İntiharın Eşiğine Gelmiş Biri İntihardan Nasıl Vazgeçirilir?
intihar, çeşitli risk faktörleriyle yakından ilişkilidir ve bu risk faktörleriyle karşılaşmış kişilerin bir kısmında intihar eğilimi görülebilir. risk faktörleri maddi ya da manevi de olsa yardımcı olacak kişinin intihara eğilimli kişilerin düşünsel yapısı hakkında bilgi sahibi olması son derece önemlidir.
özellikle, depresyon nedeniyle intihar eğiliminde olan kişilerin düşünsel yapısı aşağıdaki gibidir
- sorunlar tek boyutlu algılanır. örneğin kişi, başarılı olabilmek için gerekli olan tek şeyin öss'yi ya da kpss'yi kazanmak olduğu fikrine kapılabilir. bunun dışındaki seçenekler önemsiz ya da belirsiz görünür.
- düşünce büyük oranda tek yönlüdür. örneğin ayrıldığı sevgilisine ya da eşine tekrar geri dönmesinin mümkün olmadığını, işini kaybettiyse yeni bir işi asla bulamayacağını düşünür.
- problem durum olduğundan daha büyük algılanır. örneğin borcu varsa, borcunun ödenmesi tek seferde gerçekleşmek durumundaymış gibi algılanır. borcunu ödemek için kredilendirme ya da bir borç ödeme planı oluşturma gibi çözümler uygulanamaz gibi görünür.
- öğrenilmiş çaresizlik içinde hissedilir. uzun süre kontrolünden çıkan önemli durumları (duygusal ilişkisi, maddi durumu, eğitim kariyeri vs gibi) bir daha artık ne yaparsa yapsın kontrol edemeyecekmiş gibi düşünür. öğrenilmiş çaresizlikten kurtulmanın en basit yolu öğrenilmiş güçlülük'tür. bunun da tek yolu iyi bir "problem çözme eğitimi" almak ya da problem çözme modeliyle karşılaşmaktır. bu modeller eğer iyi çalışırlarsa okullardaki rehber öğretmenler ya da yakın arkadaşlarımız olabilir.
- umutsuzluk içinde olunur. intihara eğilimli kişiler başarısızlıkla sonuçlanan olayların sebeplerini daha çok içsel (kendileriyle ilgili) sebeplere yükleme eğilimindedirler. başarılarını ise daha çok dışsal ya da tesadüfi sebeplerle açıklarlar. evlilik dışı istenmeyen hamilelikle karşılaşan bir ergen olayın sebebini kötü bir evlat ya da insan olmasıyla açıklar. cezalandırılması gerektiğine inanır.
- olumsuz benlik imgesi. intihara eğilimli kişilerin benlik imgesi olumsuzdur. kapasitelerini olduklarından daha aşağıda değerlendirme eğilimindedirler. yaşantılarını önemsiz ve değersiz görme eğilimindedirler. değer verilen birisinin o gün selam vermemesi ya da aramamasının sebebini "yine ne yapmış olabilirim"le açıklarlar.
- intiharı model alma. intihar eğiliminde olan kişiler etraflarında gerçekleşecek bir intihar olayını diğerlerinden daha kolay model alma eğilimindedirler. intiharı bir sorun çözme yöntemi olarak görme ülkemizde zamanında (belki hala devam eden) batman genç kız intiharlarında sıklıkla karşımıza çıkan bir durumdu. zorla evlendirilmek, okuldan alınmak gibi yaşantılara maruz kalan genç kızlar birbiri ardı sıra intihara kalkışmışlardı.
-sosyal destek eksikliği. intihara kalkışmış ya da ölümle sonuçlanarak intihar etmiş kişilerin büyük çoğunluğunda sosyal destek mekanizmasının eksikliği temel bulgudur. problemlerin çözümünü doğru gerçekleştirmeye yardımcı olacak toplumsal alternatiflerin azlığı (üye olunabilecek toplumsal gruplar, sosyal değişimlere ayak uydurmaya yardımcı gruplar, güvenilir ve sağlam sosyal yapı ögeleri). örneğin eğitimin belirli bir kademesinden sonra toplumun bireylerine yeterli okul ya da iş imkanlarını sunamıyor olması önemli bir sosyal destek eksikliğidir. milli eğitim rehber öğretmenleri okullardan kaldırıp merkezi binalara yönlendirme isteği içindeydi bir zamanlar. birilerinin meb'i ve rehber öğretmenleri bu bağlamda uyarmasında fayda var. okullarda çoğu kez birincil destek kaynağı iyi bir rehber öğretmen olabilmekte.
- (bu çok teknik) pekiştireçlerin artık hemen her davranıştan sonra ve sürekli geliyor oluşu. refah toplumu sanılanın aksine intiharın en çok gözlendiği toplumdur. özellikle varoluşsal problemelere dayalı, hayatın anlamsızlığı düşüncesi ile eş giden intihar eğilimleri pekiştireçlerin her an ve istenildiği kadar ulaşılabilmesiyle ilgilidir. sürekli pekiştireç, kısa sürede pekiştirece alışmaya yani pekiştirecin anlamsızlaşmasına yol açar. her an her şeye ulaşmaya alışmış olan çağımız insanı bir "şeyini" kaybettiğinde davranışlarının tamamında sönmeye başlar. eşinden, sevgilisinden ayrıldığında, maddi imkanlarını kaybettiğinde hayatını kaybetmiş gibi olur. tüketim toplumu en çok bu yüzden kötü belki.
peki bu koşullar altında müdahale nasıl olmalı? işte yazı burada başlıyor
- problem çözme becerisi intiharı önlemenin birincil şartıdır. özellikle intihara kalkışan kişiye yardımda bulunacak kişinin intihara eğilim yaratan özel bir sorun varsa bu soruna "başka", "farklı", "mantıklı" ve en önemlisi "uygulanabilir" bir çözüm yolu/alternatifi gösterebilmesi çok önemlidir. iyice daralmış bir bakış açısına sahip kişide "bu bir çözüm yolu olabilir" fikrinin oluşturulabilmesi temel giriş noktasıdır.
düzgün problem çözebilmenin 4 aşaması vardır:
-sıkıntı yaratan durumun kısaca ama gerçekçi tanımlanması
- sıkıntı yaratan bu durumun hangi duygulara yol açtığının tespit edilmesi (kişinin tam olarak ne hissettiğinin belirlenmesi)
- bu duyguları yaratan düşüncelerin tespit edilmesi. duyguları yaratan düşüncelerdir.
- daha gerçekçi düşüncelerin saptanması ve şimdi hissedilen duyguların tanımlanması
eşinden ayrılan birisini düşünün. hayatının sona erdiğini, artık tek başına yapamayacağını düşünmekte olsun.
- eşinden ayrılmış olmanın ne demek olduğunu gerçekçi bir şekilde değerlendirmesi, diğer örneklerden doğrudan gözlem yaparak tanımlaması gerekir. durum tipik bir boşanmadır. pek çok insanın başına gelmekte olan olgusal bir durumdur.
- hissettikleri tek başına yapamamak, her yerde her durumda ayrıldığı eşinin aklına gelmesi, üzüntü, hüzün ve çökkünlük olsun.
- düşünceler başkalarına bu durumu nasıl açıklayacağını bilememek ve genel olarak başarısız olduğunu düşünmek olsun.
- daha gerçekçi düşünceler bu durumun bir hayat deneyimi olduğunu, hayatta kalmak için önemli bir bilgi edindiğini, böylece aslında daha güçlü hale geldiğini, hayatın yaşanması gereken tanımlanmış tek bir doğrusu olmadığını bilmek olabilir. başkalarının düşüncelerini aslında ne yaparsak yapalım değiştiremeyeceğimizi bilip bunlarla yaşamaya alışma, yeni bir döneme iyi ve hafif bir harcama, eğlenme ve çalışma programı yaparak başalama olabilir.
- intihara kalkışan kişinin benlik algısını olumluya çevirmek önemli bir faktördür. kendisini başarısız hissettiği alanları zorlamak yerine başarılı, güçlü olduğu noktaları belirleyip bu alanlara yönlenmesini, başarma üstesinden gelme duygusunu elde edebilmesi önemlidir. bazı durumlarda başarısızlık duygusu yaratan durumun zorlanması gerekebilir. bu tür durumlarda ise yeni bir çalışma programı belirlemek, problemleri üstesinden gelinebilir hiyerarşik küçük adımlara bölmek yardımcı olabilir.
- pekiştireci uzun dönemde elde edilebilen davranışlar edinmek anlamsızlık duygusundan kurtulmaya yardımcı olabilir. iki sene boyunca her ay kenara küçük bir para koyarak uzun dönemli bir tatilin hayalini yaşatma, her gün bir yenisi ortaya çıkan anlamsız ürünler satın almak yerine para biriktirip uzun dönemde en kalitelisini alma ya da 10 yıl sonra bir ev alabilmek için gerekli anaparayı biriktirmiş olma gibi planlar olabilir. böylece hemen her şeyin gelip geçici olduğu hissini biraz olsun dindirmek mümkün olur.
elbet ki bu uyarılar işin sadece bir kısmına açıklama getirmeye yöneliktir.