"devletin uydusu", türkiye'nin hem kablo tv'sinden hem de uydu operatörlüğünden sorumlu tek şirket türksat. yani gökyüzündeki yerli-yersiz ne varsa onun kontrolünde.

2004’te türk telekom’un özelleştirilmesi sırasında “bir dakika, uydular ne olacak?” sorusunun cevabı olarak ortaya çıktı. 5189 sayılı kanunla birlikte devlet dedi ki: “telekom gidiyor ama uydular bizde kalır.” işte bu vesileyle türksat doğdu. doğar doğmaz da “uydu benim işimdir” deyip faaliyete geçti.

resmî olarak özel hukuk tüzel kişisi olsa da, hisselerin tamamı devlette. yani adı özel, kendisi kamu. devletin cebinden çıkıyor ama şirket gibi çalışıyor; iyi mi? hem yayıncılık yapıyor, hem kablo tv işletiyor, hem de internetten voip'e kadar türlü dijital hizmet sağlıyor.

uydular üzerindeki tüm kontrol ve denetim hakkı da yine bu şirkette. yani gökyüzünde ne dönüyor, ne sabit duruyor; türksat biliyor. 800’e yakın tv ve radyo yayını da onun üstünden geçiyor zaten. evde zap yaparken hangi frekanstan ne geliyor diye düşünüyorsan, cevabı türksat’ta.

patlayan hayallerden orbitel başarı hikâyesine

türkiye’nin uzaya açılan kapısı olan türksat uydu filosu, yıllar içinde “yukarıdan yayın yapma” işini baya ciddiye aldı ama hikâye pek de muazzam başlamadı. türksat 1a, 24 ocak 1994'te fırlatıldı ama kalkıştan 12 dakika sonra infilak etti. evet, daha uzaya "merhaba" demeden havada dağıldı. hemen toparlandık, aynı yıl içinde türksat 1b gönderildi. bu sefer oldu. 1996’da gelen türksat 1c, abisiyle birlikte görev yaptı. 2001'de sahneye çıkan türksat 2a (eurasiasat 1), 1c ile aynı yörüngede takıldı bir süre. asıl atılım 2008’de geldi.

türksat 3a, fransa’yla ortak yapım, guyana uzay merkezi’nden fırlatıldı. 42° doğu yörüngesinde çalışıyor. avrupa’dan çin sınırına kadar geniş kapsama alanı var. ücra köylere internet, ses ve görüntü taşıyan bir nevi uzaydan gelen altyapı çözümü.

sonra işler hızlandı. türksat 4a, 14 şubat 2014'te baykonur'dan fırlatıldı. önce 50° doğu’da test edildi, sonra 42° doğu'ya yerleşti. bss, fss ve ka bandında çalışıyor. sahra altı afrika’ya kadar sinyal taşıyor. yayıncılar "ramazan'da kanal taşınmaz" dediği için, kanal geçişi 17 eylül 2014’te gece yarısı sessiz sedasız yapıldı.

türksat 4b, 50° doğu’ya konumlanan ilk türksat uydusu. üretimi 2014’te tamamlandı ama proton roketi arızası yüzünden fırlatma ertelendi. 2015’te gönderildi. ka bandıyla yüksek hızlı internet, ku bandıyla yayıncılık getiriyor.

türksat 5a, spacex işbirliğiyle 8 ocak 2021'de cape canaveral'dan fırlatıldı. 31° doğu yörüngesinde faaliyet gösteriyor. 5a ve 5b için sözleşmeler 2017’de imzalanmıştı.

ve bir kenarda unutulmayanlar:
- türksat 2a ve 1c, görevlerini tamamlayıp emekli oldu,
- türksat 3a, 4a ve 4b hâlâ aktif,
ek olarak eutelsat 31a uydusu da 31° doğu’da kiralık olarak kullanılıyor.

sadece uydu değil, devletin dijital omurgası

türksat denince akla ilk gelen şey "uydu" olabilir ama mevzu sadece yukarıyı kapsamakla bitmiyor. işin içinde kablo tv, internet, e-devlet, coğrafi bilgi sistemleri, acil durum haberleşmesi gibi konular var ki, neredeyse devleti ayakta tutan dijital omurgayı işletiyorlar. biraz da bu görünmeyen taraftan bahsedelim:

uydu hizmetleri: 2005'te çıkan bir bakanlar kurulu kararıyla, türksat’a sadece uydu işletmek değil, uydu üretim tesisleri kurmak, eleman yetiştirmek, yeni şirket kurmak, yurtdışında ortak olmak gibi envai çeşit görev verilmiş. uzayda sadece yörünge kiralayıp sinyal taşıma işi değil, aynı zamanda uydu endüstrisi inşası gibi ağır sorumluluklar da var.

kablo tv: 2005’te türk telekom'dan kablo altyapısı ve yayınlar alınarak kablo operatörlüğü de türksat’a geçti. bugün 23 ilde fiber ve koaksiyel altyapı üzerinden analog yayın (30 kanal civarı), dijital, hdtv ve interaktif yayınlar (150+ kanal) sunuluyor.

bilişim: 2006’da e-devlet kapısı’nın kurulması, işletilmesi, yönetilmesi görevleri resmen türksat’a teslim edildi. devletin tüm dijital dönüşüm projelerinde kamu internet siteleri, vatandaş odaklı hizmetler, ortak çağrı merkezi, kamu güvenliği ağı, e-noter, teletıp, şirket işlemleri gibi onlarca başlıkta doğrudan sorumlular.

türksatvsat: uydudan internet, ses, görüntü, e-devlet, e-eğitim, acil haberleşme gibi servisleri sağlayan sistem. bakanlıklar, bankalar, oteller, sağlık kurumları gibi yerler arasında kesintisiz bağlantı sağlıyor. kırsalda, altyapının olmadığı yerde uzaydan direkt bağlantı.

acil durum haberleşmesi: deprem, yangın, savaş vs. gibi durumlarda yerel iletişim çökerse, uydu üstünden acil hat açılıyor. kesintisiz iletişim burada da türksat’a emanet.

uplink/downlink hizmetleri: mobil yayın araçlarıyla maçlar, haber bültenleri vs. canlı aktarılıyor. sabit uplink’lerde ise tv ve radyo yayınları sıkıştırılıp uydulara gönderiliyor.

teleport hizmetleri: bir uydudan alınan yayınları başka bir uyduya aktarma işi. örneğin: bir yerdeki görüntü alınır, başka kıtaya aktarılır. medya dünyasında büyük kolaylık.

türksatglobe®: coğrafi bilgi sistemleri, uzaktan algılama, afet sonrası hasar tespiti, kaçak yapı takibi gibi işler burada dönüyor. kamu kurumları, belediyeler ve özel sektör için harita bazlı analiz, görüntüleme ve veri üretimi sağlıyorlar. şehir planlamasından tarıma kadar geniş bir yelpaze.

kablonet: ftth ve kablo tv altyapısı üzerinden verilen 1000 mbps’ye kadar çıkan genişbant internet hizmeti. kablonet markasıyla sunuluyor.

kanal ayarıyla uğraşamam” diyenler için uzaydan gelen çözüm

türksat, 2013 aralık’ta tkgs (türksat kanal güncelleme sistemi) denen hayat kolaylaştırıcı özelliği devreye soktu. mantık basit: paralı platformlardaki gibi kanal listesi otomatik güncelleniyor. “ya bu kanal kaçtaydı, niye sinyal yok” gibi dertler tarih oluyor.

türksat 3a ve 4a uyduları üzerinden çalışan sistem, destekleyen uydu alıcılarında veya televizyonlarda çalışıyor. sıralı kanal listesi, yeni kanal eklenince veya frekans değişince otomatik olarak güncelleniyor.

artık “babam yanlışlıkla fabrika ayarlarına döndürdü, bütün kanallar gitti” gibi kriz anlarında panik yapmaya gerek yok. tkgs varsa, bir süre sonra hepsi yerli yerine geri geliyor.

(bkz: yapay uydu)
(bkz: türkiye'de televizyon izlemek)

ek: abileri abisi noschoolnojobnoproblem bir ekleme yaptı, o da şöyle ki türksat4a gibi uyduların yer aldığı 35.500km'lik dünyaya olan uzaklık esasen "geostatik yörünge" diye adlandırılır. bu yükseklikteki uyduların özelliği dünya üzerinde sabit bir noktada 365 gün 24 saat boyunca aynı hizada kalabilmesi (tabii ekvator çevresinde dönüyorlar ve biz bu sebepten dolayı türkiye de kuzey yarım kürede olduğu için çanak antenlerimizi güneye doğru çeviriyoruz).

eğer bu yörünge daha fazla veya daha az bir yüksekliğe sahip olsaydı (mesela 20.000km veya işte 50.000km gibi) bu sefer uydu 365 gün 24 saat sürekli türkiye üzerinde olamayacaktı, günün veya günlerin büyük bir kısmı ekvatorda dünyanın başka bir bölgesinin üzerinde olacağı için uydu yayınlarımız ve uydu haberleşmemiz sekteye uğrayacaktı.

eğer 20.000km gibi bir yükseklikte yörüngeye otursaydı uydu dünya etrafında bu sefer çok hızlı dönecekti, tam tersine eğer mesela 50.000km gibi bir yörüngede bulunsaydı da bu yörüngenin dikte ettirdiği hız gereğince de çok daha yavaş dünyanın etrafında dönmek zorunda kalacaktı.

her yörüngenin dengede olabilmesi için belli bir hıza ihtiyacı oluyor. böylelikle uydunun "ağırlığı" ile "merkezkaç kuvveti" aynı miktarlarda ve birbirlerine ters yönlerde uyduya etki ettiği için cihaz o yörüngede dünyaya düşmeden veya dünyadan uzaklaşmadan yörüngede kalabiliyor. tabiyatıyle merkezkaç kuvvetinin büyüklüğünü belirleyen yegane faktör de uydunun hızı.