Elazığ Depremi'yle Uyanan Doğu Anadolu Fay Hattı'na Dair Bilinmesi Gerekenler
doğu anadolu fayı, kuzeydoğuda karlıova birleşim noktasından başlar ve güneybatıda türkoğlu kavşağına kadar devam eder.
1900-1995 yılları arasında doğu anadolu fayı üzerinde yıkıcı ve yüzey kırığı oluşturmuş toplam 10 deprem (ms ³ 5.5) meydana gelmiştir.
doğu anadolu fayında 1900-1995 aralığında yıkıcı ve hasar yapıcı depremlerin dış merkez dağılımları, bu fay segmentlerinin sınırlarında yer alma eğilimi göstermiştir. tarihsel kayıtlar, doğu anadolu fayının 1900-1995 yılları arasındaki dönemde olduğu gibi 1900’den önceki yüzyıl içerisinde de oldukça sakin bir sismik etkinlik göstermiştir. dolayısıyla bu fayda, önümüzdeki yüzyıl içerisinde kuzey anadolu fayına benzer bir deprem serisine yol açması oldukça muhtemeldir. bu fayda en azından 200 yıldır bir enerji birikimi olmaktadır. bu açıdan sismik olarak oldukça yüksek bir potansiyel tehlike taşımaktadır.
doğu anadolu fayında son dört yüzyılda ve 1900-1995 yılları arasında oluşmuş yıkıcı deprem dağılımları ve mikrodeprem aktivitesi, doğu anadolu fayının karlıova-ceyhan arasında kalan kısmında toplam 3 tane sismik boşluk bulunduğuna işaret etmektedir. bunlar:
1. andırın sismik boşluğu (ceyhan-türkoğlu),
2. türkoğlu sismik boşluğu (türkoğlu-çelikhan),
3. hazar gölü segmenti’dir.
24 ocak 2020'de meydana gelen 6,8'lik elazığ depremi'nin merkez üssü olan sivrice, doğu anadolu fay hattının en önemli segmentlerinden birisine sahiplik yapıyor. sivrice ismi doğu anadolu fay hattı için önemli bir noktadır; bitlis-zagros kemerinin doğu anadolu fayıyla birleştiği bölge, elazığ-çelikhan arasında kalan bölge şu an bir deprem fırtınasıyla karşı kaşıya.
doğu anadolu fay hattıyla bitlis-zagros kemeri uzun bir zamandır sakindi, ama sonradan bu sükunetin bozulacağına dair birtakım işaretler gelmeye başladı. yakın bir döneme kadar pek aktif bir segment değildi sivrice, yakın dönemde gerçekleşip büyük bir depremin geleceğine işaret eden depremlerse şöyle sıralanabilir:
13 temmuz 2003, pötürge-malatya, 5.7
11 ağustos 2004, sivrice-elazığ, 5.5
26 kasım 2005, pötürge-malatya, 5.3
21 şubat 2007, sivrice-elazığ, 5.9
8 mart 2010, elazığ, sırasıyla 6.0, 5.5, 5.1 ve 5.3
24 mart 2010, palu-elazığ, 5.1
23 haziran 2011, içme-elazığ, 5.4
bu depremlerin ardından sivrice segmenti bir süreliğine yine sessizleşti, yaklaşık 8 yıl kadar. bu sessizliği bozacak olan şey ise hemen segmentin bitişiğinde yer alan bitlis-zagros hattındaki bir gelişmeydi.
12 kasım 2017, iran-ırak sınırı 7.3, 530 kişinin hayatını kaybettiği bu deprem bitlis-zagros hattının sanıldığı kadar da inaktif olmadığını gösterdi, ve böyle bir depremin hattın bitlis ucunda doğu anadolu fay hattıyla birleştiği sivrice segmentinde bir şeylere yol açması olasıydı. çünkü arap levhasının ittiği bitlis-zagros kemerinin bir ucunda büyük bir deprem meydana geldiyse, diğer ucunda da bir şeylerin kopması zaten beklenen bir şeydi. gel gelelim o şey oldu da zaten, dün hep beraber gördük.
arada bir 4 nisan 2019, sivrice-elazığ, 5.3 depremi var, ama sivrice segmentinin uzun bir süredir tecrübe ettiği en şiddetli deprem nihayetinde meydana geldi,
24 ocak 2020, sivrice-elazığ, 6.7
sivrice segmentinde epey bir süredir deprem bekleniyordu, bu bir sürpriz değil. bölgede bulunan hazar gölü civarındaki jeomorfolojik yapılar, elazığ-pütürge havzasının sivrice segmentinin belirli aralıklarla böyle deprem fırtınaları yaşadığını gösteriyor zaten, ki televizyonlarda izlediğimiz bir çok hocamızın da bu bölgede deprem beklemelerinin sebebi budur.
pütürge-sivrice-elazığ havzası diyebileceğimiz bölge, doğu anadolu fay hattının tam ortasında bulunur ve ülkemizin en büyük havzalarından birisidir. bitlis-zagros kemeriyle birleşim bölgesinde bulunması, kuzey-doğu yönünde ilerleyen arap levhasının yarattığı baskının bu bölgeden doğu anadolu fay hattına aktarılmasına sebep olur. bitlis-zagros kemeri bir sıkışma hattıdır, arap levhasının baskısıyla sıkışır ve hareket eder. bu hareket ise kemerin uçlarında, zagros dağlarında veya bitlis-elazığ bölgelerinde depremlere sebep olur.
güneydoğu toros dağlarına bakıldığında bu dağların net bir şekilde arap levhasının doğu anadolu'yu sıkıştırmasıyla oluştuğu görülebilir. sivrice'nin hemen yanıbaşında bulunan hazar gölüyle hazarbaba dağı da yine bu levha hareketinin sonuçlarında oluşmuşlardır. zaten haritalardan baktığınızda da hemen dağların hem de hazar gölünün doğu anadolu fay hattı üzerinde konuşlandırıldığını görebilirsiniz.
kaynakça:
bulut f, bohnhoff m, eken t, janssen c, kılıç t, dresen g (2012) the
east anatolian fault zone: seismotectonic setting and spatiotemporal
characteristics of seismicity based on precise earthquake locations.
j geophys res 117(b7). https://doi.org/10.1029/2011jb008966
aksoy e, inceöz m, koçyiğit a (2007) lake hazar basin: a negative
flower structure on the east anatolian fault system (eafs), se
turkey. turk j earth sci 16:319–338
şengör amc, yılmaz y (1981) tethyan evolution of turkey: a plate
tectonic approach. tectonophys 75:181–241
2. paragraf haricinde entrynin çoğunluğu (bkz: landscapes and landforms of turkey) kitabından alıntılanarak yazılmıştır. bölgede gerçekleşen depremler http://ds.iris.edu/ üzerinden listendirilip http://udim.koeri.boun.edu.tr/ üzerinden teyit edilerek entrye yazılmıştır.