teratojenler, gebelik sürecinin ilk 8 haftasındaki organogenez (hücrelerin farklılaşıp bir araya gelerek belirli bir organizasyon sonucu organ oluşturma durumu) dönemindeki embriyoyu ya da 8. haftadan doğuma kadar süreçteki fetusun gelişim sürecini bozan ilaç, anneye bağlı enfeksiyon, radyasyon yada kimyasallardır. gebe kadınlar tarafından kullanılması yasak olan bu maddeler bir çocuğun ömür boyu maruz kalacağı veya ömrünün çok kısa olmasına sebebiyet verecek anomalilere sebebiyet verebilir. bu entry'de görece daha sık rastlanılan ilaçlardan ve yaratabilecekleri teratojen etkilerden bahsedeceğim.

bu maddelere bağlı ortaya çıkan sendromların ve anomalilerin fotoğraflarının linklerini de alta bırakacağım bazıları hassas olan arkadaşları kötü etkileyebilir, uyarısını yapmış olayım.

alkol

fetal alkol sendromu: annenin hamilelik sürecinde alkol kullanımı sonucu ortaya çıkar. annenin aldığı alkol bebeğe geçer fakat bebeğin alkolü detoksifiye eden enzimleri gelişmemiş olduğundan gelen alkolü kanından temizleyemez. birikimi sonucunda da gelişme geriliği , mental retardasyon, küçük kafa, tipik yüz görünümü (aşağıdaki) ve kalp rahatsızlıkları ile sonuçlanan sendrom oluşur.

aminopterin

aminopterin kanser hastalarında da kullanılabilen bir folat antagonisti. folat bebeğin sinir sisteminin gelişim sürecindeki en önemli vitaminlerden birisi, aminopterin ise folatın yapımını engelleyerek sinir sistemi deformasyonları hatta anensefali yani beyin gelişiminin olmaması gibi bazı tablolara sebebiyet verebiliyor.

kokain

kokain kullanan annelerin düzensiz ve sağlıksız yaşam tarzlarına bağlı intrauterin gelişme geriliği -anne karnındaki bebeğin gebelik haftasına göre kilosunun geri kalması- gelişir. ayrıca bebeğin psikiyatrik gelişimini de etkiliyor.

isotretinoin

özellikle sivilce tedavisinde kullanılan a vitamini türevi olan retinoik asit anormal kulak gelişimi, burun köprüsünün düzleşmesi, mandibula (alt çene) kemiğinin gelişmemesi, hidrosefali ve kalp defektlerine sebebiyet veriyor.

lityum

şizofreni tedavisinde kullanılır. bebekte ebstein anomalisine neden oluyor.

tetrasiklin

sık kullanılan bir antibiyotik olup gebelik döneminde veya ilk 8 yaş içerisinde çocuklara kullanılırsa diş minesini erode edebiliyor ve yine dişlerde birikim yaparak şöyle görüntülere neden olabiliyor:

thalidomide

aslında şu an kullanımda olmayan ve tıp dünyasının kara lekesi olarak görülen ilaçlardan birisi. kullanılmasa da tarihi yönden çok meşhur olduğu için biraz bahsedeyim. nazi almanyasında gebelerdeki sabah bulantısını gidermek amacıyla çıkarılan ilaç düşüklere, uzuvların anormal gelişimi, fokomeli, ameli, yüz anomalileri ve kalp anomalilerine sebep olmuş.

kullanımdan hemen kaldırılan ilaçtan okuduğum bir yazıya göre zarar görmeyen iki ülke olmuş, amerika ve türkiye. amerikan hükümetini ilacın girişi için uyarıp sonrasında ulusal kahraman ilan edilip bizzat john f. kennedy'den ödül alan frances oldham kelsey ve ülkemizde de girişe engel olan hocaların hocası, istiklal madalyalı süreyya tahsin aygün thalidomide'den ülkesini koruyan farmakaloglar olmuştur.

trimethadione

konvülsiyon tedavisinde kullanılır. gebelerde kullanılması halinde en sık aşağı yerleşimli kulaklar haricinde gelişim geriliği, yarık damak & dudak ve iskelet sistemi anomalilerine de neden olabilir.

diazepam

konvülsiyonlarda, kas spazmlarında, huzursuz bacak sendromunda, anksiyetede ve sedasyon amaçlı kullanılır. yarık dudak anomalisine sebep olabilir.

metotreksat

aminopterin gibi bir folat antagonistidir. kanser , romatolojik hastalıklar ve ektopik gebelik tedavisinde kullanılır. yüz , kafa , ekstremiteler ve omurga anomalilerine sebep olabilir.

warfarin

meşhur coumadin. k vitaminine bağlı pıhtılaşma faktörlerinin üretimini engeller. normalden küçük kafaya ve kıkırdak gelişim bozukluklarına sebep olur.

fenitoin

yine epilepsi tedavisi için kullanılan bir başka ilaç. fetal hidantoin sendromuna sebep olur. sendrom zeka geriliği , çökmüş burun kemiği ve özellikle parmakların normalden küçük olmasıyla karşımıza çıkar.

valproik asit

fetal malformasyon riskini en çok arttıran epilepsi ilacı. baş ve yüz kemiklerinde anomalilere , nöral tüp defektine sebep olur.

ace inhibitörü

çok kullanılan bir hipertansiyon ilacı. fetusun normal böbrek gelişimi için gerekli olan renin anjiotensin aldosteron sistemini bozar. böbreklerde gelişme geriliği , böbrek tübüllerinde hasarlanmalara sebebiyet vererek bebeğin içinde yüzdüğü amniyon sıvısının azalmasına sebep olurlar. bu sıvının azalması bebeğin akciğer gelişiminin geriliğine sebep olur. ayrıca uzuvlarda kısalık ve kafatası kemiği gelişme defektlerine yol açabilir.

sigara

maalesef ki hala gebeyken kullanan anneleri görüyoruz ve bu sorumsuzluk bizi çok üzüyor. damar kasıcı etkilerine bağlı olarak poland sendromu -tek taraflı göğüs kası yokluğu- , kalp hastalıkları , gastroşizis ve omfalosel görülebilir. anomalilerin haricinde de düşük doğum ağırlığı, ani bebek ölüm sendromu, spontan düşük, erken doğum gibi birçok gebelik problemine de neden olabilmektedir.

kahve

kahve hakkında da her gün aşırı miktarda tüketimi (5 fincan/gün veya 500 mg kafein) düşük riskini arttırdığına dair bilimsel yayınlar bulunmakta.

indometazin

sık kullanılan ağrı kesicilerden. doğum sürecinde yüksek risk faktörü olarak görülmese de fetusun kan dolaşım sistemi yetişkinlerden biraz farklıdır. kalplerinde doğumdan sonra hemen kapanan bir delik bulunmakta ve bu delik anne karnındayken gerekli çünkü yetişkinler gibi solunum yapmıyorlar. işte indometazin bu deliğin erken kapanmasına ve pulmoner hipertansiyona neden olmaktadır. 34. haftadan sonra özellikle kullanılmamalıdır.

yazımı bitirirken önermek istediğim bazı çok önemli şeyler var

öncelikle sadece gebelik süreci değil gebeliğe karar verildiği andan itibaren doktor kontrolünde bu sürece hazırlanılmalı, tüm gebelik süreci ve sonrası da takip altında olmalıdır. yukarıda yazan ilaçlar ve maddeleri kullanırsanız kesin bu sonuçlar meydana gelir diye bir şey yok fakat bu sonuçlara en yüksek ihtimal veren maddeler ve ilaçlar bunlar. ayrıca gebelik boyunca hiçbir ilacı doktorunuzun haberi olmadan kullanmamalısınız. bunların hepsinden daha önemlisi de lütfen bebeğinizi alkolden ve özellikle sigara maruziyetinden daha anne karnından itibaren koruyun.