Nedir, ne değildir?

ingiliz aristokratları 1688 yazında katolik inancı ve politik hırslarından çekindikleri james ii'ye karşı bir darbe planlarlar. londra'nın tüccarlarının desteğini de önemli ölçüde arkalarına alırlar. hollandalı vali william of orange'ı ingiltere'yi istila etmeye davet ederler, kansız denebilecek bir operasyon gerçekleştirilir ve james hâl edilir.

bu hadise politik doğasının yanı sıra ingiliz-hollandalı tüccar ortaklığının da bir göstergesidir. bu olaydan sonra william of orange ingiltere'nin yürütmesinin başına geçer. bunun yanında, hollandalı tüccarlar ingiliz doğu hindistan şirketi'nin de büyük hissedarlarından olurlar.

hollandalı tüccarların artan etkisi ingilizlerin finans sistemlerini reformdan geçirmesinin yolunu açar. 1609 yılında kurulan amsterdam wisselbank benzer yapıda; hükümetin aldığı kredileri ve parayı idame ettirmesi amacıyla 1694'te bank of england kurulur.

Detaylandıralım

17. yüzyıl'ın son çeyreğinde mutlak monarşi yanlısı ingiltere kralı ile yetkilerini genişletmek isteyen ingiliz parlamentosu arasındaki mücadele sonucunda parlamento’nun galip gelerek britanya’da kuvvetler ayrılığının ve parlamenter sistemin önünü açan toplumsal/anayasal bir olaydır bu. yıllar öncesinden devrime zemin hazırlayan birçok kanlı gelişme olmuş ve hatta tarihte ilk ve son kez bir ingiltere kralı idam edilmiştir. 1688 devrimi sonunda ise ingiliz parlamentosu, mevcut kral ii. james’i tahttan çekilmeye zorlamıştır. sonrasında iii. william’ın başa geçtiği ingiliz ülkesi, artık avrupa’daki rakipleri gibi mutlak hükümdar tarafından değil, parlamenter hesap verebilirlik ilkesini kabul etmiş bir anayasal hükümdar tarafından yönetilmeye başlamıştır. aslında bu devrimi önemli yapan da sonrasında yaşanan anayasal nitelikteki belgeler ve gelişmelerdir.

devrim sonrası kral iii. william tarafından onaylanarak yürürlüğe giren 1689 (bkz: bill of rights), 1688 devrimi’nin en önemli anayasal belgesi niteliğini taşımaktadır. ingiltere parlamentosunun çıkarmış olduğu ve “hakların belgesi” anlamına gelen bu kanun ile ingiltere krallığı’nın kilise taassubu ve kral istibdadı ile yönetilmesine son verilmiş, ingiltere krallığı yeniden meşrutiyet düzenine dönmüş ve bu düzen anayasa ile de korumaya alınmıştır. bu devrim araladığı kapı ve tetiklediği olaylar itibariyle kısa sürede ingiltere dışına taşan ve farklı ulusları da etkileyen ciddi bir öneme sahiptir. sonuç olarak, glorious revolution of 1688 ile yasama yetkisinin kraldan bir daha geri alınmamak üzere parlamentoya geçmesi ve sonrasında yüz yıllık süre içerisinde yürütme yetkisinin fiili olarak kraldan parlamento bünyesinden çıkan başbakan ve bakanlara geçmesi, günümüz monist parlamenter hükümet sisteminin temellerini atmış olması bakımından çok önemlidir. tüm bu gelişmeler ile ingiliz siyasal düzeninde bir daha ortadan kalkmamak üzere sınırlı devletin, parlamentonun egemenliğinin ve parlamenter hükümet sisteminin temelleri atılmıştır. kralın teşrii yetkilerini önemli ölçüde kaybetmesi ve elinde yürütme yetkisinin kalmasıyla yasama ve yürütme arasında fonksiyonel ve kurumsal ayrılık da sağlanmıştır. bundan dolayı kuvvetler ayrılığının kurumsallaşmasının ilk örneği olan ingiltere’nin, hem kuvvetler ayrılığı ilkesi hem de parlamenter hükümet sistemi açısından önemi çok büyüktür. şanlı devrim sonrası hem kurumsal hem de hukuksal düzeyde gerçek bir yasama iktidarı kimliğine bürünen ilk modern parlamento olan (bkz: westminster parlamentosu), bu özelliği ile kuvvetler ayrılığı, hukuk devleti, yargı bağımsızlığı gibi anayasal ilkelerin kurumsallaşmasında öncü rol oynamıştır. yine 1688 devrimi’nin sonucu olarak parlamentonun egemenliği ilkesi ve parlamenter hükümet sistemi de varlıklarını westminster parlamentosu’na borçludur.

bu dönemde yaşanan dönüşümler ingiltere'de donanmanın ingiliz siyasal kültüründe muazzam öneme sahip bir kurum olarak ortaya çıkmasında büyük rol oynamıştır

büyük sabit kara ordularının demokratik sisteme bir tehdit olduğu yorumları bu dönemlerde yapılan anlaşmalarda kabul görmüş ve kara ordusu barış zamanı için birkaç profesyonel regiment olacak şekilde küçük tutulmuştur. ingiltere'de demokrasinin gelişkin olması ve darbe-devrim gibi olayların baskın olmamasında bu sivilleşme adımı büyük rol oynamıştır.

ayrıca donanma doğası gereği daha açık ve küreselci bir yapıya sahiptir. bu sebeple ingiliz dış politikasının küresel ticareti açmak şeklinde evrilmesinde de önemli bir rolü olmuştur bu durumun. elbetteki ingiltere siyasetinde donanmanın doğal müttefiki ise ülkenin coğrafi koşullarıdır, onu da bir kenara koyalım.

ingiltere'nin bu kadar donanma ağırlık olması çoğu jeopolitik sorun karşısında onları korumuş olsa da birçok savaşta mobilizasyon sorunu yaşamalarına da sebep olmuştur. bu durumun en net görüldüğü dönem elbette ki 2. dünya savaşı'nda almanlar milyonları sahaya koymuşken ingiltere'nin hala çok küçük bir kara ordusu olması ve uzun eğitim süreçlerini beklemeleri gerekmeleri olmuştur.

diğer yandan ingiliz siyasal kültürünün diploması ağırlıklı olması, toplumda militarizme pek yer olmamasında da bu durumun şüphesiz etkisi olmuştur.

Final yorumu

glorious revolution (şanlı devrim), magna carta'yla başlayan mutlakıyetçiliğin sınırlandırılması ve çoğulcu temellerin atılması sürecinin çok önemli bir kilometre taşıdır. ingiliz iç savaşı'nda parlamenterlerin zaferi ve i. charles'ın idamı, beklendiği gibi meşruti bir yönetimi getirmemiş; cromwell'in despotluğuna yol açmıştı. 1688'deki "glorious revolution" ise despotluk hevesinde olan kralların çabalarını suya düşürmüş ve ingiltere topraklarında çoğulculuğun filizlenmesine yol açmıştır. böylece parlamento, kralı her yönden kısıtlamıştır. sonraki süreçte sanayi devrimi ve diğer yenilikçi hareketlerin önü açılmıştır.

Avrupa'ya Laikliğin Çok Kanlı Bir Şekilde Geldiğini Gösteren Olay: 30 Yıl Savaşları