karakovan balında olay şu: arıya hazır mum petek verilmez, kovana sadece boş alan bırakılır. arı, peteği kendi balmumuyla sıfırdan yapar. bu yüzden hem bal hem de petek katkısızdır. işte buna karakovan denir.

karakovan balı sadece ağaç oyuklarında mı oluşur?

hayır. ağaç kovuğunda arıların kendiliğinden yaptığı baldır. literatürde bu bala yabani bal ya da doğal kovan balı denir. karakovan balında ise arıcı işin içine “kütük ya da içi oyulmuş kovan” koyar; ancak peteği arı yapar. yani %100 doğaldır ama insanın hazırladığı bir ortamda üretilir.

ışık görmediği için karakovan dendiği sanılıyor. kovandaki ortam zaten karanlık ya da loş olur çünkü arılar doğal olarak karanlık alanlarda (ağaç kovuğu, kaya arası, oyuklar) çalışmayı tercih eder. bu durum balın rengini ya da değerini doğrudan değiştirmez, sadece arının doğal yaşam ortamını taklit eder. romantizme bayılıyoruz yemin ederim.

peki karakovan balının rengi koyu mudur?

hayır. balın rengini “karakovan olup olmaması” değil, arının hangi çiçekten nektar topladığı belirler. yüksek rakımlı kestane, geven, laden gibi bitkilerden toplanan bal koyu; akasya, narenciye gibi bitkilerden gelen bal ise daha açık renkte olur. yani çiçek türü, bölge, rakım, mevsim koşulları ve içerdiği mineral/enzim yoğunluğu balın rengini belirler.

bal tedarik ederken neye dikkat ediyorsun?

bu soruya, üreticinin tamamen etik bir şekilde bal ürettiğini düşünerek cevap vermek gerekir; aksi halde konu uzar. eğer bal düzgün şekilde üretiliyorsa benim için önemli olan, baldaki yüksek fenolik bileşikler, antioksidan kapasitesi, mineral zenginliği ve özel aromatik yağlar dır. bunlar dikkate alındığında tüketilen balın faydası artar. burada da nereye varıyoruz? endemik çeşitlilik. yani “ eniştemin kaynı çok güzel bal yapıyor, getirtelim mi?” dediklerinde nerede yapıyor? hangi rakımda ve hangi endemik çeşitlilikte diye soracaksınız. sadece çam balı mıdır yoksa yaylada yüzlerce çiçekten nektar mı toplamıştır, konu bu.

konu buraya geldi buradan devam edelim. toros yaylaları, doğu karadeniz ve doğu anadolu gibi bölgelerde endemik bitki çok fazladır. bu da balın aroma ve mineral çeşitliliğini artırır. yani daha kompleks tat, daha yüksek antioksidan ve daha güçlü fayda. ama tabii balın kalitesini belirleyen tek unsur bu değildir; rakım, iklim, üretim yöntemi ve saklama koşulları da işin içine girer.

örneğin akdeniz’in toros dağları’nda, yani antalya, ısparta, burdur, mersin ve adana yaylalarında endemik bitki çeşitliliği çok yüksektir. sedir, ardıç, kekik, adaçayı, laden, geven ve andız gibi bitkiler fenolik bileşikler açısından zengindir. gündoğmuş yaylası’nda 474 endemik bitki çeşidi vardır. bu nedenle toros yaylalarında üretilen ballar aromatik, güçlü ve şifa değeri yüksek olur.

doğu ve güneydoğu anadolu’da, özellikle hakkari, van, şırnak ve bitlis yaylalarında rakım çok yüksektir. bu yükseklik, polifenol ve mineral yoğunluğunu artırır. geven, keven, çiriş otu ve adaçayı türleri bu bölgede yaygındır. hakkari yayla balı veya şemdinli balının değerli kabul edilmesinin nedeni budur.

muğla, aydın ve izmir dağ köylerinde ise çam balı öne çıkar. reçineli salgılardan elde edildiği için mineral bakımından zengindir. ben ise bu balı faydalı olmasından ziyade, tadını sevdiğim için tüketirim.