FED, 1 Trilyon Doları Neden Piyasadan Çekip Aşama Aşama Yakıyor?
FED: Federal Rezerv Sistemi. 23 Aralık 1913'te kurulan ABD'nin merkez bankası.
Giriş
neden para basıp borç ödemiyoruz? sorusunun cevabı burada.
1) sen amerika değilsin, dolar basmıyorsun.
2) sen amerika da olsan bastığın paraları toplayıp yakman gerekecek ki ilerde tekrar basıp borcunu ödeyebilesin.
para neydi?
para borçtu. para, paranın icadından önce de borçtu. lidyalılar madeni parayı bulmadan önce de insanlar "al sana inek ver bana ayakkabı" demiyordu. köyde herkes birbirine borcunu standart bir materyal üzerinden takip ediyordu. altın, gümüş yoksa buğday ya da tuz hatta bira üzerinden. sana inek verdiysem deftere 20 kilo buğday borcu var diye yazıyordum, sonra senden köle kız alınca borcunu siliyordum.
ne zamanki uzaklara asker gönderilmeye başlandı, o zaman üzerinde damgalı madeni para icat edildi. ki askerler uzaktaki köyde alış veriş yapabilsin. peki uzaktaki köylü bu yeni paraları neden kabul etsindi? çünkü devlet bu para üzerinden vergi istiyordu.
şimdiki sistem de aşağı yukarı aynı. paranın değeri devletin şiddet tekeline dayanır. verginizi verebilmek için devletin bastığı parayı kazanmanız gerekir.
paranın yaratılması da yine eskisi gibi borç üzerinden. merkez bankası para basar ve borç verir. artık çoğu fiziksel olarak basılmıyor tabi, elektronik. bankalara borç verir. ya da gider piyasadan devlet tahvili alır. bu da devlete borç vermek demek. merkez bankası da devlet olduğu için aslında sol cebinde para yaratıp sağ cebine koymak demek. devlet bu tahvillerin faizini merkez bankasına öder. merkez bankası da masraflarını düştükten sonra kârını devlete iade eder.
2008'den sonra amerikan merkez bankası piyasada değeri düşen borç senetlerini yeni bastığı paralarla almaya başladı. yıllarca almaya devam etti. ekonomi battığı için kimse bu senetleri almak istemiyordu, herkes satmak istiyordu, merkez bankası da piyasa ölmesin diye devreye girmişti. fed piyasadaki para miktarını artırmak, paranın maliyetini düşürmek istedi ki ekonominin çarkları hızlı dönsün. şimdi ekonomi düzeldi, hatta çarklar çok hızlı dönmeye başladı. senetlerin alıcısı var, merkez bankası da elindeki senetleri satıyor. satıp karşılığında bastığı dolarları geri alıyor. elektronik olarak. bu dolarları ne yapacak? dursun mu sizce? nerede dursun?
elektronik dolarlar nerede durur?
john'un a bankasında 100 doları var, hesap dökümünde görünüyor. a bankası john adına dolarları tutuyor. başkaları için de tutuyor. a bankasında diyelim ki toplam 1 milyon dolar var. a bankası bu paraları nerede tutuyor? a bankası 1 değil 2 milyon doları olduğunu iddia edebilir mi? dünyadaki dolarların hesabını kim tutuyor?
a bankasının ve bütün amerikan bankalarının amerikan merkez bankasında hesabı var. türkiye'deki bankaların da amerikan bankalarında hesabı var. o yüzden hiçbir banka "benim aslında 100 trilyon dolarım var "diyemez, hepsinin ucu amerikan merkez bankasındaki hesaplara dayanır. 2 türk bankası arasındaki dolar transferinin amerika üzerinden gitmesi de aynı mantık.
peki amerikan merkez bankasının dolarları nerede, onun hesabını kim tutuyor? kendisi. yani kendisinin kaç doları olduğu tamamen kendi kararına bağlı. yarın çıkıp "500 trilyar dolarım var" diyebilir, kimse de aksini iddia edemez.
bu yüzden sattığı tahvillerin karşılığında aldığı dolarları tutması ya da yok etmesinin pratikte hiçbir farkı yoktur. dolar dediğin zaten amerikan merkez bankasının uydurduğu bir şeydir.
peki bu sistem yalan dolan değil mi o zaman?
altın olsa daha iyi değil mi karşılık olarak?
değil. bu mekanizma özellikle böyle esnek ki merkez bankaları ekonominin büyümesine küçülmesine göre toplam para miktarını ayarlayabilsin. geçmiş sistemlerdeki fiziksel karşılıkların böyle esneklikleri olmaması büyük sorunlara yol açıyordu iki yönde de. mesela amerika keşfedilince ordan çıkarılıp avrupaya getirilen altın enflasyona sebep oldu.
bu sistemde fed'in para yakması rutin bir işlemdir.
Sonuç
1. para bizim elimizde paradır, fed'in elinde sadece belli karışımlar ile üretilen pamuktur.(bütün merkez bankaları için de geçerli)
2. fed, çok fazla bilanço küçültmedi, zirveyi baz alırsak bilanço küçültme 300 milyar dolar civarında.
3. fed'in piyasadan çektiği 300 milyar doların çok büyük kısmı hiçbir zaman fiziksel olarak üretilmediği için yakılma işlemi de gerçekleşmeyecek.