altı asırlık osmanlı tarihi'nde iktidar çekişmeleri uğruna komplo, suikast, idam vs. ile nice canlar yitip gitmiştir. bazı infazlar açık emirle gerçekleştirilmişken bazıları ise her yönü ayrıntılı düşünülmüş planlar doğrultusunda gizlice yapılmıştır. devletlerarası siyasi koşullar ve güç dengeleri, istenmeyen kişinin hayattan koparılmasında belirleyici olmuştur. ikinci mahmut'un eflak voyvodası kallimaki iskerlet için hazırladığı ve kusursuz biçimde uyguladığı suikast planı, gizli tutulan infazların gerçekten ünik örneklerinden biridir.

balkanlarda osmanlı idaresinden kopuş sürecinin işaret fişeği olan 1821 rum isyanı, eflak ve boğdan'da başlamış ve bölgenin kaderini bütünüyle değiştirmiştir. isyan çıktığı zaman entry'mizin kahramanı kallimaki iskerlet eflak voyvodalığı yapmaktaydı. daha önceden de devlete yararlı hizmetleri bulunan kallimaki iskerlet'in esasında isyana doğrudan bir dahli yoktu. ancak osmanlı devleti, eflak ve boğdan voyvodalarını görevden alarak istanbul'a çekmiş ve yerlerine kaymakam atamıştı. ikinci mahmut'un bu hamlesi, bölgeyi olası bir rus işgalinden kurtarmaya yönelikti. çünkü eflak ve boğdan voyvodalarının rusya ile çok derin ilişkileri olduğu açıkça bilinen bir gerçekti.

rum isyanının ilk aşaması kontrol altına alınınca, rusya ve ingiltere, fransa voyvodaların görev yerlerine dönmesi konusunda osmanlı devleti'ne baskı kurmaya başladılar. ikinci mahmut, fenerli rumlardan olan voyvodaların eflak ve boğdan'a gönderilmesi durumunda rusya'nın bölgeyi işgal edebileceğine yönelik endişelerini taşımaktaydı. bu yüzden kallimaki iskerlet'i bolu'ya sürgüne göndererek istanbul'dan uzaklaştırdı ve baskılar artınca da suikast planını devreye soktu.

görevinin başında olmamakla birlikte hala eflak voyvodası olan iskerlet'in açık biçimde ortadan kaldırılması veya idamı yabancı konsolosların tepkisini çekecekti. dolayısıyla kallimaki iskerlet'in infazının gizlice yapılması ve eceliyle ölmüş gibi gösterilmesi planlanmıştır. entry'nin sonuna ilave ettiğim arşiv belgesi, suikasti bizzat ikinci mahmut'un planlayıp yönettiğini ortaya koymaktadır.

kalimaki iskerlet’in gizlice zehirlenmesi için bolu mütesellimi ahmed raşid efendi, ikinci mahmut tarafından görevlendirildi. istanbul’da hekimbaşının çok kuvvetli bir zehir hazırlayarak ahmed raşid efendi’ye göndermesini, ikinci mahmud istemişti. hazırlanan suikast planına göre istanbul’dan gönderilen zehir, herhangi bir şüphe uyandırmadan kalimaki iskerlet’e içirilecekti. ölümüyle ilgili yabancı elçileri bilgilendirmek için de kalimaki iskerlet’in kayseri'de sürgünde olan kardeşi eski divan-ı hümayûn tercümanı yanko’nun, rum isyanına karışarak çıkardığı karışılıklardan dolayı idam edileceği, kalimaki iskerlet'in olayla ilgisi olmadığına ve endişe etmemesi gerektiğine yönelik bilgi verilmek üzere ansızın bolu mütesellimi ahmet raşit'in yanına getirilecekti. bu esnada zehir kalimaki iskerlet’e içirilecekti.

yapılacak resmi açıklamada ise haberi duyduğunda vesveseye ve korkuya kapılıp öldüğü elçilere bildirilecekti. planın ilk aşaması olan zehirleme kısmı ahmet raşit tarafından, başarıyla tatbik edilmişti. iskerlet öldürüldükten sonra ikinci mahmut, suikastin gizliliğinin korunmasına dikkat edilmesine yönelik emirlerini yinelemişti.

suikast planının ikinci aşaması, yani yabancı elçilere bildirme kısmı da başarıyla tamamlanmıştı. dönemin ingiliz elçisi lord strangford’a ulaşan bilgiye göre kallimaki iskerlet, eski dîvân-ı hümâyun tercümanı olan yanko kalimaki’nin idam edileceği haberini öğrendiğinde beyin kanaması geçirerek vefat etmişti.

lord stanford ve ardından stratford canning kallimaki iskerlet'in ölümünü şüpheli bulup iki yıl boyunca araştırmalarını sürdürmüşler ve takipçisi olmuşlardı. kallimaki iskerlet'in, ahmed raşid efendi'yi ziyareti esnasında yanında olan doktoru assani'yi sıkıştıran ingiliz elçisi, inme gelip felç geçirerek eceliyle öldüğü bilgisinden daha fazla ayrıntıya ulaşamamıştır. (kaynak: theophilus c. prousis, lord strangford at the sublime porte 1821: the eastern crisis, ii, isis press, istanbul 2012).

işbu yazıya konu olan suikasti, bizzat kendi kaleminden çıkan satırlarla anlatan ikinci mahmut'un hatt-ı hümayun'undaki şu satırlar oldukça ilginçtir: "...aferin mütesellime güzel becermiş hazzeyledim. mersûmun helâkına gûyâ te’essüf olunmuş gibi bolu mütesellimine mektûb yazılub…”

amme hizmeti: günümüz türkçesi ile, "aferin bolu mütesellimi ahmet raşit'e. çok iyi iş çıkarmış, hoşnut oldum. kallimaki iskerlet'in ölümüne güya büyük üzüntü duyduğumuzu bildiren bir mektup yazılıp bolu'ya gönderilsin.."

ikinci mahmut'un üst kısmında konuyla ilgili görüşlerini içeren arşiv belgesi.

kaynak: cumhurbaşkanlığı osmanlı arşivi , hatt-ı hümayun tasnifi, numara 45611.

Osmanlı'nın Başına Geçmiş En Zeki Padişahlardan Biri: İkinci Mahmut