İlk Olarak İtalyanların Bulduğu Düşünülen Pizzanın Tarihi
pizzayı italyanların bulduğu düşünülür ancak pizzanın kökeni daha da eskilere inmektedir
babilliler, israilliler, mısırlılar ve diğer eski orta doğu halklarının toprak fırınlarda pişirdikleri mayasız yassı ekmekleri yedikleri biliniyor.
pizzanın evriminde ikinci halka; mısırlılar ve romalılar gibi eski akdeniz halklarının yassı ekmeklerin üzerine zeytinyağı dökerek ve kekik gibi bölgesel çeşni ve baharatlar ekleyerek yemeleridir. bu gelenek, adı geçen yerlerde hala mevcuttur ve anılan yiyeceğe birçok yerde "pizza"ya sesçe benzeşen isimler verilir. (yunancada "pita" dendiği gibi türkçedeki "pide" kelimesinin de benzerliğine dikkat edelim. pide ve lahmacunun yine bu kökenden gelen bir yiyecek olup doğu akdeniz kökenli olduğu unutulmamalıdır.)
mö altıncı yy'da (m.ö521-486) pers kralı darius'un sefer kayıtlarında ordusundaki askerlerin, uzun yürüyüşler esnasında yassı ve yuvarlak ekmekler üzerinde eritilmiş peynirle hazırladıkları yiyecekleri yediklerinden bahsedilir.
mö üçüncü yüzyılda yaşamış tarihçi marcus porcius cato (m.ö 234-149), kızgın taşların üzerinde pişirilen düz ve yuvarlak hamurun üzerine bal, zeytinyağı ve baharatlarla hazırlanan bir yiyecekten bahseder.
pizzanın kökeni ile ilgili en kesin bilgileri ise ms birinci yüzyılda yaşamış "gurme" marcus gavius apicius'un yemek kitabından ve pompei kalıntılarından alıyoruz
yemeğe düşkünlüğü ile bilinen marcus gavius, bunu o dereceye getirmiş ki ekonomik sıkıntıya düştüğünde açlıktan öleceği korkusu bastırılamaz hale geldiğinde zehir içerek intihar etmiş. ancak ölümünden önce yazdığı detaylı yemek tarifleri roma dönemi mutfağı hakkında detaylı bilgi sunmaktadır. marcus gavius, kitabında düz yuvarlak ekmekler tavuk, çam fıstığı, peynir, sarımsak, nane, biber ve bitkisel yağ ile hazırlanmış reçeteler vermektedir.
ms 79'da patlamış olan vezüv yanardağı'nın taşlaşmış külleri altından ise bugünkü pizza fırınlarına çok benzeyen bir yapı ve pompei'de ve yakındaki yunan kolonisi neopolis (sonradan naples veya napoli) rağbet gören bir yiyecek olan yassı ekmeklerin taşlaşmış kalıntıları bulunmuştur.
1522'de peru'dan getirilen bir bitkinin meyveleri avrupaya girdi. önceleri parlak kırmızı rengi dolayısı ile zehirli olduğu sanılan bu besin çok geçmeden avrupalının besin yelpazesine
katıldı. böylece domates sosu da pizzanın katkı maddesi olarak reçeteye eklenmiş oldu.
aynı sırada napoli, pizzanın atası sayılabilecek hamur işi türevlerinde italya yarımadası üzerinde öne çıkmaya başladı.
17. yy'a gelindiğinde pizza napoli'nin varoşlarında popüler bir yiyecek haline gelmişti. bunun yapıldığı yerlere "pizzaoli" deniyordu. böylece bugünkü haliyle olmasa da pizza yavaş yavaş son şeklini almaya başlamıştı.
18. yy'da napoli kralı olan ferdinando iv'ün (1751-1821) eşi maria carolina d'asburgo lorena, yazlık sarayın bahçesine bir pizza fırını yaptırmıştı.
sonunda 1889'a gelindi; o yıl pizzanın bugünkü haliyle ortaya çıktığı kabul edilir
o yıl italya kralı umberto i ve kraliçesi margherita di savoia, napoli'de tatildeydiler. pizzaioli (pizza şefi) raffaele esposito'yu saraya davet ederek kendilerine ikramda bulunmasını istediler. uyanık şef bugün hala ana pizza çeşitleri sayılan üç tip pizza hazırlayarak kral ve kraliçenin hem kalbini hem midesini fethetmeyi başardı. bunlar:
- domuz yağı, peynir ve fesleğenli
- domates, sarımsak ve zeytinyağlı
- mozzarella, fesleğen, ve domatesli
italyan bayrağı renklerindeki bu son pizza lezzetiyle de kraliçe'nin takdirini kazandı ve esposito hemen oracıkta adını margarita koydu.
pizzanın bir ticari başarı oluşu bu sayede gerçekleşti. o artık fakir varoşların yemeği değildi. krallara layık bir menü olmuştu.
daha sonra 1900'lü yılların başında pizza italyan göçmenlerle birlikte amerikaya yelken açtı
yeni kıtada açılan ilk pizzacıyı 1905'de new york 53 1/2 spring street'te gennaro lombardi'nin açtığı iddia edilir. pizza daha sonra chicago/taylor street caddesinde bir seyyar satıcı tarafından amerikan fast food geleneğine eklendi.
ancak hak ettiği popülariteyi kazanması savaş sonrası oldu. italya'dan savaştan dönen amerikan askerleri alışkanlıklarını da birlikte getirdiler. bunların arasında pizza da vardı. öte yandan savaş sonrası jerry colonna, frank sinatra, jimmy durante, joe dimaggio gibi amerikalı italyanlar pizzayı populer kültüre taşıdılar. dean martin "when the moon hits your eye like a big pizza pie, "that's amore" diyerek pizza sevgisini şarkı sözlerine bile soktu.
kaynaklar:
http://www.whatscookingamerica.net/…izzahistory.htm
http://home.centurytel.net/cmptj/pizza/history.htm
http://aboutpizza.com/page.asp?pageid=44
http://www.pastrywiz.com/season/pizza.htm
http://www.chefexpress.com/history.htm