İspanya Neden Kuzey Avrupa Ülkeleri Kadar Gelişmiş Bir Devlet Olamadı?
monarşi
ispanya'nın diğer batılılardan geri kalma nedeni, avrupa'da kapitalist dönüşümler yaşanırken güçlü bir monarşiye sahip olmasıdır. atlantik ticaretinde yer almasına rağmen elde ettiği kapital ile yeni bir kapitalist burjuva sınıfı doğurmaması. bunun yerine hali hazırda güçlü olan monarşiyi daha da güçlendirmesi. aynı konumdaki ingiltere ve hollanda ise atlantik ticareti ile doğan zenginliği yeni oluşan bir kapitalist sınıfın inşasında kullanıyordu.
örneğin toledo sahrinden bir manzara sunalım:
ingiltere ve hollanda getirdiği altınlarla ticaret yaparken ispanyollar toledo'da altından binalar (saraylar, kiliseler) dikiyordu.
genellersek ülkelerin ya da toplulukların zenginleşmesi (net kapital transferi) beklendiği gibi halkın daha özgür ve zengin olmasını getirmiyor. bu tip kapital akışları var olan sınıf ilişkilerini güçlendiriyor. bu da bazen ispanya'da olduğu gibi ülkenin yeni gelen zenginliği kullanamasına yol açıyor.
bugün bahsettiğimiz "orta sınıf tuzağı" denilen şey de bu yaşananla benzerlik taşıyor.
ispanya tabii ki fakir bir ülke değil ama avrupa'nın bir zamanlar en büyük gücü iken şu anda bütün kuzey ve batı orta avrupa ülkelerinden daha fakir. dünya politikasındaki yeri almanya ve fransa gibi ülkelere nazaran zayıf.
ispanya'nın diğer batılılardan geri kalma nedeni ispanya'ya özgü bir durum değildir
tüm güney avrupa kuzey avrupa'dan daha fakirdir ama daha mutludur. sıcakkanlıdır. ispanya-italya-yunanistan-türkiye gibi ülkeler iklim koşulları sebebiyle biraz gevşektir.
tabi iklim bir yere kadar. en önemli konu, akdeniz limanlarının tarih boyunca din baskısı altında kalmasıdır. bu saydığım ülkeler çok dindardır ve her zaman bir din baskısı ve beraberinde siyasi karışıklı yaşamıştır. bu ülkelere göre dini baskının hiç olmadığı kuzey ülkeleri çok daha zenginleşmişler, biraz da ruhsuz kalmışlardır. hollanda-belçika-isveç-danimarka-norveç-almanya-irlanda vs gibi ülkeler güneylilere göre daha disiplinli, daha liberal, daha soğukkanlı ve işkolik insanlardır.
hatta italya'nın kuzeyi bile güneyinden ayrılmak ister bunlar tembel g*telek diye.
geri kalmaktan kasıt nedir?
ab ve dünya siyaseti içerisinde almanya, fransa ve ingiltere gibi bir liderlik pozisyonuna sahip olmamaları kast ediliyorsa önerme doğru kabul edilebilir. bakıldığında hatırı sayılır bir nüfusları, ilk on beşe giren bir ekonomileri var. kültür turizmiyle iç içe geçmiş iklime uygun deniz turizmi de cabası.
ispanya'nın 15.yüzyılın sonunda reconquista ile iç birliğini tamamlaması ve ardından portekiz'in aksine devamlı batıya yönelen denizciler ile de gerekli ekonomik altyapıyı kurmaları onları 16.yüzyılda dünyanın zirvesine çıkardı. brezilya hariç şimdinin iki amerika kıtası da neredeyse ellerindeydi. okyanus ötesinden para edecek her şeyi neredeyse ülkeye taşıdılar. bu paralarla çok güzel kentler inşa edildi, saraylar ve mimarisi harika binalar. ama o kadar para akmasına rağmen kapitalizm ispanya'da ortaya çıkmadı; kendini ingiltere gibi daha kuzey ülkelerde tarih sahnesine çıkardı. bence bazı kıta ülkelerine göre ispanya'nın geri kalması denen süreç sömürgelerden akan paranın kapitalizmi yaratamaması. aksine bu para el değiştirerek kuzey avrupa ülkelerinde yatırıma döndü. zaten 17.yüzyılla beraber de ispanya'nın devri bitti.
avrupa'nın akdeniz kıyısı ülkeleri sanki zamanında yapacaklarını yapmışlar da bir yerde pilleri bitmiş gibi. bayrağı devretmişler ve kendileri 'tamam' modundalar. portekiz'i de dahil edersek italya da aynı şekilde. ispanyalıların kafamızdaki avrupalı stereotipine pek uymamaları da bu bakışta etkili olabilir. tip olarak kendimize yakın hissettiğimizi biraz geride kabul etmek gibi bir alışkanlığımız var.
kısa özet
amerika'nın tüm zenginliğini yağmalayıp getirip anakara ekonomisini altına gümüşe boğup fiyatlar dengesini alt üst ettiler. ekonomik sorunlarla baş edemediler. seksen yıl savaşı'nda hollanda'dan küsküyü yiyince de gerileme sürecine girdiler, zamanla ingiliz, fransız ve hollandalılarla yeni dünya'da rekabet edemediler, ticareti kaptırdılar. kendi sömürgeleri de bir yerden sonra teker teker bağımsız olunca en son 1898'de amerika'ya mağlup olup kalan tüm sömürgelerini yitirdiler. onun öncesinde de sanayi devrimini, aydınlanma çağını yakalayamadılar, yetersiz kaldılar. feodal arkaik ekonomik ilişkileri sürdürdüler ve büyük devletler klasmanından düştüler. kendi iç karışıklıkları, napolyon'un istilası vesaire ispanya'nın çanına ot tıkadı. 20. yüzyılda da ispanya iç savaşı'nı yaşadılar, tüm ülke harap oldu.
300-400 senelik süreci gözardı edip başka sebepler aramaya gerek yok. ne insanlarının tembel oluşu, ne güney komşuları ne de franco ispanya'yı geride bırakan birincil nedenler değildir.