihleri

osmanlı beyliği’nin kuruluşu ve fetihlerle genişlemesi tarafsız, hatta olumlu anlatılmış. türklerin asya içlerinden batıya doğru ilerledikleri, islamiyet’le karşılaştıktan sonra müslüman oldukları söylenmiş. bir kitapta türklerin ilerleyişi için şöyle deniliyor: “o zamandan itibaren türkler kendilerini özellikle hıristiyan bizans imparatorluğu’na karşı islami cihat için çalışan kimseler olarak görüyorlardı.”

istanbul’un fethi

istanbul’un fethi, devlet için bir dönüm noktası benzetmesi yapılmış. fetihten sonra askerlerin üç gün boyunca şehri soyup talan ettiği, hatta şehir sakinlerini acımasızca öldürdüğü yazılmış. savaşın bitmesiyle birlikte sultan ıı. mehmet’in zaferle şehre girdiği, ayasofya’nın mozaiklerinin üstünü kapattırarak camiye dönüştürdüğü yazılmış.

-sultan ii. mehmet’in fetihten sonra ekonomik kalkınmaya yardımcı olacaklarını düşünerek yahudileri de şehre yerleştirdiği, yahudilere dini ve hukuki özgürlük tanıdığı anlatılmış.

osmanlı ordusu

kitaplarda osmanlı devleti’nin kısa zamanda gerçekleştirdiği büyük fetihlerin ardında disiplinli ve savaşçı ordularının olduğu belirtiliyor: “eli silah tutan tüm türkler, sultanın çağrısı üzerine sefere çıkmak zorundaydılar. onların kolay hareket eden süvari ordusu, hıristiyan avrupa halklarının ağır hareketli süvari ordusuna göre daha güçlüydü.”

- devşirme sistemi ve yeniçerilerden de bolca bahsedilmiş. devşirmeler anlatılırken balkan ülkelerindeki gibi aşağılayıcı bir tavırla değil daha nesnel anlatılmış. devşirmelerin sonradan aileleriyle görüştüğü, onlara yardımda bulunduğundan bahsedilmiş. bunda yahudilerin devşirme alınmaması da etkili olmuş olabilir.

sefarad yahudileri

osmanlı’ya sığınan sefarad yahudileri ve öncesinde yaşayan yahudiler için olumlu bir tablo çizilmektedir: “engizisyonun ispanya'da ortalığı kasıp kavurduğu bir zamanda, türkiye yahudileri, türk yetkililerinin adaletli yaklaşımından ve tam bir din özgürlüğünden faydalanıyorlardı. pek çok yahudi, sultanın ordusuna katılarak ona selanik'in fethinde yardım etmişti”.

-sefarad yahudileri için ii.beyazıt’ın şöyle dediği yazılmış: “ispanyol kralı yahudileri ülkesinden sürmekle son derece aptalca davrandı. biz ise bilgece davranacak ve yahudileri kabul edeceğiz. onlar bize pek çok fayda getirecek ve ülkemizi zenginleştirecekler”. zulüm ve ölümden kaçan yahudilere osmanlıların kucak açma sebebinin ülkeyi zenginleştirmek olduğunu yazmışlar.

- kitaplarda sadece yahudilere değil gayrimüslimlere gösterilen hoşgörüden de bahsedilmiş. gayrimüslimlerin fazla vergi ödemelerine rağmen ticari olarak herhangi bir kısıtlama yapılmadığı, müslümanlar gibi can ve mal güvenliğine sahip oldukları anlatılmış. herkesin kendi inançlarına göre özgürce yaşadığı, kimseye dinini değiştirmeye zorlanmadığı, ayrıca çok az kilisenin camiye çevrildiği söylenmiş.

gerileme dönemi

fetihlerin durması ve savaşlarda başlayan yenilgiler gerileme dönemi olarak anlatılmış. on yedinci yüzyılla sorunların ortaya çıktığı ancak padişahların bunlarla pek ilgilenmediği söylenmiş.

- entrikaları, rüşvet, görevini düzgün yapmayan memurların düzeni bozduğu anlatılmış. ülkedeki düzensizliğin ticareti ve tarımı etkilediği, ülkenin gittikçe fakirleştiği ve güçsüzleştiği yazılmış. bir başka mesele de yeni buluşların dine aykırı olduğu için din adamlarınca reddedildiği, yeniçeri muhalefetinin padişahın istediklerini yapmasını engellediği yazılmış.

ii.abdülhamit dönemi

kitaplarda ii.abdülhamit dönemi ise son derece olumsuz anlatılmış. anayasayı kaldırıp meclisi kapatması, hafiyeler ve jurnallerin çoğalıp insanların üzerinde artan baskılar ayrıntılı anlatılmış. ilerlemeci, aydın düşünceli kişilerin hapsedildiği veya öldürüldüğü, kitap ve gazetelerin sansürlendiği bir dönem tasvir edilmiş. ii.abdülhamit döneminde yaşanan diğer olumlu gelişmelerden bahsedilmemiş.

ermeni olayları

ermeni olayları yıllar içerisinde değişen tarih kitaplarında(1948,1970,2014) anlatım olarak da değişmiştir. önceleri herhangi bir tanımlama yapılmadan anlatılırken, sonra “etnik temizlik”, ardından “soykırım” terimleri kullanılmıştır. dünyadaki genel eğilim israil ders kitaplarına da yansımış denilebilir.

genel bir değerlendirme

1970’lerden 1990’lara kadar basılan kitaplarda disiplinli ve savaşçı ordusu, gayrimüslimlere karşı hoşgörüsü takdir edilerek anlatılmış. osmanlı ilerleyişinin takdirini bir kitapta geçen şu cümlede görebiliriz: “hristiyan komşularından zulüm gören bizans yahudilerinin osmanlıları sevinçle karşılaması boşuna değildi."

osmanlıların başarısını birkaç şeye bağlamışlar

•güçlü ordunun yanında hoşgörülü davranmaları.

•avrupalı devletlerin başarısızlığı: “hristiyan avrupa, türklerin fetih seferi karşısında çaresiz kalmıştı. bunun nedeni sayıca az olmaları değil, aralarındaki bölünmüşlüktü”.

- hoşgörü konusunda osmanlıların, aslında kalabalık gayrimüslim topluluklarının isyan etmesini önlemek için hoşgörülü oldularını yazmışlar.

- osmanlıların yahudileri kabul etmesinin asıl sebebini, yahudilerin ülkenin kalkınmasına katkıda bulunacaklarını umdukları için olduğu anlatılmış.

- tanzimat reformları övülmüş, ancak yeterli ilerlemenin, modernleşmenin muhafazakar çevreler tarafından engellendiği söylenmiş.

- ders kitaplarında sabatay sevi olayı oldukça uzun ve detaylı bir şekilde anlatılmış.

“kendisini mesih ilan eden sabatay sevi’nin arkasında ‘mesih kral çok yaşa! sultan sevi çok yaşa!’ diyen yahudiler, sultan ve imparatorluk yerine artık sabatay sevi'ye dua etmişler. ancak bu durumunda toplu katliam ya da sürgün riski taşıdığını düşünmüşler. hatta sultanın bu sırada ülkesindeki tüm yahudilerin kökünü kazımak istediği ve danışmanlarının ancak güçlükle onu bu kararından döndürdükleri yönünde rivayetler bulunduğu” yazılmış.

avrupa'da yahudilerin vebaya sebep olduklarından dolayı yakılmaları

yazının videosu

tarih ve genel kültür içerikli videolar hazırlıyorum

amacım güzel vakit geçirirken bir şeyler öğrenmek/öğretmek. youtube kanalıma bakmak isterseniz buradan ulaşabilirsiniz:

merak edenler için: yunan ders kitaplarında osmanlı ve türk imajı

kaynaklar
• https://www.tyb.org.tr/…anli-yahudi-ilis-32717h.htm
• selim tezcan, alper sarıbaş, israil tarih ders kitaplarının merceğinden osmanlı imparatorluğu.

Madalyonun Öbür Yüzüne Bakalım: 9 Eylül ve Sonrasında Yunan Tarafında Neler Yaşandı?