İlk Kez Uluslararası Bir Ödül Alan ve Scorsese'nin de Koruma Altına Aldığı Türk Filmi: Susuz Yaz
ön bilgi
1964 yılında metin erksan yönetiminde, erol taş, hülya koçyiğit ve ulvi doğan'ın başrolleriyle sinemaya aktarılmış ve aynı yıl berlin film festivali'nde altın ayı ödülü alarak bu unvana sahip ilk türk filmi olmayı başaran necati cumalı hikayesidir susuz yaz.
çok başarılı bir film, türk sinemasının en iyi filmleri içindedir. ülkenin yetiştirdiği en kaliteli oyunculardan birisi olan hülya koçyiğit'in daha körpecik bir genç kızken oynadığı ilk sinema filmidir. erol taş her zamanki gibi burada da kötü adamdır. hala güncel bir mesele olan suyun mülkiyeti konusu işlenmiştir. tavuk ve köpek öldürme sahnelerinde ise rahatsız etmiştir.
filmin teması nedir?
bir röportajından öğrendiğimize göre metin erksan'ın derdi, su ile toprağı anlatmaktır; toprağın itaatkârlığına karşılık suyun asiliğini: toprağı avucunuza alıp hapsedebilirsiniz fakat su buna müsaade etmez. yumruğunuzu ne kadar sıkarsanız sıkın, su parmaklarınızın arasından kendine bir yol bulur ve akar...
ödülü veren jüri bundan habersiz mi bilinmez, ama ödülün verilme gerekçesi şu şekilde özetlenmiştir: "dünyanın en eski konularından birini, habil-kabil hikayesini, çok çarpıcı ve modern bir şekilde anlatması..."
hak arayan masum insanların, adil olmayan düzende kriminalize edilişi de var bu filmde
doğada toprak ve su bir bütündür, birbirinden ayrı düşünülemez. hatta filmde de bununla ilgili güzel bir benzetme var, "su, toprağın kanıdır!" diye. ama mülkiyet hırsına yenik düştüğümüzden beri, şahsi çıkarlarımıza göre alan parselleyip sınır dışı bıraktığımız toprakların yaşam kaynağını keserek, adeta bir uzvu sıkıca bağlar gibi kangren olmaya mahkum ediyoruz. sonuç? hem toprak ve dolayısıyla dengesini bozduğumuz tabiat; hem de yaşamlarını idame ettirmek için toprağa bağımlı köylüler mağdur...
üstünlüğünü topraklarındaki sudan alan osman’a karşı köylüleri esas çaresiz kılan, dönemin, doğaya ve vicdana aykırı tutumdan yana tavır sergileyen hukuk düzeni. ama adaletin bittiği yerde anarşi başlar demişler. haliyle ekmek kavgası ve yaşam mücadelesi içindeki köylüler de çaresizlikten adım adım terörize ediliyorlar. ilk eylemlerinde gözdağı vermek için bir köpeği öldürerek masumiyetlerini yitiriyorlar. ardından pusu kurup saldırı düzenleyerek haklıyken haksız duruma düşüyorlar. ve son olarak kapağı dinamitle patlattıklarında, öldürülen köylü, ateş edende 3'te 2 ceza indirimine neden olacak kadar kanun önünde "suçlu" duruma düşüyor.
ilginçtir ki evren, adaleti, kendi yasalarıyla birtakım kişi ve olaylar üzerinden her daim gerçekleştirir; hem de acımasızca. osman, uğruna cana kıydığı suda, hakkını gasp ettiği ve karısına göz koyduğu kardeşi elinden boğularak öldürülüyor. bu trajedi önlenemez miydi diye sorgulayınca kırılma noktasına ulaşıyorum: osman'ın, "şeriatın kestiği parmak acımaz" dedikten sonra karara ettiği itirazın sonucu.
hasan'ın olan bitene karşı tutumu, onu dilsiz şeytan yapmasa da köylülerin umutlarını suya düşürecek kadar pasifti. üstelik çıkışları, kendini otorite gören osman'ı ürküttüğü halde, sesi yeterince gür çıkmadığından ona bir yaptırım uygulayamadı. ama hikayedeki hasan, ağabeyi karşısında ezilmeyen, bencil bir karakter olarak yazılsaydı da olaylar çok farklı gelişmezdi. aşikar olduğu üzere hakkaniyet, birilerinin insafına bırakılmayacak kadar kritik bir mesele.
hikayeye temel oluşturan kanunda son durum nedir, bilmiyorum. ama yanlış olanı seçmeye zorlanan hatta başka seçenek bırakılmayan nice hayat, terazisinin hassasiyetine aykırı hukuki politikalarla ziyan oldu. filmle şunu fark ettim ki adaletin bir fonksiyonu da hak arayışındaki insanları suç işlemekten korumakmış.
kanun çıkarttıran filmdir ayrıca
"metin erksan, filmdeki sorunun kalıcı bir çözüme kavuşmasında filminin etkisi olduğunu savunmakta, bunu şöyle dile getirmektedir:
susuz yaz'ı çektik, film bitti. ne zaman? 1964 yılında. 1969 yılında hükümet kanun çıkardı, bu da es geçilmiştir. 'türkiye'de kimin tapulu mülkünden kaynak çıkıyorsa, o kamunundur' dendi. ancak, devlet, arazi sahibine ilk kullanma hakkı tanıdı. peki benim susuz yaz'ın mülkiyet sisteminin içinde aşamalar gösteren, bu büyük kanunun çıkmasına hiç mi etkisi olmadı? burası üzerinde hiç durmadılar. o kanun belki çıkacaktı günün birinde, ancak o tarihlerde çıktıysa buna susuz yaz ve ben neden oldum."
kaynak: şükran kuyucak esen'in "türk sinemasının kilometre taşları" kitabında filmden bahsettiği bölümde kaynak olarak; "erksan, metin, "türkiye'de entelijansiya yok", ve sinema, kitap 1, istanbul, hil yayınları, 1985, sf. 28"i göstererek alıntıladığı bir paragraf.
ek bir bilgiyle bitirelim
criterion collection tarafından 10 aralık 2013 tarihinde martin scorsese’s world cinema project boxset'i altında satışa sunulmuştur. böylelikle criterion listesinde yer alan ilk türk filmi olma unvanını da elde etmiş. format da blu-ray...