covid-19'un doğduğu andan itibaren yaşananları bir zaman çizelgesi üzerinden hatırlayarak hafızamızı tazeleyelim. oldukça ilginç ve bir o kadar ürkütücü geldi bana özellikle ilk dönemlerde çin'de olan biteni tekrar gözden geçirmek. çeşitli kaynaklarda yer alan coronavirus pandemic timeline makalelerinin birkaçından çok dikkat çekici ayrıntılar içeren bilgileri ve bazı rakamları derlemeye çalıştım;

17 kasım 2019
scmp (sout china morning post gazetesi) tarafından yayınlanan bir rapora göre, yeni koronavirüsün doğrulanmamış bir vakası olan 55 yaşındaki bir erkek, 17 kasım 2019'da hastalığa yakalanmış olabilir, ancak vaka o zaman tanınmamıştır. bu tür aralık öncesi vakalar hakkında henüz hiçbir bilimsel makale yayınlanmamıştır. fakat araştırma verileri, yüksek oranda bu tarihin doğruluğunu işaret ediyor.

south china morning post ilgili haberi

18 kasım 2019
wuhan deniz ürünleri pazarından 30 kilometre uzaklıkta bulunan wuhan viroloji enstitüsü, "bilim adamlarının koronavirüs ve yarasalar arasındaki ilişkiyi araştırması için" bir iş ilanı verdi.

ilgili iş ilanının ingilizce çevirisi sağlanmış hali:

ilgili iş ilanının çince orijinali:

iş ilanı ile ilgili haber

2 aralık 2019
bölgede, 51 yaşındaki dongguan'dan bir doktorunun aniden kuru öksürüğü ve ateşinin belirip, bilinmeyen bir sebeple başlayan pnömonisinin neden olduğu bilinen ilk hastaneye yatış 2 aralık 2019'da gerçekleşti. muayenede akciğer enfeksiyonu, şiddetli pnömoni, akut solunum sıkıntısı sendromu ve alerjik purpura olduğu saptandı. bu vaka ile daha sonraki vakalar arasında epidemiyolojik bağlantı bulunamadı. doktor liu zhimming şubat ayı içinde vefaat etti.

10 aralık 2019
bu tarihte tedaviye alınan wuhan'daki huanan deniz ürünleri toptan satış pazarı'nda çalışan 57 yaşındaki bir deniz ürünleri tüccarı bayan, the wall street journal'ın 6 mart 2020 tarihli raporunda ilk hasta olarak kabul edildi. kendisine hasta sıfır (patient zero) adı verildi.

kabul edilen ilk vaka olan karides satıcısı kadın ile ilgili haber

the wall street journal'a göre, 57 yaşında ve tam adı wei guixian.

- bayan wei, pazarın yakınında yaşıyor ve 11 aralık'ta ateşi başlıyor.

- grip olduğunu düşünerek, çalışmaya devam ediyor ama bu arada küçük bir kliniğe gidiyor.

- beş gün sonra semptomlar kötüleşince daha büyük bir hastaneden yardım isteniyor.

- iyileşene kadar bu hastahanede kalıyor.

iyileştiğine inanılan bayan wei, the paper isimli medya kuruluşuna verdiği röportajda "kendimi biraz yorgun hissettim, ancak önceki yıllarda olduğu kadar yorgun hissetmedim.
her kış, sürekli grip olurum. bu yüzden yine grip olduğumu düşündüm" diye konuştu.
konuşmasına devam eden bayan wei "onbirinci hastanedeki doktor bende neyin yanlış olduğunu anlayamadı ve bana hap verdi, ama sonra kendimi çok daha kötü ve rahatsız hissettim. yeterince güç ya ve enerjim yoktu. sonunda, 16 aralık'ta, düzgün bir kontrol için şehrin en büyük hastanelerinden biri olan wuhan union hastanesi'ne gittik. o sırada hastanede çok sayıda insan vardı" diye ekledi.

yetkililer, o sırada halâ virüsün insandan insana geçebileceğini gösteren hiçbir kanıt olmadığını söylüyorlardı.

wuhan belediye sağlık komisyonu'nun 31 aralık'ta yaptığı açıklamaya göre, bayan wei, koronavirüsün neden olduğu hastalık olan covid-19 tanısı alan ilk 27 hastadan biriydi.

çin hastalık kontrol ve önleme merkezi, ocak ayında, koronavirüsün, bayan wei'nin çalıştığı huanan deniz ürünleri toptancı pazarı'nda yiyecek olarak satılan yaban hayvanları tarafından insanlara geçtiğini söyledi.

18 aralık 2019
viral genom dizilemesi için kullanılan bronkoalveoler lavaj sıvısı (bal), 18-29 aralık tarihleri arasında hastane hastalarından toplandı.

konu ile ilgili labratuvar testleri pdf, who sitesinden.

20-29 aralık tarihleri arasında wuhan viroloji enstitüsü üyeleri, wuhan jin yin-tan hastanesinin yoğun bakım ünitesine kabul edilen şiddetli pnömonili yedi vaka hakkında bir rapor yayınladılar. alınan örnekleri, nedensel patojenin teşhisi için wuhan viroloji enstitüsü'nde laboratuvara gönderdiler. hasta ybü-01'in wuhan deniz ürünleri pazarı ile bağlantılı olduğu kanıtlanmamıştır, ancak diğer altı hastanın pazarda satıcı veya teslimatçı olduğu kesinleşti.

25 aralık 2019
china youth daily'deki bir habere göre, wuhan beşinci hastane gastroenteroloji direktörü lu xiaohong, 25 aralık'ta hastane personeli tarafından enfeksiyondan şüphelenildiğini bildirdi.
china youth daily ilgili haber! (çince, translate gerektirir)

26 aralık 2019
hubei entegre çin ve batı tıbbı hastanesinde solunum ve kritik bakım bölüm müdürü zhang jixian, ateş ve öksürük ile başvuran yaşlı bir çifti inceledi. çift, diğer viral pnömonilerden farklı bir patern gösterdi, çiftin oğlunun da tarama yapması istendi ve semptomları olmasa da aynı patern bulundu. bu vaka bilinen ilk asemptomatik covid-19 vakası olarak kayda geçti.

ilgili doktor zhang jixian ile ilgili scmp haberi

30 aralık 2019
wuhan merkez hastanesi'nde bir göz doktoru olan kahraman doktor li wenliang bölgedeki ve çalıştığı hastahanedeki bulgular ışığında çok kişiyi öldürebilecek tehlikeli bir virüsün yayıldığını, herkesin dikkatli olması gerektiğini internet üzerinden paylaştı. bu hareket, çin'i, vakaları ve bu yeni virüsü resmen kabul etmek ve dünyaya duyurmak zorunda bıraktı. ne yazık ki doktor li, bu koronavirüsü tedavi ettiği bir hastadan kaptı, 12 ocak 2020'de hastaneye kaldırıldı ve 7 şubat 2020'de öldü. salgın ile ilgili, tüm dünyanın çin'den minnet ve saygı duyduğu tek figür olarak tarihe geçti.

o meşhur video:

31 aralık 2019
yılın son günü dünya sağlık örgütü, çin'in 11 milyon insanın yaşadığı wuhan bölgesinde olağandışı pnömoni bulguları yaşandığını rapor etti. uluslararası sağlık çevreleri tarafından yeni koronavirüs daha henüz bilinmiyordu.

enfekte olanların birçoğu, 1 ocak'ta kapatılan şehrin, huanan deniz ürünleri toptancı pazarı'nda çalışan ya da alışveriş yapanlardı. sağlık uzmanları, büyüyen alarmın ortasında virüsü tanımlamaya çalışırken, enfeksiyon sayısı 40'ı aştı.

5 ocak 2020
çinli yetkililer, bunun 2002-2003'te çin'de ortaya çıkan ve dünya çapında 770'den fazla insanı öldüren bir hastalık olan şiddetli akut solunum sendromu sars virüsünün tekrarlaması olasılığını reddetti.

6-12 ocak 2020
7 ocak 2020'de, who (dünya sağlık örgütü- dsö) yeni bir virüs tespit edildiğini açıkladı. yeni virüs, önceleri yeni tip koronavirüs 2019-ncov olarak olarak adlandırıldı ve sars soğuk algınlığı içeren koronavirüs ailesine ait olarak tanımlandı. 11 ocak'ta çin, deniz ürünleri pazarından alışveriş yapan 61 yaşındaki bir adamı, virüs yüzünden gerçekleşen ilk ölüm olarak açıklandı. şahıs hastaneye kaldırıldıktan sonra semptomlarını yenemedi ve 9 ocak akşamı kalp yetmezliğinden öldü.

13-19 ocak 2020

14 ocak 2020'de dünya sağlık örgütü, virüsün insandan insana bulaşması hakkında bilgilerin hala net olmadığını belirten bir tweet attı:

aynı zamanda dünya sağlık örgütü, çin anakarası dışındaki ilk vakayı bildirdi. tayland'a wuhan'dan gelen bir kadın pozitif olarak tespit edildi.

17 ocak'ta wuhan'da ikinci bir ölüm bildirildiği için, abd'deki sağlık yetkilileri, üç ayrı çin sehrinin havalimanından gelen yolcuları taramaya başlayacağını açıkladı.

abd, nepal, fransa, avustralya, malezya, singapur, güney kore, vietnam ve tayvan'daki yetkililer takip eden günlerde vakaları doğruladılar.

20-26 ocak 2020

çin üçüncü bir ölüm ve 200'ün üzerinde vaka bildirdi. vakalar pekin , şangay ve shenzhen de dahil olmak üzere hubei eyaleti dışında da rapor edilmeye başlandı. hastalık, çin'de yayılmaya başlamıştı.

bu arada, bulaşıcı hastalıklar konusunda çinli bir uzman, çin halk cumhuriyeti devlet yayın kuruluşu cctv 'ye yaptığı açıklamada, virüsün insandan insana bulaşını doğruladı ve milyonlarca çinli çin yeni yılı tatili için seyahat ederken, büyük bir salgın korkusu herkesi sardı.

hubei eyaletindeki wuhan, xiantao ve chibi şehirlerinde, 23 ocak'tan itibaren hava ve demiryolu seyahatleri askıya alındığı için bölge etkin bir şekilde karantina altına alındı. haftanın sonunda, toplam 56 milyon insanı etkileyen bir alan, diğer bölgelerle etkileşime kapatıldı.

dsö, salgının henüz uluslararası kaygılarla ilgili bir kamu acil durumu oluşturmadığını ve çin dışındaki insanlar arasında yayılan virüsün "hiçbir kanıtı" olmadığını söyledi.

27 ocak - 2 şubat 2020

30 ocak'ta, dsö, çin'de ölüm sayısı 170'e sıçradığında, koronavirüsü küresel bir acil durum olarak ilan etti . virüsün 31 bölgenin tamamına yayıldığı çin'de 7.711 vaka bildirildi. hafta sonunda çin, 14.380 enfeksiyon ve 304 ölüm bildirdi.

birkaç gün içinde hindistan, filipinler, rusya, ispanya, isveç ve birleşik krallık, avustralya, kanada, almanya, japonya, singapur, abd, bae ve vietnam'da yeni vakalar doğrulandı.

2 şubat 2020 tarihinde, filipinler, çin anakarası dışındaki ilk ölümlü vakayı bildirdi.

3-9 şubat 2020

6 şubat'ta malezyalı yetkililer, ülkenin ilk bilinen insandan insana bulaşmış vakasını bildirirken, avrupa'da da enfekte olan insan sayısı 30'a ulaştı.

7 şubat'ta çin'de koronavirüs alarmını ilk çalan doktor li liliang öldü ve hong kong karantina kurallarını ihlal eden herkes için hapis cezası verdi.

9 şubat'ta çin'deki ölüm bilançosu, 2002-03 sars salgınının üzerinde gerçekleşti, 811 ölüm kaydedildi ve 37.198 enfeksiyon oldu. dsö uzmanları tarafından yönetilen bir soruşturma ekibi çin'e gitti.

10-16 şubat 2020

çin devlet başkanı xi jinping 3 şubat'ta yaptığı konuşmada, hükümetin halk alarmı verilmeden önce virüs tehdidi hakkında bilgi sahibi olduğu kabul etti.

11 şubat'ta dsö , yeni koronavirüsün neden olduğu hastalığa covid-19 deneceğini duyurdu. yeni koronavirüsün kendisi sars-cov-2 olarak adlandırıldı

13 şubat'ta japonya, virüse bağlı ilk ölümünü doğruladı. mısır 14 şubat'ta, vaka bildiren afrika'daki ilk ülke oldu. fransa, avrupa'nın virüsten ilk ölüm bildiren ülkesi oldu. tayvan, ilk kaybını açıkladı.

çin'in wuhan şehrindeki deniz ürünleri pazarı, virüsün ortaya çıktığı sıfır noktası (ground zero) olarak kabul edildi.

bu gün itibarıyla (9 nisan 2020), bloomberg tv tarafından tekrar açıldığı söylenen wuhan market haberi:

17-23 şubat

19 şubat'ta iran, ilk vakalarını doğruladıktan saatler sonra koronavirüs kaynaklı iki ölüm bildirdi.

güney kore ise 20 şubat'ta koronavirüsten ilk ölümü bildirdi.

bu arada çin, ölüm sayısının 2.118'e yükseldiğini, toplam vaka sayısının 74.576'ya ulaştığını söyledi. ülkenin sağlık komisyonu, günlük enfeksiyonların neredeyse bir ay içinde en düşük seviyeye düştüğünü bildirdi.

21 şubat'ta israil, bir yolcu gemisinden dönen bir kadının pozitif test edilmesinin ardından ilk teyit edilen vakayı bildirdi.

italya 'da yetkililer 23 şubat'ta üçüncü bir ölümü doğrularken, yerel yetkililer venedik karnavalı'nı iptal ettiler.

24 şubat - 1 mart 2020

bu hafta kuveyt, bahreyn, ırak, umman, katar, norveç, romanya, yunanistan, gürcistan, pakistan, afganistan, kuzey makedonya, brezilya, estonya, danimarka, kuzey irlanda, hollanda, litvanya ve galler ilk vakalarını bildirdi.

25 şubat'ta, bir gün önce salgın hakkında kameralar karşısında öksüre öksüre ve terleyerek bir basın toplantısı düzenleyen iran sağlık bakanı yardımcısı irak harirchi, koronavirüs olduğunu doğruladı. ülkenin resmi toplamı 15 ölümle 95 vakaya ulaştı.

8 mart 2020

suudi arabistan yetkilileri mekke ve medine araaındaki seyahat iletişimini kesti. kâbe tavafsız kaldı.

italya, lombardiya eyaletinde ve kuzeyde 14 bölgede katı bir karantina uygulamaya başladı.

10 mart 2020

türkiye'de 2019-20 koronavirüs pandemisinin (covid-19) ilk vakası sağlık bakanlığı tarafından 10 mart 2020'de açıklandı. vakanın, yurt dışı bağlantılı olduğu söylendi.

10-15 mart 2020

iran 70.000 mahkumu serbest bıraktı.

uzun zamandır beklenen bir hareketle, dsö 11 mart'ta koronavirüs salgınını (bkz: pandemi) olarak ilan ederken, fildişi sahili, honduras, bolivya, kongo demokratik cumhuriyeti, panama ve moğolistan ilk vakalarını doğruladı. katar'da enfeksiyonlar tek bir günde 24'ten 262'ye ciddi bir şekilde sıçradı.

15 mart 2020

türkiye, ülkedeki koronavirüsü hastalığına bağlı ilk ölümü açıkladı. vaka 65 yaş üstü ve çin bağlantılı olarak tanımlandı.

16-22 mart 2020

nadir görülen olumlu fakat güvenilir olmayan bir haber çin'den geldi. 18 mart itibarıyla ilk defa ülkede yeni vaka bildirilmediği açıklandı.

20 mart'ta, koronavirüs ile ilgili ölümler dünya çapında 10.000'i geçti.

21 mart'ta italya 53.578 vaka ve 4.825 ölüm bildirerek pandeminin merkez üssü olarak kaldığı için ab, kamu açıklarına ilişkin kuralları askıya aldı. ülkelere, bütçelerinden diledikleri gibi harcama yapma özgürlüğü verdi.

23-29 mart 2020

abd'de, beyaz saray ve her iki tarafın senato liderleri, 25 mart'ta işçilere, işletmelere ve pandemi yüzünden zorlanan sağlık sistemine yardımcı olmak için 2 trilyon dolarlık bir tedbir konusunda anlaşma sağladılar.

hafta sonuna kadar abd, dünyadaki en yüksek sayıda koronavirüs enfeksiyonunu açıkladı ve iki gün önceki rakamın iki katından fazla olan 124.000'den fazla vaka ve 2.000 ölüm kaydedildi.

süreci politik yaklaşımlarla götürmeye çalışan dünya sağlık örgütü'nün tayvan'a karşı sağlıktan çok politik yaklaşımı ve maske kullanımının efektif bir fark yaratmayacağını açıklaması çok tartışıldı.

1 nisan 2020

türkiye cumhuriyeti sağlık bakanı fahrettin koca, 1 nisan 2020'de yaptığı açıklamada koronavirüs vakalarının tüm türkiye'ye yayıldığını açıkladı.

3-5 nisan 2020

covid-19 küresel toplamda bir milyon vaka sayısına ulaştı.

dünya sağlık örgütü (who), orta doğu'daki hükümetleri, bölgedeki vakalar yaklaşık 60.000'e yükseldiğinden dolayı koronavirüsün yayılmasını sınırlamak için hızlı davranmaları gerektiği konusunda uyardı.

birleşik krallık'ta, başbakan boris johnson, pozitif test edildikten 10 gün sonra, kalıcı semptomlar gösterdiği için 5 nisan'da hastaneye kaldırıldı.

5 nisan - 7 nisan 2020

ingiltere 'de başbakan boris johnson, kalıcı covid-19 semptomlarıyla hastaneye kaldırıldığı günden beri durumu daha da kötüleştiğinden dolayı, yoğun bakıma alındı.

6 nisan'da, dünyanın en kötü etkilenen ülkelerinden biri olan ispanya, 637 yeni ölümle birlikte 4.237 ek koronavirüs vakası bildirdi.

pazar günü, italya'nın iki haftadan fazla bir süre içinde en düşük ölüm oranını yakalaması ve enfeksiyon eğrisinin sonunda aşağı doğru bir eğimde görülmesinden sonra avrupa'da bir umut ışığı belirmiş oldu.

bu arada japonya, koronavirüs vakalarındaki ani bir artış yüzünden olağanüstü hal ilan etti.

9 nisan 2020

9 nisan 2020 itibarıyla türkiye'de koronavirüsü ile enfekte olmuş toplam 812 kişinin öldüğü, toplam vaka sayısının ise 38.226 olduğu açıklandı. mevcut vakalardan 1.492 kişi yoğun bakımda tedavi görmekte olup, içlerinden 995 kişi solunum desteği almaktadır. 1846 kişinin sağlığına kavuştuğu rapor edilmiştir. 247,768 adet test yapıldığı açıklanmıştır.

ayrıca, dışişleri bakan yardımcısı yavuz selim kıran, 4 nisan 2020 itibarıyla yurt dışında covid-19 nedeniyle yaşamlarını yitiren türkiye cumhuriyeti vatandaşlarının toplam sayısının 156'ya ulaştığını açıkladı. kıran, twitter hesabı üzerinden yaptığı açıklamada fransa'da 55, almanya'da 31, hollanda'da 22, ingiltere'de 16, belçika'da 14, abd'de 7, isveç'te 5, isviçre'de 3, avusturya'da 2 ve lübnan'da 1 vatandaşın hayatını kaybettiğini belirtti. (son rakam 222 olarak güncellendi )

dünya genelinde rakamlar da güncellenmekte olup, şu anki son durum:

global toplam vaka: 1,503,554

global ölümlü vaka sayısı: 88,502

toplam iyileşen: 337,849

ülke sayısı: 184

kaynaklar:
who, dünya sağlık örgütü
johns hopkins üniversitesi
aljazeera.com
türkiye'de 2020 koronavirüs pandemisi
timeline of the 2019–20 coronavirus pandemic from november 2019 to january 2020

Milano'da Yaşayan Bir Sözlük Yazarından: İtalya'da Koronavirüsün Gün Gün İlerleyişi