Günde Üç Öğün Et Yemek Ne Kadar Sağlıklı Bir Tercih?
sürekli et tüketimi hiperkolesterolemi, kardiyovasküler hastalık, kanser (hayır, sadece kolon değil), diyabet, gut, artrit gibi birçok kronik hastalık riskine davetiye çıkarmaktır.
et yemek kolon kanseri yapıyor
cevap: böyle bir kanıt var, üstelik tonla. düzenli et tüketimi (özellikle kırmızı et), artmış kolorektal kanser riskiyle ilişkilidir (1,2). harvard üniversitesi araştırmacılarınca yapılan çalışmalar, günlük et tüketiminin kolorektal kanser riskini yaklaşık 3 kat artırdığını göstermiştir (2,3). 32 olgu kontrol ve 13 kohort çalışmasının review'unda kırmızı et ve işlenmiş et başta olmak üzere et tüketimi, artmış kolorektal kanser riskiyle ilişkilendirilmiştir (4). konu üzerine yapılmış prospektif çalışmaları kapsayan bir meta analiz çalışmasında da güncel kanıtların kolorektal kanserden korunmada kırmızı et ve işlenmiş et içeriğini kısıtlamayı desteklediği sonucuna varılmıştır (5). diğer çalışmaları da yazmaya kalkarsam yazı çekilmez bir hâl alacak, burada kesiyorum.
sonuç: et yemek kolorektal kanser riskini artırır.
damar tıkanıklığı yapıyor
cevap: damar tıkanıklığının mekanizması belli. hem demirin (hayvansal kaynaklı demir) kolesterolü oksidasyonundan, kolin-lesitin-karnitin-kreatin-kreatinin beşlisinin bağırsak florasında tmao'ya dönüşümünden, nitrit-nitrat içeriğinin endotel bütünlüğü üzerine etkisinden bahsetmeksizin hipertansiyona suç atmak en hafif tabiriyle aymazlıktır ki düzenli sebze-meyve tüketiminin tansiyonu düşürdüğü ayrıca gösterilmiştir (6). dışarıdan alınan yağın kan seviyelerini yükseltip yükseltmeyeceği ve bu yağ içeriğinin kalp hastalığına neden olup olmayacağı, ilgili çalışmalara (7,8,9,10) göz atıldıktan sonra bir daha değerlendirilmelidir.
gut yapıyor
gutun ürik asit düzeyiyle alakalı bir hastalık olduğu doğru ancak şu da var ki ürik asit üretimi fruktozla değil doğrudan doğruya protein alımıyla ilişkilidir. gut için en önemli iki besinsel risk faktörü yüksek proteinli diyetler ve alkoldür (11,12). dolayısıyla sağlıklı insanların sürekli et tüketiminde bulunması gut hastalığı açısından risk oluşturur. yaygın inanışın tersine, buna beyaz et de dahildir (13).
veganımsı (?) eleştiriler
girersek çıkamayız, hiç değinmiyorum.
bonus hastalıklar
et tüketimi yalnızca yukarıda yazılan hastalıklar için değil, başta belirttiğim tüm hastalıklar için risk oluşturuyor. kırmızı et; diyabet (14,15,16,17), romatoid artit (18,19), meme kanseri (20,21,22), prostat kanseri (23,24) ve daha pek çok kanser çeşidi (25,26,27,28,29) açısından riski artırıyor. hayvansal proteinin bitkisel proteine kıyasla yüksek ölüm oranlarıyla ilişkili olduğu ise bilinen bir gerçek (30). tüm bu bilgiler ışığında günde üç öğün et yemenin muhteşemliğinden ziyade hastane ve cenaze harcamalarına katkısından bahsedilebilir.
ekleme: 30 makaleyi bir saatte okuyup sindirebilmiş, üstüne bir de cevap kaleme almış dehalara her yerde rastlanmıyor. halbuki makalelerde gayet açık şekilde "red meat" ve "processed meat" yazmakta ve ayrımları kesin bir dille ifade edilmekte. zaten makalelerin türkçe aktarımında da bu ayrıma özellikle dikkat çekilmekteyken okuduğunu anlama sıkıntısı veya prefrontal korteks dejenerasyonundan kimlerin muzdarip olduğu sanıyorum açığa çıkmaktadır. verilen referanslarda iş-len-me-miş kırmızı etin nutrisyonel açıdan risk faktörü olduğu net bir biçimde vurgulanıyor, bu durum çalışmalarda eş zamanlı ele alınan işlenmiş et konusu içinde eritilemez, esas çarpıtma budur. bitkisel tabanlı beslenmenin hayvansal protein içeren diyetlere göre daha uzun ve daha kaliteli bir yaşam sağladığına dair sayısız kaynak vardır, keza risk oluşturan şey yalnızca protein değil hayvansal ürünlerde bolca bulunan kolesterol, doymuş yağ, büyüme faktörleri, karnitin, insan dışı sialik asit türevleri ve bazı antijenik yapılardır. fruktoz kısmında sunulan görsel, alkol, hipoksi, glikojen depo hastalıkları gibi birçok faktörün etkiyebileceği adenilat kinaz basamağındaki bir tanecik faktörü betimler, fruktozla ilgili durumlarda ise çoğu zaman fruktoz intoleransı söz konusudur. primer etki yüksek pürinli diyetten ileri gelir ve fruktoz yalnızca bir basamakla ilgili zayıf etkendir, yani fruktozun gut açısından güçlü stimulan olduğunu kabul etsek dahi yüksek proteinli diyet olmadan bir etkide bulunması oldukça zayıf ihtimaldir.
kaynaklar:
1) singh pn, fraser ge. dietary risk factors for colon cancer in a low-risk population. am j epidemiol. 1998;148(8):761-74.
2) giovannucci e, rimm eb, stampfer mj, colditz ga, ascherio a, willett wc. intake of fat, meat, and fiber in relation to risk of colon cancer in men. cancer res. 1994;54(9):2390-2397.
3) willett wc, stampfer mj, colditz ga, rosner ba, speizer fe. relation of meat, fat, and fiber intake to the risk of colon cancer in a prospective study among women. n engl j med. 1990;323:1664-1672.
4) norat t, riboli e. meat consumption and colorectal cancer: a review of epidemiologic evidence. nutr rev. 2001;59(2):37-47.
5) doris s. m. chan, rosa lau, dagfinn aune, rui vieira, darren c. greenwood, ellen kampman, and teresa norat. red and processed meat and colorectal cancer incidence: meta-analysis of prospective studies. plos one. 2011; 6(6): e20456.
6) swain jf, rouse il, curley cb, sacks fm. comparison of the effects of oat bran and low-fiber wheat on serum lipoprotein levels and blood pressure. n engl j med. 1990;322(3):147-152.
7) choi ey, allen k, mcdonnough m, massera d, ostfeld. a plant-based diet and heart failure: case report and literature review. j geriatr cardiol. 2017;14:375-378.
8) wright n, wilson l, smith m, duncan b, mchugh p. the broad study: a randomised controlled trial using a whole food plant-based diet in the community for obesity, ischaemic heart disease or diabetes. nutr diabetes. 2017;7:e256.
9) ornish d, brown se, scherwitz lw, et al. can lifestyle changes reverse coronary heart disease? lancet. 1990;336:129-133.
10) masarei jr, rouse il, lynch wj, robertson k, vandongen r, beilin lj. vegetarian diet, lipids and cardiovascular risk. aust nz j med. 1984;14:400-404.
11) gibson t, rodgers av, simmonds ha, court-brown f, todd e, meilton v. a controlled study of diet in patients with gout. ann rheum dis 1983;42:123-7.
12) cleland lg, hill cl, james mj. diet and arthritis. ballière’s clin rheum 1995;9:771-85.
13) teng gg, pan a, yuan jm, koh wp. food sources of protein and risk of incident gout in the singapore chinese health study. arthritis rheumatol. published online march 25, 2015.
14) barnard n, levin s, trapp c. meat consumption as a risk factor for type 2 diabetes. nutrients. 2014;6:897-910.
15) snowdon da, et al. does a vegetarian diet reduce the occurrence of diabetes? am j public health. 1985;75:507–512.
16) fraser ge. associations between diet and cancer, ischemic heart disease, and all-cause mortality in non-hispanic white california seventh-day adventists. am j clin nutr. 1999;70:s532–s538.
17) tonstad s, et al. type of vegetarian diet, body weight and prevalence of type 2 diabetes. diabetes care. 2009;32:791–796.
18) hicklin ja, mcewen lm, morgan je. the effect of diet in rheumatoid arthritis. clin allergy 1980;10:463.
19) panush rs, carter rl, katz p, kowsari b, longley s, finnie s. diet therapy for rheumatoid arthritis. arth rheum 1983;26:462-71.
20) carroll kk, braden lm. dietary fat and mammary carcinogenesis. nutrition and cancer. 1985;6:254-259.
21) cho e, spiegelman d, hunter dj, et al. premenopausal fat intake and risk of breast cancer. j natl cancer inst. 2003;95:1079-1085.
22) boyd nf, stone j, vogt kn, connelly bs, martin lj, minkin s. dietary fat and breast cancer risk revisited: a meta-analysis of the published literature. br j cancer. 2003;89(9):1672-1685.
23) gann ph, hennekens ch, sacks fm, grodstein f, giovannucci el, stampfer mj. prospective study of plasma fatty acids and risk of prostate cancer. j natl cancer inst. 1994;86(4):281-286.
24) giovannucci e, rimm eb, colditz ga, stampfer mj, ascherio a, chute cc, willett wc. a prospective study of dietary fat and risk of prostate cancer. j natl cancer inst. 1993;85(19):1571-1579.
25) world cancer research fund. food, nutrition, physical activity, and the prevention of cancer: a global perspective. american institute of cancer research. washington, dc:2007.
26) dolwick grieb sm, theis rp, et al. food groups and renal cell carcinoma: results from a case-control study. j am diet assoc. 2009;109:656-667.
27) thiébaut acm, jia l, silverman dt, et al. dietary fatty acids and pancreatic cancer in the nih-aarp diet and health study. j natl cancer inst. 2009;101:1001-1011.
28) key tj, appleby pn, spencer ea, et. al. cancer incidence in british vegetarians. british journal of cancer. 2009;101:192–197.
29) phillips rl. role of lifestyle and dietary habits in risk of cancer among seventh-day adventists. cancer res. 1975;35(suppl):3513-3522.
30) song m, fung tt, hu fb, willett wc, longo vd, chan at, giovannucci el. association of animal and plant protein intake with all-cause and cause-specific mortality. jama intern med. 2016 oct 1;176(10):1453-1463