takıntı, saplantı şeklinde türkçeleştirilebilecek ruhsal bir yanıttır obsesyon. "neden ortaya çıkar" sorusuna obsesyonun görünümüne göre cevap vermek doğru olur.

ele alacağım görünüm, anal kişilik dediğimiz kişilik tipinin başat özelliklerinden biri olan obsesyonlar.

obsesyonun psikanalitik literatürde yeri büyüktür. freud psikoseksüel gelişim basamaklarını tanımlarken, oral, anal ve ödipal dönemlerden söz eder. bunlardan obsesyona en sık zemin oluşturanı anal dönem. anal dönem 1-3 yaş arasında yaşanır.

tuvalet eğitiminin verildiği bu yaşlarda çocuk aynı zamanda ilk kendilik atılımını da yapar. fiziksel olarak beceri kazandıkça annesinden ayrılmaya yönelik davranışları olur. elbette henüz kendine yetecek bir yaşta değildir, ancak yürüme, konuşma, basit özbakım becerileri kazandıkça bağımsızlaşma yolunda ilk adımlarını atar. bağımsızlaşmak istese de hayatının kontrolü elinde değildir. kontrol edebileceği birkaç alan vardır. bunların başında ne zaman ve nereye dışkılayacağı yer alır.

çocuk sfinkter kontrolünü sağladıktan sonra ne zaman ve nerede kaka yapacağına karar verebilir duruma gelir. tuvalet eğitimi ve genel olarak bu dönemde katı tutumlar çocuğun bireyleşme mücadelesine ket vurur. çocuk bir bireyleşme çabası olarak inatlaşma davranışı içine girer. eğer anne tahakküm etmeyi seven ve kuralcı bir kişiyse bu tutuma sert ve baskılayıcı şekilde yanıt verir ve anne-çocuk arasında ruhsal bir savaş başlar.

dışkı, çocuk tarafından bedenin bir parçası gibi algılanır. onu uygun yerde ve zamanda bıraktığında gösterilen aşırı bir sevinç tepkisi, dışkıyı çok daha değerli bir hale getirir. buna kontrast olacak şekilde bazen dışkıyı yaptığında (mesela altına) aynı anne ona şiddetle kızar. bu çocukta hem kafa karışıklığına hem de dışkı tutma (aşırı kontrol) davranışına yol açabilir.

bu dönemde bir saplanma olduğunda erişkin birey anal kişilik dediğimiz kişiliğin özelliklerini gösterir.

bu kişiler kontrol etme konusunda aşırı bir çaba gösterir. kontrol davranışının tezahürleri olarak, düzen, tertip, dakiklik, simetri gibi konularda takıntılı davranışlar geliştirmek bu kişilerde çok sıktır. kurallara uymak konusunda katıdırlar. esnemekte zorlanırlar. mükemmeliyetçi davranışlar gösterirler. doğruları nettir, yeni fikirlere kapalıdırlar. tutma davranışının tezahürü olarak, cimrilik ve biriktirme gibi huylar sık görülür. hatta ileri vakalarda istifçilik ortaya çıkabilir (çöp ev).

özetle, emekli asker apartman yöneticisi gibi davranırlar. kimin, nereye, nasıl park ettiği; kapı önünde ayakkabı olup olmadığı; apartmanın temizliği gibi konulara haddinden fazla itina gösterirler. çok eleştirel davranırlar. zihinlerindeki kalıplara/doğrulara uymayan kişileri aşağılama ya da hor görme gibi tutumlar sergileyebilirler. ve çevrelerindeki insanları canlarından bezdirebilirler.