şu günlerde yarasa gibi bir hayvandan bize geçtiği düşünülen covid-19 hastalığıyla hayatımıza giren zoonoz kelimesini kısaca tanımlayacak olursak; omurgalı hayvanlardan insanlara geçen (zooantroponoz) ve insanlardan omurgalı hayvanlara geçen (antropozoonoz) herhangi bir hastalığı tanımlayan terimdir.

bir veteriner olarak bildiğim bazı zoonoz hastalıklar hakkında sizlere kısaca bilgiler vereceğim.

bruselloz

bu hastalık köpek/sığır/koyun/keçi/domuz gibi hayvanların bir hastalığıdır. bu hastalığa neden olan bakterinin isimleri şöyledir; brucella abortus , brucella canis , brucella melitensis ve brucella suis. b. abortus- sığırlardan, b.canis-köpeklerden, b. melitensiz-keçilerden/koyunlardan, b.suis-domuzlardan biz insanlara geçer. ülkemizde bu hastalığın daha çok sığır ve koyun/keçi formunu gözlemleriz ve bizleri de daha çok çiftlik hayvanlarından geçer.

semptomları ise genel olarak ateş, eklem ve kas ağrısı, bulantı , kusma ,iştah azalması , kasıtsız kilo kaybı, karın ağrısı, kabızlık , ishal , genişlemiş bir karaciğer , karaciğer iltihabı , karaciğer apsesi ve genişlemiş dalak hatta erkelerde orşit'e (testis yangısı) neden olur.

bu hastalık bizlere ısıl işlem görmemiş süt ve süt ürünlerinden ya da hasta hayvanın atıklarıyla temas yoluyla geçer. biz veteriner hekimler olarak bu hastalığı öldürmez ama süründürür diye tanımlarız. onun için organiktir söyledir ,böyledir deyip güvenmediğiniz yerden süt ve süt ürünleri almayınız. bana soracak olursanız fabrikasyon ürünler daha güvenlidir.

şarbon 

bacillus anthracis bakterisinin neden olduğu bir enfeksiyondur. bir çok gözlenir ama ülkemizde daha çok sığır/koyun/keçi gibi hayvanlarda gözlemlenir. bu hastalığı genelde üç formda görürüz; cilt, akciğerler, bağırsak formu.

cilt formu en az tehlikeli ve en çok görülen formdur. hastalık etkeni deriye nüfuz ederek burada karbunkel dediğimiz siyah merkeze sahip bir ülser oluşturur ve bu tipik bir görüntüdür. en az tehlikeli dediğime bakmayın tedavi edilmezse %20 civarında bir ölüm ranı vardır.

akciğer formu en tehlikeli formudur. eğer bu hastalığı inhalasyon yoluyla aldıysanız tedavi olmazsanız %90 oranında öldünüz demektir. belirtilerini söyleyecek olursak nefes darlığı, öksürük ve göğüs ağrısı görülür hatta göğüs boşluğunda kanlı sıvının birikmesine bile neden olur.

bağırsak formu nadir görülen bir formdur. ishal, potansiyel olarak kan, karın ağrısı, bağırsak sisteminin akut iltihabı ve iştah kaybı ile karakterizedir. tedavi edilmezse % 25 ila % 60 ölüm oranları ile sonuçlanır.

bu hastalık bize şarbonlu hayvanla temasla ve şarbonlu etlerin tüketilmesiyle geçer. veteriner hekimlikte şarbonlu hayvanların otopsisi yasaktır ve direk imha edilir.

kuduz

insanlarda ve diğer memelilerde beynin iltihaplanmasına neden olan viral bir hastalıktır. dünyada vakaların %95 köpek ısırmasıyla bulaşır, %5 ise diğer hayvanlardan(daha çok vahşi hayvanlardan) bulaşır. etkeni rabies ya da lyssa adlı virüslerdir.

semptomlar ise ateş, yutak felci, konfüzyon, aşırı tükürük salgılama, halüsinasyonlar , uyku güçlüğü, felç, komadır. tedavi edilmezse %100 öldünüz demektir. halk arasında yanlış bilinen bir şey vardır, kuduzlu hayvan sudan korkar diye fakat aslı bu değildir hasta hayvan sudan korkmaz sadece yutak felci geçirdiğinden su içmez ve bunun verdiği bir tedirginlik gözlenir.

leishmaniasis: halk arasında şark çıbanı olarak da bilinir. etkeni protozoa olan leishmania'dır. hastalık üç ana şekilde ortaya çıkabilir: kutanöz , mukokutanöz veya viseral . kutanöz form cilt ülserleri ile birlikte bulunurken, mukokutanöz form cilt, ağız ve burun ülserleri ile birlikte görülür ve viseral form ise cilt ülserleri ile başlar ve daha sonra ateş, düşük kırmızı kan hücreleri ve genişlemiş dalak ve karaciğer gözlenir ve bu organlarda hasarlara yol açar.

bu hastalık bize kum sineklerinin ısırmasıyla bulaşır. hastalığın ana konakçıları köpekler ve kemirgenlerdir.

babesiosis

bu hastalık alyuvarlarımızı hedef alan protozoal bir hastalıktır ve etkeni babesia'dır. keneler vasıtasıyla bize geçer ve kırmızı kan hücrelerinde çoğalır. anemiye yani kansızlığa neden olur, halsizlik ve ardından ateş gelişir . kırmızı kan hücrelerinin yok edildiği için hemolitik anemi gelişir. titreme, terleme ve trombositopeni de yaygın semptomlardır.

sıtma

insanları ve diğer hayvanları etkileyen sivrisinek kaynaklı bulaşıcı bir hastalıktır. etkeni plasmodium falciparum/malariae isimli tek hücreli bir parazittir. semptom olarak grip benzeri bulgular gösterebiliyor. genel olarak baş ağrısı, ateş, titreme, eklem ağrısı , kusma , hemolitik anemi, sarılık, idrarda hemoglobin, retina hasarı ve konvülsiyonlar (çırpınma/titreme).

kedi tırmığı hastalığı

etkeni bartonella henselaeolan bakteriyel bir hastalıktır. görülme sıklığına baktığımızda 10000 de 1 gibi bir nadirliği vardır ve adı üstünde kedilerden bize geçer. semptomları ise ısırık ve çizilmiş bölgelere yakın yerlerdeki lenf düğümlerinde şişlik gözlenir ayrıca bazı durumlarda baş ağrısı, titreme, kas ağrıları, eklem ağrıları, artrit, sırt ağrısı ve karın ağrısı belirtilerde oluşabilir. çoğu vaka hızla iyileşir.

tüberküloz

birçok hayvanda görülen bu hastalık, ülkemizde özellikle besi hayvanlarında çokça gözlenmektedir.hastalık hakkında bu kulaklar ne hikayeler duydu onun için güvenmediğiniz yerlerden çiğ et almayın ve et yemeği yemeğin

etken ismi mycobacterium tuberculosis'dir ve etken genelde akciğerleri tutar fakat generalize(çoklu organları da etkilediği) olduğu vakalarda vardır. tüberküloz kapmış bir hayvanı/insanı klinik muayeneyle dışarıdan anlamanız zordu genelde balgam kültürü ve akciğer röntgeniyle teşhis daha net olmaktadır. bu hastalık akciğerde geri dönüşümsüz şekilde deformasyonlara neden olur. tedavi edilmezse sizi ince bir ölüm bekler.

trişinoz

etken genellikle trichinella spiralis'tir ve tenya ailesinden bir parazittir. çoğu insan bu hastalığı domuzdan bulaştığını söyler ve sonrasında biz domuz eti yemeğiz ki derler. fakat etken at etinde de rastlanılır. tarım bakanlığının hileli gıda listelerinde bir çok at/eşek gibi binek hayvanlarının etlerini görmüşsünüzdür onun için uyarımı tekrarlıyorum güvenmediğiniz yerlerden hayvansal ürün almayınız yemeyiniz.

semptomlara baktığımızda yüzün şişmesine , gözlerin beyazlarının iltihaplanmasına , ateşe , kas ağrılarına ve döküntüye neden olabilir hatta kalp kası iltihabı , merkezi sinir sistemi tutulumu ve akciğer iltihabı gözlenebilir ve buna bağlı ölümler görülebilir.

toksoplazmozis

toxoplasma gondii'nin neden olduğu protozoal bir hastalıktır. bu hastalık biz insanlara kedilerden ve kedilerin dışkılarıyla bulaşık yemleri yiyen besi hayvanlarından geçebilir. çoğu insan bu hastalığı hafif atlatırken, bazılarında göz enfeksiyonu ve hamilelerde ise düşük yapma riski ve çocuğu etkileyebilecek hasarlar gözlenebilir.

bunları okuduğunuzda hemen kedilere düşman olmayın. bu tarz paraziter hastalıkların sizlere geçmesinin genel nedeni temizlik eksikliği. düzenli parazit tedavisi olan kedilerden ise hiç korkmayın onları güzelce sevin ve mutlu olun.

lyme hastalığı

etken borrelia burgdorferi adlı bir bakteridir. bu hastalık bize kenelerden geçer. ama bir çok insan bir köpek hastalığı olduğunu sanır bunun nedeni besledikleri köpeklere lyme aşısı yaptırırlar da ondan. fakat bu hastalık bizleri de enfekte edebilir.

en yaygın enfeksiyon belirtisi, ciltte eritem olarak bilinen ve kene ısırığının meydana gelmesinden yaklaşık bir hafta sonra ortaya çıkan genişleyen bir kızarıklık alanıdır. diğer belirtiler ise ateş , baş ağrısı ve yorgunluk, eklem ağrıları , boyun sertliği ile şiddetli baş ağrısı ya da kalp çarpıntısı da gözlemlenebilir.

bildiğim kadarıyla türkiye'de daha çok ege ve batı akdeniz bölgesinden gözlemlenir.

leptospirosis

etken leptospira denen bir bakteridir. hem vahşi hem de evcil hayvanlar, en yaygın olarak da kemirgenler hastalığı yayabilir. belirti baktığımızda hiç yoktan hafif baş ağrısı , kas ağrısı ve ateş ile şiddetli akciğerlerde kanama veya menenjit arasında değişebilen bulgulara rastlanır ve kişide sarılık gözlenir .

hastalık bizlere hasta hayvanların idrarı ile temas yoluyla ya da idrarla bulaşık sularla bulaşır. türkiye'de daha çok kırsalda çiftçilerde gözlenir.

ekinokokoz

etken echinococcus granulosus, echinococcus multilocularis , echinococcus oligarthrus ve echinococcus vogeli olan bu parazitler bize kedi, köpek, tilki gibi canlıların dışkısıyla bulaşık olan her şeyden geçer. türkiye'de bu hastalık yüzünden genelde kediler suçlanır(kedi tüyünden kist oluyor derler) ama doğru değildir türkiye'deki genel form köpek formudur. kısmen bu da hatalıdır köpeklerden ziyade bulaşma daha çok hastalıkla bulaşık çiy sebzelerin yenmesiyle bulaşır.

insana geçen hastalık insan vücudunda kan akışının çok olduğu akciğer ve karaciğer gibi organlarda kistlere neden olur. tedavi ise bu organlarda ki kistlerin ameliyatla çıkarılmasıdır.

daha sayılabilecek çok hastalık var aslında ama siz şimdilik bunları bilseniz yeterli.

Yeni Koronavirüs, Yarasalardan İnsanlara Nasıl Geçti?