f-35'i elimize yüzümüze bulaştırdıktan sonra iyice ayyuka çıkan savaş uçağı arayışımızın gelecekteki muhtemel yanıtıdır jas-39 gripen

türkiye'nin alması durumunda ülkenin eksen kaymasının resmiyete bağlanacağı ve olmadık politik sonuçlar yaşayacağı rus uçaklarını es geçersek bu uçağın görünürdeki tek rakibi fakir f-16'sı, çin çakması pakistan saçmalaması jf-17'dir ama realiteye baktığınızda bizim gidip de jf-17 falan alma durumumuz asla olamaz. e avrupa'dan typhoon, rafale alma gibi bir lüksümüzde yok. o nedenle jas-39 yakın dönemde ismini sıklıkla duyacağımız bir seçenek olarak önümüze sürülüp duracak.

internette bu uçak hakkında türkçe kaynaklar için arama yaptığınızda jas-39'un reklam broşürlerinin türkçeye çevrilmiş şeklini okuyor yada izleyip duruyorsunuz. onun haricindekiler de çok genel anlatılan yalapşap bilgiler. elbette ekşi entry'si yazarken dört başı mamur bir analiz patlatmayacağım ama en azından bazı temel savaş uçağı seçme kıstaslarını da anlatmak gerektiğini düşünüyorum.

öncelikle belirteyim, burada dikkate aldığım versiyon uçağın en son nesil e/f versiyonu

e uçağın tek kişilik f ise çift kişilik versiyonu demek. bunu baz almalıyız çünkü muhtemel bir satın almada bize bunu önerecekler. e/f versiyonuna aynı zamanda ng (new generation) da diyorlar bunu da ek bir bilgi olarak aklınızda tutunuz.

bir savaş uçağı aldığınızda pilotlar uçağın uçuşla ilgili karakteristiğine bakar. ben pilot olmadığımdan ve bir gripen ile uçma şansım da hiç olmadığı için kendi mesleğimin gereğini yapacağım ve diğer teknik özelliklerine bakacağım. elbette bunu karşılaştıracağımız asıl uçak f-16 block 50 çünkü jas-39'un rakibi olan uçak o. neden f-35 değil diye sormayın, jas-39 ile f-35 aynı amaçlar için üretilmiş ama çok farklı kulvarlarda olan uçaklar. f-35'in şu anda dünya üzerinde bir benzeri daha yok (su-57 demeyin allahınız aşkına, o daha zilyon tane eksiği olan bir prototip). ancak bazı özellikler yönünden f-35 ile de kıyaslayabilirim,

savaş uçaklarında en önemli kriterler havada kalma süresi

bu sürede etkin olabileceği menzil (combat radius) ve taşıyabileceği faydalı yüktür. havada kalma süresi ve etkin olma mesafesi de malum taşınan yakıta bağlı. bu iki faktör hesaplanırken elbette reklam amacıyla uçağın gövde içi depoları doluyken ve ekstra yakıt tankları takılıyken taşıyabildiği yakıt dikkate alınıyor.

jas-39e/f'nin fabrika verilerine bakarsak (buradaki link brezilya için saab tarafından hazırlanan reklam broşürü); jas-39 gövde içine 3.4 ton yakıt alabiliyor. uçağın kanatları (x2/450 galon) ile gövde altına (x1/300 galon) external yakıt tankı takılabiliyor ve bu ekstra yakıt kapasitesi toplam 3655 kg. yani uçak toplamda yaklaşık 7 ton yakıt alıyor ve bu haliyle etkili olabildiği alan (düz uçuş şartlarında) 2485 mil/4000 km (kaynak). elbette bu mesafe taşınan yüke, havada yapılan hareketlere, görev özelliklerine göre de değişir. mesela az önce verdiğim kaynak hava-yer görevlerinde 7 tonluk bir yakıt ile etkili mesafenin 1500 km, combat air patrol görevlerinde (yani havada silah yüklüyken daireler çizerek beklenen) de 900 km'ye kadar düşebileceğini söylüyor. ama bizim karşılaştırma verimiz 4000 km olarak kalsın. elbette bu tek kişilik uçak verisi. çift kişilik olunca internal yani gövde içi taşınan yakıt azalacaktır ve çift kişilik versiyon biraz daha az süre havada kalır.

bu noktada f-16'ya bakarsak (block 50) hemen hemen aynı değerleri görüyoruz. f-16, internal tanklarına 3.2 ton yakıt alıyor, kanat altı (x2/370 galon) ve gövde altı (x1/600 galon) yakıt tanklarıyla yaklaşık 2620 mil/4200 km uçabiliyor. burada yeni nesil f-16'nın bir avantajı var jas-39'a karşı o da cft denilen ve gövde üzerinde, uçağın sırtı dediğimiz yerde taşınabilen ekstra yakıt tankları. bu tankların kapasitesi de hemen hemen 1.5 tonun üzerinde. bu da f-16'nın etkili menzilinin jas-39'a göre daha fazla olmasını sağlıyor. bununla birlikte jas-39 için bir cft geliştirme programı var mı bilemiyorum. yapılır mı onu da bilmiyorum çünkü cft kullanmak biraz tartışmalı bir konu. cft kullandığınızda kanat altı yakıt tankı takmayıp uçağa yükleyebildiğiniz silah kapasitesini arttırıyorsunuz ama fazladan sürtünme yaratıp, uçağın orijinal tasarımına da müdahale ettiğinizden havadaki performansını etkiliyorsunuz. ayrıca havadan yakıt ikmal kapasiteniz varken cft takıp performansı düşürmek yerine drop tanklar takıp performansı korurken havdan yakıt ikmali ile göreve devam etme seçenekleri çıkıyor ortaya. açıkçası taktik düzeyde tartışılması gereken bir konu bu.

silah kapasitesi

jas-39'un silah kapasitesine bakalım. uçak toplam 6 ton silah taşıyabiliyor. uçağın yalnızca tek kişilik versiyonunda dahili bir rheinmetall üretimi 27mm'lik mauser bk27 makineli top var ve bunun mermi kapasitesi 120 adet. uçağa silah takabileceğiniz 10 adet istasyon var (1 tanesi elektronik podlar için) ve iyi haber jas-39 nato mühimmatını kullanabiliyor. bu uçağın ülkemizce tercih edilebilirliğini arttıran bir nokta. ayrıca uçak avrupa imali iris-t füzesini de atabiliyor ki bu füze bizim envanterimizde değil. iris-t füzesi bir hava-hava füzesi ve amerikan imali olan, bizde de kullanılan aim-9 sidewinder füzesinin avrupa karşılığı. alınırsa bize ne katar, çok mu lazım ayrı konu elbette. çok lazım birşey değil bana göre ama uçağın atabilme özelliği var diye yazdım zaten.

f-16'ya baktığımızda bu uçağın taşıyabildiği maksimum silah yükü 7.7 ton. uçakta 511 adet mermi taşıyabilen 20mm'lik bir m61 vulcan otomatik top var. bizim elimizde de olan tüm nato mühimmatını kullanabiliyor.

jas-39'un motoru 1 tane ve amerikalıların f/a-18 modeli uçaklarında da halen kullandıkları general electric f404 motorunun geliştirilmiş bir versiyonu olan ge f414-ge-39e motoru. bu motor kitabi veriye göre 22 bin librelik itiş üretmekte. f-16'da kullanılan f110-ge-129 motoru ise 29 bin librelik itiş üretiyor (daha güçlü olan farklı motor seçenekleri var f-16 için ama en az olanını yazdım).

evet temelde bakmamız gereken matematiksel veriler bunlar. gördüğümüz gibi jas-39, f-16'nın teknik özelliklerine yaklaşan bir makine. bu açıdan bakarsak avantajlı gibi duruyor ama durumu biraz daha iyi anlamak için azıcık daha derine inmemiz gerekiyor.

savaş uçağı alırken eğer her görev türü için ayrı bir uçak temin edecek kadar çok paranız yoksa tek bir uçağın farklı görevleri tatmin edici seviyede yapmasını beklersiniz

burada görev diyorum jargondan dolayı net anlayamayanlar olabilir. görev demek sizin uçağa yüklediğiniz misyonlar. yani güneydoğu'da terörist bombalama ayrı bir görevdir ege üzerinde yunanlı kovalama ayrı bir görevdir. ama hem ege'ye çıkayım yunanlı kovalayayım hem de havada yakıt ikmali yapıp aynı uçağı güneydoğu'ya bomba atmaya göndereyim de diyebilirsiniz, bu da apayrı bir görevdir. ama temelde bir uçağın yer hedeflerini vurma, hava hedeflerini vurma ve keşif yapma şeklinde 3 temel misyonu olur. bu misyonları yaparken de bazı özelliklerinin değerlendirilmeye alınması zorunludur.

jas-39'u hava-hava/hava-yer görevleri için incelersek daha başta en büyük eksiyi top konusunda yiyecektir

sadece 120 mermi taşıyabilen bir topu mevcut ve bu top çift kişilik versiyonda yok. ayrıca topun tek namlulu olmasının pratikte bazı olumsuz tarafları olabilir. buna benzer bir tasarımı biz zamanında f-5 uçaklarında gördük. f-5'lerde de 2 adet tek namlulu m39a2 makineli top vardı. bu topların en büyük dezavantajı çok namlulu toplara göre namlunun aşırı ısınma sorununun olması çünkü mermilerin çıktığı tek bir namlu var. jas-39 sadece 120 adet mermi taşıdığınından belki aşırı ısınma çok sıkıntı olmaz ama bu defa da topun mermi kapasitesi çok az olduğundan hava-hava çatışmalarında (magazincesi dog-fight) olumsuz bir durum yaratır. unutmayın sadece 182 mermi alan f-35a'nın topu da bu açıdan çok fazla eleştiriliyor (bkz: #90076498). sadece hava-hava değil, yakın hava desteği ve hava-yer görevlerinde de 120 adet mermi çok az. en fazla 2 bilemediniz 3 salvoda biter o mermi. bu jas-39 için çok olumsuz bir durum.

uçağın genel tasarımı da görevlerinde etkili diğer bir unsur

jas-39 delta kanat bir uçak. süpersonik hızlara çıkabilen uçaklarda genelde geriye doğru açılı kanatların tercih edilmesine alışkınız ama avrupalılar mirage, eurofighter typhoon, rafale gibi avrupa uçaklarında da görüldüğü gibi delta kanat tasarımdan bir türlü vazgeçmiyorlar. delta kanadın en büyük avantajı sahip olduğu büyük yüzey alanı sayesinde yarattığı yüksek kaldırma gücü ile çok daha kısa mesafeden havalanma şansı sunması ve diğer kanat profiline sahip uçaklara göre çok daha düşük hızlarda havada tutunmayı becerebilmesi yani stall'a dayanma gücünün daha fazla olmasıdır. en büyük dezavantajı da yarattığı yüksek sürtünme nedeniyle özellikle havadaki dönüş manevralarında süratinin diğer kanat profiline sahip uçaklara göre çok daha hızlı düşmesidir ki bu durum hava-hava kapışmalarında kuyruğunuza birinin takılma olasılığını arttırır. bununla birlikte şu anda delta kanat yapısına sahip olan uçaklar özellikle güçlü motorlar ve gelişmiş kumanda sistemleri kullanarak delta kanadın dezavantajlarını azaltmayı başarabiliyorlar o da unutulmaması gereken bir nokta (ek bir bilgi vereyim bizde kullanılan tek delta kanat uçak f-102'dir ve hava kuvvetleri'nin en az sevilen uçaklarından biridir. bu da aklınızda olsun).

bizim almayı hedeflediğimiz uçağın sahip olmasını beklediğimiz en önemli özelliklerinden biri de doğu ve güneydoğu gibi dağların yüksek olduğu, yeryüzü şekillerinin uçakları çok fazla zorlayabildiği bir coğrafyada iş yapabilecek seviyede olabilmesi. bu coğrafyada bir göreve çıktığınızda hem manevra yapabilecek hem de yerden gelen tehditlere karşı (hafif makineli tüfek ateşi, uçaksavar ateşi, omuzdan atılabilen füzeler vs.) direnebilme kapasitesinin olması bir uçak için olmazsa olmaz. bakın f-4 bu iş için biçilmiş kaftandı çünkü hem sağlam yapısı hem de geniş kanat alanı gibi avantajlara sahipti ve bu sayede gerektiğinde teröristin kafasına bombayı bırakabiliyordu (bu arada burada kastettiğim serbest düşüşlü eski tip bombalar, hassas güdüm kiti takılı, yüksekten atılan son teknoloji olanlar değil). f-16'nın dikkat edilmesi gereken bir tarafı da bu aslında. f-16, f-4'e nazaran çok daha narin ve hava-yer görevlerinde yerden gelebilecek ateşten veya hava alığı altta olduğundan yere attığı bombadan fod alıp etkilenebilecek türde bir uçak olduğundan teröristin dibine bir f-4 kadar sokulamıyor. bu durumun bir benzerini afganistan'da çok yaşadı amerikalılar çünkü afgan coğrafyası da bizim doğu coğrafyasına çok benzer. o nedenle adamlar deli gibi hassas güdüm kiti geliştirdiler yüksekten isabetli atabilelim bombaları diye. biz de benzer bir yol izledik ve kendi hassas güdüm kitlerimizi geliştirdik zaten.

f-16'nın motoru 29 bin libre itkili, jas-39'un ki ise 22 bin. jas-39 delta kanat olduğundan f-16'ya nazaran çok daha düşük sürate inip yer bombalaması yapabilir ama itkisi az olduğundan bomba atmak için girdiği pikeden çıkma performansına deneyip bakmak lazım. ayrıca uçak f-16 benzeri narin bir yapıda. özellikle terörist unsurlardan sıklıkla gelen hafif uçaksavar ve piyade tüfeği atışlarına ne gibi dayanım gösterebilecek incelemek şart. bu noktaya gelmişken aslında kafama en çok takılan bir konuya geçeceğim sanırım.

avrupa imali uçakların en büyük dezavantajı gerçek bir çarpışma ortamında yoğun şekilde kullanılmamaları

ve bu nedenle kabiliyetlerinin kağıt üzerinde çok iyi olması ama pratikte ne yapacaklarını bilememeniz. yani bugün ben f-16 alacağım dediğinizde amerikalı önünüze gelip "bak kardeş bu tasarım şu tarihten beri şu şu tip uçaklara karşı durdu, şu kadar hava çarpışmasına girdi, şu kadar kill aldı bu kadar loss oldu, şu şartlarda şu kadar bombalamaya çıktı, o bombalamalarda şu şu hasarları aldı ama üsse geri dönebildi, şu kadarı düştü ama şundan dolayı düştü." diye yığınla datayı önünüze serebilecek kadar gerçek durumdaki detaylı bilgiye hakim ama hadi bir eurofighter deyin onun sahibinin önünüze koyacağı data en fazla "işte gittik libya'ya, suriye'ye toplam 100 sorti bomba attık döndük. ama meraklanmayın biz uçağı her görev için tasarladık, bakın bu broşürde de yazıyor xo xo." olur. avrupa ekipmanının son dönemde katıldığı en büyük savaş körfez savaşı, yugoslav ya bombalaması falan ama onda da eski uçakları kullandılar, böyle eurofighter, rafale, jas-39 amerikan uçakları kadar çok kullanılmadı. bunun dışında güncel olarak hep dar bir bölgede kalan bazı görevler ne bileyim ırak'ta, suriye'de işid hedefleri vurma (genelde yüksek irtifadan atılan bombalar ile) veya suudi arabistan'ın halen sürdürdüğü yemen çatışması gibi şeylere sürüldü bu uçaklar. lütfen burada "olur mu ya jas-39 rus uçağı önlemesi yapıyor, ona göre tasarlandı" gibi karşı çıkmayın olaya, önleme dediğimiz kavram neticede yaklaşan bir düşman uçağa karşı uçak kaldırıp "hop, çüş nereye birader demek" yani fiilen adamla çatışmaya, dog-fight'a girmiyorsun ki bizim ege'de sürekli yaptığımız gibi. sadece önüne gelip birlikte uçuyorsun biraz. yani burada f-15'e bile şu hareketi yapan sinir hastası bir rus'un karşısına jas-39 ile çıkıp adama denk gelme şansın da var ve gerçekten çatışma ortamı olsa yeni nesil rus jetleri tozunu attırır gibi geliyor bana avrupa tayfasının.

combat proven diye bir kavram var ingilizcede, kendisini savaş ortamında kanıtlamış ekipmana deniliyor. amerikalılar mallarını satarken bunu kullanmayı çok sever, güzel bir reklam lafıdır onlar için. işte f-16 tam bir combat proven uçak mesela. ama jas-39 öyle değil. hep tasarımsal, kavramsal düzeyde kalmış uçağın kabiliyeti. kullanan ülkelere bakıyorum; isveç, brezilya, çek cumhuriyeti, macaristan, güney afrika, tayland. ingilizler de arada isveç'e gidip bir çay içiyor, arada da eğitim yapıyormuş. yani çatışması, kavgası olmayan rahat bölgeler ve toplamda 158 civarı bir uçak satılmış. ama biz alırsak bu uçağı bir gün ege'ye çıkartıp it dalaşına, öbür gün doğu'ya cas görevine, yarın akdeniz'e keşfe çıkartacağız. uçağın yetenekleri kağıt üzerinde fena değil gibi duruyor ama pratikte ne olacağı belli değil, sürpriz yumurta gibi bir uçak. sıkıntılı bir durum.

ayrıca bir nokta dikkatimi çekti saab'ın sitesinde

hem broşürlerde hem de sitede bol bol yazmışlar. sürekli olarak yok çok kısa yerden kalkar, gerekirse yoldan bile kaldırırsınız uçağı yok 10 dakika turnaround süre var falan diyorlar. hatta yukarıda bir arkadaş da bu yazılanları bayağı bir yanlış anlamış (bkz: #92809552) bunun süper bir durum olduğunu falan yazmış. hatta hızını alamayıp isviçre'nin* sırf bu yüzden acayip güvenli bir ülke olduğundan bahsetmiş.

şimdi yoldan uçak kaldırmak zaten hemen her hava kuvvetinin yaptığı bir uygulama. hatta bizim ege'de bu mantıkta yapılan yollarımız falan da var olası bir yunan savaşında kullanılmak için. bu çok süper bir askeri deha fikri değil, yapılması normal olan ama pratikte uçağın canına okuma şansınızın çok fazla olduğu ve "yandık, bittik, öldük lan" dediğiniz, kaybedecek bir şeyinizin olmadığı bir anda uygulanabilecek riskli bir usul ve çok ciddi planlama gerektiriyor. isveçlilerin bunu yapma amacı kafayı sovyetlere taktıklarından "ulan bu adamlar ilk önce gelir bizim hava üslerini bombalar, ağzımızı burnumuzu kırar. o nedenle koyalım uçakları ormanın içine, görmesinler" demeleri. biz uçakları anadolu'da hangi ormanın içine koyacağız, nereye saklayacağız kabak gibi açık topraklarda acaba da bu durum bu kadar abartılıyor? kısa mesafeden kalkmak da iyidir hoştur da size kazandıracağı birkaç saniye veya dakika haricinde o kadar da müthiş bir avantaj değildir. ayrıca şu 10 dakikalık turnaround süresine gelelim. askeri jargonda turnaround demek görevden dönen bir uçağın tamamen silah ve yakıt yüklenip yeniden uçuşa hazır hale getirilmesi için gereken süredir. bunun için yerde ekiplerinizin yakıt ve mühimmat ile hazır beklemesi lazımdır. bizde de çok önem verilen, savaş etkinizi arttıran bir durumdur. şimdi hava atmak gibi olmasın da jas-39 gibi sivrisinek sıklette bir uçağa 10 dakika turnaround demiş isveçli, ya ben koskoca f-4'e 15 dakikada bombalı, füzeli turnaround yapan ekip gördüm, canlı canlı izledim adamları. israil'in f-16'larına 8 dakika civarında turnaround yaptığına dair efsaneler mevcut. o nedenle jas-39'un bu 10 dakika hikayesi sanki sadece yakıt+hava-hava mühimmatı yüklemesi gibi geliyor bana ve öyle inanılmaz abartılacak bir nevzu değil. artı uçağa hava-hava yüklemek daha kolay. "hadi hoop yallah beyler" diye omuzlayıp füzeyi kızağa takıyorsun, 2 vida sıkıp elektrik fişini takıyorsun füze yüklemesinde. bomba yüklemek çok daha zor, ayarlıyorsun, hizalıyorsun, tapası, teli otu boku falan var.

bununla birlikte şöyle bir durum da var. avrupa uçaklarında bizim amerikan uçaklarında görmediğimiz bazı farklı teknik uygulamalar, yaklaşımlar oluyor

mesela cn-235 casa uçağını aldık, casa uçağının bir paneli değişsin gelen panel perçin delikleri olmadan gelir! siz oturur delik açarsınız bir sürü zaman kaybı. farkı bir uçaktan bir parça alıp kolay kolay takamazsınız başka bir cn-235'e çünkü parça uymaz. hani versiyon uyumsuzluğu değil bayağı bayağı şekli şemali uymuyor parçanın. ayrıca yandık bittik teknik destek lazım dersiniz avrupalı rahat rahat gelir sakin sakin problem yok der delirtir seni. bu gibi ufak tefek ama işi yürütürken size pürüz olan onlarca detay var bunların askeri sistemlerinde. bu yazdıklarım bazen sivil sektörde de olur ama avrupalıların sivil uçak desteği askeri olana göre hep daha iyidir. ama askeri taraf çok çok farklı bunlarda. bu uçağı bilemiyorum eğer böyle saçmalıkları oluyorsa uğraştırır teknik ekibi.

dışa bağımlılığa gelirsek; motor amerikan, aviyonikler ingiliz, kaportası isveç

yani motor parçası dediğinizde amerika'nın elindesiniz gene. aviyonik olayında ingilizler iyidir ama çok pahalılar. isveç'in yapısal işçiliğini bilmiyorum. saab arabalarıyla kıyaslayacak halimizde yok elbette koca uçağı ama iyidir diye düşünüyorum. motorun ge olması iyi, bizim ge motorlarına f-16 üzerinden aşinalığımız var zaten. muhtemelen de f-16 motoruyla ortak yığınla parçası vardır stoklar açısından iyi bir haber bu.

neticeye gelirsek

jas-39 gripen isveç koşulları için ideal bir uçak olabilir ama bizim alıp kullanmamız ise belli riskler içeriyor ve ben bu işin içinde olsam uçağa "ooo çok ucuz, çok süper kanka hemen sardıralım 100 tane..." diye balıklama dalmak yerine enine boyuna düşünürüm. çünkü aldığınız bir uçağı en az 30-40 sene kullanmak durumundasınız ekonomik olması için. ama şurası kesindir ki jas-39 teknik anlamda bir f-16 seviyesinde değil ve kesinlikle hava gücümüzün ana yapısını oluşturacak kapasitede bir uçak sayılmaz. teknik özelliklerine bakarsak zamanında f-5'lerin girdiği role çok daha uygun, ikinci seviye destek uçağı, hafif avcı gibi kullanılabilecek geçici bir çözüm uçağı. idame giderlerinin az olması ve fiyatının nispeten düşük olması bir avantaj, elimizde nato cephaneliğini de kullanması güzel, isveçlilerin "hadi satalım hadi satalım xo xo..." hevesinde olması güzel. alındığı zaman yerli uçak gelişiminde adamlardan bilgi ve teknoloji transferi şansımız da yüksek. ancak geleceğe yatırım yapmak başka fiilen kullanmak çok başka. bununla birlikte alımı düşünüldüğünde özellikle doğu bölgelerinde ciddi ciddi test edilmesi gereken de bir uçak. ben özellikle hava-yer performansını çok fazla merak ediyorum çünkü o konu bizim şu anda çok büyük ihtiyaç duyduğumuz bir nokta. f-35'in bu noktada patladığı bariz belli, f-16 ise belirli sınırlara sahip. gönül ister ki sırf bu yer desteği için birkaç filo amerikan a-10 ya da rusya'dan su-25 alabilelim ama zor ihtimaller bunlar (su-25 alımına amerika çok birşey demez, hava-yer uçağı olduğundan bozmaz onları ;) ). uçağın satıldığı ülke sayısı çok az ve alan ülkeler de bunları çatışmada kullanmayacak kadar sakin ülkeler. hani sürekli uçak kaldıran, fiilen kullanan bir suudi arabistan, pakistan falan almış olsa en azından onlarla görüşülüp savaş performansı hakkında az çok bilgi edinilebilir ama şimdi gidip brezilya'ya ne soracağız ya da çeklere?

stealth muhabbetine bilerek girmedim çünkü jas-39'un böyle bir iddiası yok zaten

ayrıca bu stealth özelliği bizde biraz fazla abartıldı, uçağın önüne geçiyor bu özellik. sanki stealth olsa diğer tüm sorunları ortadan kalkıyor uçağın. stealth özelliği her zaman size lazım değil yani bir terörist bombalaması için stealth bir uçağa ihtiyacınız yok zaten teröristin elinde radar yok. ihtiyaç değerlendirmesi, tehdit değerlendirmesi falan ciddi işler gerekiyor bu kararların alınmasında. yeri değil, alakasız diyerekten girmedim bu konuya ama küçük uçak ve 4. nesil bir uçak neticede. fazla bir performans beklememk lazım kendisinden bu açıdan.

durum budur

savaş uçağı seçmek kolay değil. şekline şemaline bakarak ve reklam broşürlerine dalarak uçak almak olmaz. f-35 olayında ağzımız fena yandı ve daha devam ediyor. o nedenle umarım jas-39 konusunda popülist bir hamle yapılmaz. bununla birlikte eğer benim seçme şansım olsaydı hiç jas-39, f-35'la falan uğraşmaz f/a-18 ya da f-15 filosu alır geçerdim onu da belirteyim.

Döneminin Açık Ara En İyi Savaş Uçağı MiG-29'a Dair Bilinmesi Gerekenler