En İyi Yatırım Aracı Nedir?
öncelikle:
1. spekülatör
2. yatırımcı
bu iki maddede geçen kimliklerden hangisi olunduğuna karar verilmeden önce, binlerce yıllık finansal piyasalar evreninde tasarrufu yatırım aracı olarak ele almazsak; bir teori: en iyi yatırım aracı diye bir şey yoktur. bir kanun: sonsuz grafiklerde zamanla korale artan hiçbir mal yoktur. bir malın fiyatı en uzun vadede sabit, sabit artan, sabit azalan yani doğrusal bir seyir izlemez. (bazı faiz vs. istisnalarını bir mal olarak kabul etsek de hiçbir politanın sonsuza kadar sürmemesiyle, kabulümüz çürüyecektir.) dalgalı hareket eder. kiminin dalga boyunum volatilitesi yüksektir, risklidir. kimininse dalga boyununun volatilitesi düşüktür, düşük risklidir. riskin olmadığı bir piyasa yoktur. para dünyanın en güvenilir bankasında tutulurken de kendi kendisine risk teşkil eder. zaman onun değerini arttırabilir veya azaltabilir. bazen en avantajlı faiz para adedindeki artışa rağmen, enflasyona yenilip para değerinin azalışına sebep olabilir.nerede çokluk orada yokluk. peki ya burada, orada, şurada yazıp çizilenler verilen tavsiyeler nedir? aktif trade edenlerin bildiği gibi (herkes değil): herkesin bildiği bilgi para kazandırmaz. waren buffet de ki: "fakat, hisse senedi sahipleri, meslektaşlarının sergilediği sürekli değişen ve çoğunlukla da akıldışı olan davranışlarından etkilenerek kendileri de sık sık akıldışı davranma eğilimi gösterir. çünkü, etrafta pazarlar, ekonominin durumu, faiz oranları, hisse senedi fiyatları gibi pek çok konuda gevezelik eden bir sürü insan var ve bazı yatırımcılar bu “alimler”i dinlemenin, daha da kötüsü bu kişilerin görüşlerine göre aksiyon almanın önemli olduğuna inanıyor.”
yatırım aracı bir stratejinin sonucunda kazancını veya zararını ortaya koyar. yatırım yapılmadan evvel yazılan senaryo, doğaçlama oyuna nazaran daha istikrarlı sonuçlar sağlayacaktır. uzun vadeli yatırımın en istikrarlı kâr sağlayan yatırım modelinin güzergahını belirler. nasıl gidileceği ise bilginin gücüyle tasdiklenir. fiyat veya bilgi odaklı bir analiz metodu bilginin kendisiyle farklı yollardan ilgilenirler. dow'dan esinlenenler bir malın davranış biçimlerini trend varlığı veya yokluğu olarak tanımlayıp, geçmişten aldıkları somut kalıpların yeniden tekrarlanabileceğine dönük soyut destek ve direnç bölgeleri belirlerler. ve bu bölgeleri baz alan oyun planlarıyla bir strateji kurarlar. falcılık ile normal distribution arasında bir fark vardır. piyasanın dow beyin ortaya serdiği davranış doğasını teknik analizi tiye alan, tüm kariyeri boğa piyasasında geçen başarılı yatırımcı peter lynch da açıklamıştır: "önümüzdeki ay, önümüzdeki yıl ya da üç yıl içinde borsa mutlaka düşecektir." kısaca sonsuza kadar yükseliş trendi olmaz diyor. tabi farklı bir şekilde.
temel analistler ise ekonomi, siyaset, jeopolitik riskler, faiz kararları, sektör analizi, rasyo analizi, malkiel tipi f/k ile fiyat biçme, bilanço raporları two-column valuation, dfc, yatay analiz, dikey analiz vs. gibi metodlar ile makro ve mikro analiz yöntemleri ile değerleme yaparak somut haberlerin malın değerinin altında mı üstünde mi olduğunun, aynı analiz yönteminin geçmişte gerçekleşmiş belli kalıplarla ortaya konulduğunu ve yeniden tekrar edebileceği kısas alarak, soyut talep ve arz bölgeleri belirleyip stratejilerini oluşturlar. bunun dışında insan faktörünün ortadan kalktığı algoritmik trading sistemleri vs.'de vardır. fakat burada yine de kullanılacak stratejiyi insan belirler. bunların hepsinin ortak noktası stratejisi olmayan bir kumarbaza nazaran br stratejistin sahip olacağı başarı oranındaki artıştır.
tüm stratejilerin temeli distopik bir gelecek öngörülerek hazırlanmalıdır. zarar riskini minimuma indirmek ve olası zarar senaryosuna hazırlanmak risk yönetimi akşam kafamızı yastığa daha rahat koymamıza sebep olur. stop-loss paranoyak yatırımcılarım vazgeçilmezi olduğu kadar, anti-riskçi yatırımcıların da vazgeçilmezi olmalıdır. ortalama bir türk için krediyle ev almak en risksiz yatırım aracı olarak görülür. 2003 yılında ev alan bir amerikan vatandaşı içinde bu böyleydi. fakat 2007 bunun böyle olmadığını acı bir şekilde gösterdi. 19. yy'da lale tohumuna bir köşk parası veren yatırımcı için de bu böyleydi. veya zirveye yakın bir fiyattan güney denizi hisseleri alan isaac newton için de balon oluşuncaya dek böyleydi. bir yatırım aracının ne kadar çok kazandırdığının bilgisi tanıdığınız en bilgisiz adama gelmişse oradan hızla uzaklaşın.`:olağanüstü kitlesel yanılgılar ve kalabalıkların karmaşası` bir hisse senedi, emtia, parite vs. için zirveye yakın fiyattan alım yapsak da belirleyeceğimiz stop-loss seviyesi bizi trenin altında kalmaktan kurtarabilir. (mikro boyutlarda fiyat kaymaları yaşanabilir.) fakat tüm sermaye bir eve yatırılıyorsa, olası fiyat dalgalanmalara büyük zararlara, olası krizler ise iflaslara gebedir. tipik bir ponzi düzmecesi olan sergei mavrodi'nin mmm yatırım fonu mağdurları için milton friedman şöyle demiştir:"beleş öğle yemeği diye bir şe yoktur." çok kısa bir sürede, malın değerinin çok üstünde bir fiyata gitmesine sebep olan hiçbir balon yoktan var olmaz. onu şişirecek etkenlerle patlama eşiğine kadar gelir. george soros hisse senetlerinden bahsetse de bu durum lale veya ponzi her aykırılığa uyarlanabilir:"hisse senedi piyasası balonları hiç yoktan var olmazlar. gerçekte çok temel gerekçeleri vardır, yanlış anlaşılma sonucu bozulan gerçekler.”
x yatırım aracının değerinin fiyatının çok üstünde olduğunu tespit eden yatırımcımız tüm sermayesiyle x'e yatırım yapması cazip gözükmektedir. gözükmektedir.. bugün ucuz gözükmesi, yarın değerinde görüneceği anlamına gelmemelidir. gelemez demek sizi spekülatör yapar. istikrarlı bir spekülatörle istikrarlı bir kahin arasında kısa vadede büyük bir farkın olmadığını yaşanmış sayısız örnek kanıtlamaktadır. benjamin graham bu farka kitabında birçok defa vurgular. mesela: "yatırım yapan insanlar kendileri için para kazanırlar, spekülasyon yapanlar ise ancak aracılarına para kazandırırlar." bir tahmininiz varsa, gelecekle haber portalı açmamışsanız, istikrarlı bir kazanç sağlamak yatırımcılık gibi daha kolay bir alternatifin yanında bürünülürken ikinci kez düşünülmesi gereken bir kimliktir.
yatırımcı iseniz x malının fiyatının değerinde olup olmadığına bakarsınız. stratejiniz, yeterliliklerine tabi şekilde, x ucuzdur diyebilir. ve bu kimlik kahinlikle değil, bir kuralla tescillenir: bir mal her zaman ucuz veya pahalı kalmaz. ucuzsa fiyatı artmaya, pahalıysa fiyatı azalmaya başlayacaktır. esasında bu bow beyden feyz alan teknik analistin de, warren buffet'dan feyz alan temel analistin de son kertede ilgilendiği konudur. basit bir örnekle; benjamin graham sever bir temel analistin güvenlik marjı testinden geçen hisse senedi, muhtemelen teknik analistin yatay piyasayı kırma hazırlığında olan trend öncesi bir piyasayı yansıtacaktır.
ikisinin de son sözü ucuz mu veya pahalı mı ise, iki taktik neden harmanlanamasın. lafı güzaf, warren buffet'ın destek seviyesi belirlemediğini sanmıyorum.
en riskisiz strateji sun tzu'nun bilgiye olan övgüsünden alınan ilhamla insader trading dir. bu sırada piyasaların nasıl çalıştığını bilmek gerekir. ünlü bir wall street deyişi der ki:"beklentide al, haberde sat." piyasalarda her zaman bir bilgiyi bizden daha öne bilen yani haberi yayınlamadan önce satın birileri vardır. bu birileri piyasaya yön vermekte, geleceği bugünden fiyatlamakta zorlanmazlar. mesela fed'in faiz kararından önce birileri dolarlarını satarlar. ve bu birilerine, başka birileri daha dahil olur onlarda satar. bu böyle devam ederek faiz kararına kadar tüm kararı(haberi) fiyatlar. beklentiler haberden önce satın alınır. ve haber geldiği ve faiz indirildiği anda dolarını satan biri sıradaki yeni beklenti doların artacağı yönündeyse, zarara uğrar. aynısı hisse senedine uyarlarsak açıklanan mükemmel bilanço sonrası hisse senedi alan bir yatırımcı o mükemmel bilginin şirket ucuz olduğu sırada birileri tarafından zaten alındığının farkında değildir. teknik analiz de trend başladığı zaman bu bilgiyi ilk elden alanlar ardına takılmaktan başka bir şey yapmaz. warren buffet kfc'yi birleşmeden evvel, şans eseri, almamıştır. bu birilerinden ilkleri yani bilgiyi ilk elden alanlar azdır: büyük oyunculardır. bilgiye içerden bir büyük oyunculuk hamlesi her risksiz kazanılan çok para gibi, uygulaması zor alan bir hamledir. tabi eğer gordan gekko değilseniz.
modern portföy kuramı ya da tüm yumurtaları aynı sepete koymamak riski azaltmada etkili bir taktiktir. "tüm yumurtalarımı aynı sepete koymam." demek delinmez sepet mitine olan inançsızlıktan doğar. hiçbir sepete güvenilmemesi gerekir. takip etmesi zor olmayacak kadar az, riski az olacak kadar çok yatırım aracı, portföyümüzde bulunmalıdır. sayısı? büyük bir tecrübe olan lou simpson için:"çoğu yatırımcının 10 ila 20’den fazla hisse senedi olmamalıdır."
ne kadar fazla sepet o kadar piyasa bilgisi veya korale piyasalar bilgisi gerektirir. kısa vadede bir temel analistin koca bir inşaat sektörüne ve zamanının çoğunu alabilecek değişkenlere odaklanması gerekecektir. fakat bir teknik analistin trendlere, göstergelere, formasyonlara, bist insaat'a, bist tas'a, bist 100'e, abd 10 yıllıklarına, dxy'ye, usd-try'ye, usd-zar'a, türkiye 10 yıllıklarını ve faiz oranlarını yani makulsayıda değişkeni kısa bir sürede inceleyip sektörün geleceği hakkında, sektörün nasıl işlediğini bilmese de, bir fikir sahibi olabilir. demek istediğim en iyi temel analize ulaşmak için, en büyük zamanın harcanması ve en uzun vadede işlem yapılması gerektiğidir. fakat en iyi teknik analiz için bundan çok daha az bir zaman harcanacaktır. kısa vadeli day trading yapıyor iseiz, ki bir seçimdir, ister istemez tahtada teknik analizin temel analize ağır bastığı görülecektir. temel analizin piyasalarda açıklayamadığı mantıksızlıkta, spekülatif hareketler de olabilir. bir teknik analist ise trend yoksa, o piyasaya sıcak bakmayacaktır. bill gross piyasanın bu irrasyonel tavrını itiraf etmekten kendini alamaz:“piyasa mantıksız sebeplerle hareket edebilir, buna hazırlıklı olmalısınız… olasılıklar sizin tarafınızda olduğunda büyük bahisler yapmalısınız, sizi mahvedecek kadar değil ama bir değişim yaratacak kadar.” george soros da trend kavramının önemine değinir :"yeni trendleri erkenden yakalamaya çalışırız, bir sonraki aşamada ise trend dönüşlerini." temel analizle teknik analizin aralarındaki münakaşaya son verip bir bütün olabileceği gayet net örneklerle görülmektedir.
borçla kumar oynamaya benzer bir çıkış prensibi vardır kaldıraçlı işlemlerin. forex tarafını es geçersem viop'da yer alan özellikle vadeli sözleşmelerin haliyle türev işlem olduğunu ve pek de haliyle olmayan bir şekilde spekülasyon amacıyla kullanıldığında kaldıraç duvarına toslanılmasının hoş sonuçlar yaratmayacağını haliyle belirtmek isterim. hedging amacıyla piyasaya tam anlamıyla hakim iş adamları, tüccarlar vs. için değil de; spekülatörler için kısa vadede bir ekmek kapısı olduğu her an piyasa tarafından ufalanıp kırıntı haline gelinebilir. konu hakkıdaki özdeyişm: spot piyasada adam olmazsan, türev piyasada madam olursun.
stratejide insanı oluşturan irrasyonel yan, rasyonel yanın mukavemetiyle olabildiğince yenilmeye çalışılmalıdır. bu en çok nadiren oluşan bir finansal balon karşınıza çıktığında patladığında yanınızda olmamanızı hatta doğru yerde çıktığınız için kârlı çıkmanızı sağlayacaktır. strateji piyasayı yenmeden evvel, esasında insanın kendi doğasını yenmelidir. mesela stop-loss belirlemeyen bir yatırımcı zarara uğradığı anda kısa vadede "şimdi çıkacak" diyorken, uzun vadede "şimdi çıkacak" demeye başlayabilir. fakat stop-loss memeli yanımıza yani limbik sisteme bir tokat atar. ve frontal korteksi şaha kaldırır. stratejisi insanı ruhsuz bir makineye dönüştürmelidir. piyasayla her inat piyasanın farklı galibiyetiyle sonuçlanır. tüm önlemlere rağmen limbik sistem kontrol edilemiyorsa, yani kendi psikolojisine söz geçiremeyen insan piyasanın kölesi olacaktır. ve benjamin graham şunu diyecektir:"yatırımcılık kendi oyunlarında başkalarını yenmek değil, kendi oyununda kendini kontrol edebilmektir."
ister yatırımcı olun ister spekülatör bu bir oyundur. yetişkin çocukların kazanmak için çıldırabildiği bir oyun. son olarak yine ünlü bir wall street deyişiyle pozisyonumu kapatacağım: "boğalar para kazanır, ayılar para kazanır, domuzlar ise katledilir."