İnsana Konuşma Yetisini Kazandıran Gen: FOXP2
forkhead box protein p2, diğer bilinen adları ile cagh44, tnrc10 ve konuşmak (speech) isminden türetilen spch1 insan beyninin evrimsel sürecinde konuşma mekanizmasına katkısı olan, eksikliğinde konuşma bozukluğuna yol açtığı düşünülen gramer geni diye de adlandırılan antropoloji ve genetik üzerine bol tartışmalara imza atmış gen foxp2.
her şey ke family olarak literatürde yer edinen, kuşaklar boyu konuşma bozukluğu yaşayan bir ailenin keşfi ile başlıyor. bu aile, kuşaklardır gelişimsel konuşma bozukluğundan muzdarip. (bkz: developmental verbal dyspraxia) 1990 yılında dr. myrna gopnik, ke ailesi'ni incelerken kuşaklar boyu hastalığın ailede görülmesi üzerine bunun genetik bir sebebi olması gerektiğini düşünüyor. 1995 oxford üniversitesi araştırmalarında konuşma bozukluğunun nedeninin tamamen genetik olduğu açıklanıyor. bu otozomal dominant kalıtımsal bozukluk bir gen farklılığına işaret ediyor. chromosome 7 locusunda spch1 (konuşma ve dil bozukluğu bölgesi) escherichia coli isimli bir bakteri tarafından bakteriyel kromozom dizilimi tekniği ile keşfediliyor. (bkz: bacterial artificial chromosome). araştırmacılar ke ailesi dışında başka bir çocukta benzer genetik bir bozukluk görüyor. sonuçta chromosome 7 ve 5 arasında mutasona uğrayan bu çocuğun genetik bozukluğundan foxp2 bölgesi protein bağlamı forkhead box protein bölgesi olarak son ismini alıyor: foxp2.
fakat tüm bu genetik bilgilerin daha efektif bir noktası var. foxp2'nin insan beyninin eski insan türlerinden daha hızlı evrimleşmesinde ve zeki olmamızda katkısı olduğu düşünülüyor. aynı etkide diğer genler için microcephalin yani mcph1 ve aspm`: abnormal spindle like microcephaly associated protein` bu doğal çünkü insanoğlu yaklaşık 100.000 ile 35.000 yıl önce büyük bir aritmatik devrim geliştirdi. bu gelişim farklı değişkenlerle de ifade edildiyse de genellikle dilin zamanla evrimleşmesinin insanı daha zekileştirdiğine inanıldı. (language) kullanım zamanla kültür yaratıp çeşitli seslerin gırtlak yapısına olan etkisi ile konuşması ilkel kelimeler türetmesi daha zeki insanın aritmatik işlemlerini daha da geliştiriyordu. ilkel bireylerin toplumsal ilişkisi sosyal psikoloji ile kolektif bir zeka yaratılıyordu.
daha da ilginç olan bu genin etkilediği beyin bölgesi konuşma işlemini gerçekleştirdiğimiz broca's area, broca bölgesi. sol şakağımız ile kaş arasında kalan ön lob kısmı. ön lob yani frontal lob neocortex işlemlerinin aslen yapıldığı yer. matematiksel çözümlemelerimiz ve motor hareketlerimizin olduğu evrimleşen beynin zeka ile ilişkilendirildiği kısım. ne kadar ilginç değil mi? daha da ilginci ayna nöronlar en çok nerede dersiniz? cevap (broca's area) kültür yaratma, ses taklit etme ve insanların birbirine bakıp öğrenmesi. empati. (bkz: theory of mind) hep bu bölgelerin işlevi ve sonucu. yabancı dil öğrenmenin zeka pratikliği etkisini bilirsiniz. dilin iletişimin ve konuşmanın ilkel bir insan klanında nasıl etki yarattığını anlamışsınızdır. bebekler de sesleri taklit ederek, ailenin hareketlerini taklit ederek öğreniyor.
böyle bir fikir tabanı varken foxp2 mutasyonu tam da istenilen kanıtı sunmuş oldu. fizyolojik etkilerine gelecek olursak;
deney farelerinde foxp2 deaktif edildiğinde beyinde gelişim sağlanmıyor ve ciğer yeterince büyümüyor. canlılar sosyalleşme ve vokalizasyon yeteneğini kaybediyor. burada daha da ilgincinize gidecek olan foxp2, beynimizde çok önemli bir noktayı da etkiliyor. basal ganglia ve striatum. bu bölgeler beynin gelişimi ve aynı zamanda dopamin salgısından, bağımlılıktan sorumlu. yüksek dopamin bağımlılık etkisini bilirsiniz. stanley milgram dopamin mice deneyi. farenin uyarıcılar ile her yem yediğinde yapay dopamin salgılaması sağlanıyor bir süre sonra fare sürekli yem yemek için tuşa deli gibi saldırıyor. biz öğrenme becerimizi dopamin ile sağlıyoruz. doğru yaptığımızda çocukken sevindirilmek misal.
peki tersi bir durumda ne oldu dersiniz? foxp2 uyarıldığında ya da genetik düzenlemeye uğrayan farelderde neler değişiyor? mit'de ann graybiel yaptığı deneyde aynı insana ait foxp2 taşıyan fareletin labirent içine gizlenmiş yiyecekleri bulmada diğer farelere göre çok başarılı oldukları, yiyecek için aynı rotayı tekrarlamalarından bunun doğal bir öğrenme yöntemi olduğunu ve kolay öğrenmeyi tetikleyebileceğini kanıtladığını söylemiş. (şuradan)
buraya kadar dilin ne kadar önemli olduğunu görmüş olduk. eyvah şimdi de'leri ayrı yazınızcılar çıldıracaklar. hikayenin geri kalanı bu kadar ile kısıtlı değil. her şey dildir diyen felsefe büyükleri tekrar sınanmak zorunda çünkü gramerin genini bulduk derken;
wolfgang enard ve elizabeth atkinson isimli genetik araştırmacıları eski afrika kökenli insanların genetiği üzerinde bir çalışma yapıyor. çok kapsamlı yapılan bu çalışmada mutasyon etkisinin beklenildiği üzere evrim üzerinde doğal seleksiyon yaratma olasılığının düşük olduğunu belirtiyor. son bilgiler ışığında mevcut gen locusunun dil, zeka ve beynimizin evrimsel sürecine etkisi yadsınamaz. fakat tek sebep belli ki tek bir gen mutasyonu değil.
ayrıntılar