İnek Şaban 1970'li Yılların Recep İvedik'i miydi?
Konuyu ateşleyen Ekşi Sözlük yazarı
nasıl ki günümüzde türkiye'deki eğitimli kesim recep ivedik ile ortaya çıkan komedi anlayışını çok kötü buluyorsa; 1970'lerin sanatçılarının, toplumun kalburüstü kesiminin, üniversite mezunlarının da kemal sunal'ın yaptığı küfürlü şakalara pek güldüklerini sanmıyorum. mesela siz halil inalcık'ın inek şaban eşşoğlueşşek dediği için kahkaha attığını gözünüzde canlandırabiliyor musunuz? ben hayal edemedim.
eskiden çocuktuk, kemal sunal'ın filmleri komik gelmiş olabilir, çocuk algısı ne de olsa. ama büyüdükçe yaptığı işlerin mizah açısından seviyesiz olduğunu düşünüyorum. üstelik bazı filmlerinde bildiğin ırkçılık yapıyor. mesela gurbetçi şaban filminde almanlara diz çöktürmek veya domuz yiye yiye leş gibi kokuyorsunuz hepiniz demek nasıl bir kafanın ürünü?
Bu görüşe diğer Ekşi Sözlük yazarlarından gelen farklı tepkiler
doğru bir tespit bu. kemal sunal o filmlerde, özellikle natuk baytan ve kartal tibet filmlerinde, köyden şehire yeni gelmiş, kaba, hırbo, insanları tokatlayan (gerçek manada) karakterde bir oyuncuyu canlandırıyordu. çoğu kişi bu tespite duygusal yaklaşıp karşı çıkacak ama benzer yanları oldukça fazla. recep ivedik'in farkı aşırı derecede hırbo olması. karakterleri demişken, ilk akla gelen doğal olarak karakterleri canlandıran oyuncular.
kemal sunal kariyeri boyunca sadece köylü ve görgüsüz karakterleri canlandırmadı. sistem eleştirisi yapan pek çok rolü ve repliği vardı. recep ivedik'i canlandıran şahan gökbakar'a bakalım. sistem eleştirisi yaptığı bir yapımını hatırlamıyorum ama gerek geçen yaz aylarında meydana gelen yangınlarda gösterdiği gayret gerekse ülkenin kötü gidişatına verdiği tepkiler bu iki sanatçının da toplum için değerli olduğunu gösteriyor.
alakası yok.
inek şaban saftır, kandırılmaya müsaittir. recep ivedik'in çok bilmiş havası her halinden belli olur. inek şaban asla kaba birisi değildir, recep ivedik hayvan oğlu hayvandır. inek şaban'da asla kendini bir üstte görme yoktur, hatta eziktir bile diyebiliriz (gariban); recep ivedik ise karşısına ceo gelse 'naber la?' diyebilecek bir kafadadır. inek şaban köydür, recep ivedik mahalledir. inek şaban her zaman şans faktöründen faydalanır; recep ivedik direkt nüfuz eder, kendine maruz bırakır. inek şaban her zaman tektir, recep ivedik'in her zaman üstünlük tasladığı, hırpaladığı bir tane yancısı olur. inek şaban'ın misyonu her zaman bellidir, ona göre hareket eder; recep ivedik ise sürekli farklı meşguliyetlere yönelme kafasında olan biridir.
sonuç olarak eğer benzeteceksek kemal sunal'ın hanzo karakteri recep ivedik'e biraz benzemektedir. onun dışında herhangi bir benzerlik yoktur.
kemal sunal'ı seven biri olarak kabul etmeliyim ki, çocukluğumda eğitimli kesim kemal sunal'a soğuk bakar ve hatta çocuklarına izletmeyi yasaklardı.
şimdi daha fazla değer görüyor denilmiş ve bunu türk toplumuna özgü bir nostalji hayranlığı olarak ifade etmiş bazı yazarlarımız. hatta bazı yazarlarımız orta doğu toplumunun geçmişe olan hayranlığını bu topluma özgü olduğunu iddia etmiş ve yanılıyor. nostalji dünyanın her yerinde ilgi görür, hem de en eğitimli kitle tarafından. aksine bizim gibi toplumlarda nostalji, antikalar korunmazlar ve bulundukları dönem içerisinde ya da sonrasında yeni olanlarların daha değerli olduğu algısıyla tahrip edilirler . batı bu konuda çok daha korumacıdır. yolda bulduğunuz 50 senelik basit bir yol tabelasını bir antikacıya iyi paraya satabilirsiniz. burada o tabelayı götürebileceğiniz tek yer hurdacılardır.
ayrıca aslında türkiye'de kemal sunal'a ya da başka bir nostaljik isme batının nostaljik zamanlarından kalma isimlere verilen değer seviyesinde değer verilmez, bunun da altını çizelim. kemal sunal batıda bir komedi oyuncusu olsaydı x zamanının orijinal biletleri, x zamanındaki filminin imzalı posteri müzayedelerde satılırdı.
gelelim bu değişimin asıl sebeplerine; döneminde eğitimli kesimin kemal sunal'da bulduğu kendince kaba ve avam davranışlar; bugünkü eğitimli kesime masum görünmektedir. çünkü gerçekten bugünkü kabalık ve avamlığa karşı kat kat masum ve seviyelidir. yapabildiği en büyük küfürün ve kaba söz eşiğinin eşekoğlu eşek olduğu bir komedi starından bahsediyoruz. bugün seyircinin gözünün içine bakıp "senin babanın amk" diyerek espri yaptığını düşünen komedyenlerin olduğu bir ülkede yaşıyoruz.
bunu türk toplumuna atfetmek ya da bunun özeline indirgemek de çok makul değil, amerikan halkına da kendi 1970 ve öncesi dönemlerinde toplumun tanımladığı avamlıklar ve ahlaksız davranışlar ile alay ederler ve bir yandan sempati duyup masum bulurlar.
kısmen doğru bu. yıllar önce tayfun atay'ın cumhuriyet pazar ekinde bu konuya değinen bir yazısını okumuştum. bu karakterleri türkiye'nin değişen demografik yapısıyla açıklıyordu. yine yıllar önce rıfat ılgaz'ın sarı yazma kitabında hababam sınıfı filmi için eseri rezil etmişler diye bir sitemini okumuş ve şaşırmıştım çünkü ben filmi gayet başarılı buluyordum. sonradan öğrendim ki eserin orijinalindeki inek şaban ile filmdeki inek şaban'ın birbiriyle hiç alakası yok. kitaptaki inek şaban sınıfın en çalışkanı ve inek lakabını da bu yüzden alıyor. hatta bu eserin ilk tiyatro uyarlamalarında inek şaban karakterini kadın oyuncular oynarmış ki biraz da feminen bir karakter ortaya çıkarmak için. filmdeki inek şaban karakteri ise köyden gelmiş, kendini kurnaz zanneden ama sınıfın hep alay ettiği ve hep komik duruma düşen bir tip. tayfun atay bu karakterin ortaya çıkışını köyden kente göç hareketinin hızlandığı ama köylülerin hala şehirde baskın bir sayıya sahip olmadığı yıllarda şehirlinin köylüye bakış açısının bir sonucu olarak görüyor.
recep ivedik tiplemesi ise şaban'ın intikamıdır. artık köyler boşalmış, şehirlerde nüfus olarak baskın olan köylüler olmuştur. hatta köylünün anlayışı iktidar olmuştur. artık kaba saba halleriyle komik duruma düşen değildir. bu halleriyle kibar ve eğitimli insanları komik duruma düşüren baskın bir karakterdir. onun borusu öter bu devirde.