(bkz: conditional reasoning test)

(bkz: crt)

ne bu crt şimdi biraz açıklayayım.

kişiliğinizi ölçen zibilyon tane test var. psikologlar yıllardır bunun üzerinde çalışıyor. kimi diyor kişiliğin 5 temel ögesi var(five factor model), kimi diyor 16 (cattell's 16 personality factors test) , kimi diyor 'ya bırakın 3'ü 5'i, eğlenmenize bakın' (ben).

bu testlerin sonucunda sizin ne kadar agresif olduğunuz bulunabilir örneğin. ya da ne kadar dışadönük, içine kapanık, girişimci, o ya da bu olduğunuz. kimi test yüzlerce soruyla içinizi sıkaaa sıkaa sizi zorla bipolar ederken, kimi test de bu crt gibi sizi sadece 9, 15 ya da olsun olsun 20 soruyla çözebildiğini iddia ediyor.

peki bu crt neye benziyor?

hadi biraz eğlenelim. ben size önce örnek bir crt sorusu sorayım, her şıkkı dikkatlice okuyup, cevabınızı aklınızda tutun.

1980'de, amerika'da satılan arabaların %25'ini japonlar üretmekteydi. amerikalı araba üreticileri, japonlara karşı pazar kaybetmeye başladıkça daha iyi arabalar üretmeye başladılar. birçok amerikalı araba alıcısı, yabancı arabaların daha iyi olduğunu düşünüyordu.
yukarıdaki açıklamalardan çıkartılabilecek en mantıklı sonuç nedir?

a. 1980'de amerika dünyanın en büyük uçak üreticisiydi.
b. isveçli araba üreticileri 1980'de pazarlarını kaybettiler.
c. 1980'de japonlar araba üretimi hakkında amerikalılar'dan daha çok şey biliyordu.
d. 1980'den önce amerikalı araba üreticileri arabaları çabuk yıpranacak şekilde ürettiler ki yedek parça satarak çok para kazanabilsinler.

cevabınızı verdiniz mi?

dikkat ettiyseniz, testteki a ve b şıkları çok ayrı tellerden çalıyor. bu, testin özelliklerinden bir tanesi. 4 şıktan iki tanesi, anlamsız ve metinden bağımsız bilgiler. bu şıklardan çok fazla işaretlerseniz, testiniz geçersiz sayılıyor.

tahminimizce o zaman cevabınız ya c ya d.

bu soru, spesifik olarak agresyon ölçme amaçlı oluşturulmuş teste ait. c ve d şıkları, agresyon (saldırganlık) skalasının iki farklı ucunu (agresiflik - prososyal davranış) temsil ediyor. c dediyseniz, ve testin geri kalanındaki cevaplarınız da bu yöndeyse, siz daha çok uzlaşımcı, anlayışlı, sosyal iletişim becerilerine sahip bir bireyken, d tarzı cevaplarınız çoğunluktaysa (kadın dergisi testi yorumlarına döndü ama valla öyle değil), saldırgan yönünüz ağır basmakta.

testin bir güzelliği şu ki, bu soruya c cevabını veren biri olarak, insanların nasıl d diyebildiğini, böyle saçma bir sonuca nasıl varabildiklerini ben imkansız anlamıyorum. aynı şekilde d diyenler de, c cevabını bir o kadar saçma buluyor. aslında şu rengi belli olmayan elbise (şimdilerde terlik) olayı gibi. aynı şeye bakıyoruz, ama tamamen farklı şeyler görüyoruz ve iki taraf da kendi cevabının doğruluğundan çok emin.

ilerleyen zamanlarda daha çok araştırma yapıp, yeni maddeler eklerim.

bu da konu hakkında detaylı bir makale: buyrun

edit: mevcut sorunun çelişki içerme ihtimaline dair bir mesaj aldım, o sebeple aklınızda daha doğru bir kavram oluşabilmesi adına bir örnek daha yazıyorum:

birçok iş ortaklığı sona ermektedir. bu büyük orandaki sonlanmaların sebeplerinden biri, ortaklığı bitirmenin hızlı ve kolay olmasıdır. eğer taraflar mal varlıkları ve ortaklıklarını adil bir şekilde paylaşmakta uzlaşabilirlerse, sadece uygun formları doldurarak basitçe ayrılabilirler. avukatlarla iletişime geçmelerine gerek yoktur.
aşağıdakilerden hangisi yukardakilerden çıkartılabilecek en akla yatan sonuçtur?

a. iş ortaklığı ne kadar uzun süre devam ederse, sona erme ihtimali o kadar düşük olur.
b. bir taraf eğer avukat tutarsa, belli ki adil olmayan işler çevirecektir.
c. eğer ortaklığı bitirmek daha zor ve uzun bir süreç olsa, ortaklar farklılıklarını çözüme kavuşturabilirler.
d. daha genç olan ortak ortaklığı sona erdirmek için ilk adımı atmaya daha meyillidir.