Ekim Ayında Başkan Seçilen Evo Morales'in İstifa Ettiği Bolivya'da Neler Oluyor?
Öncelikle ekim ayındaki seçimlerde neler yaşandı?
2006'dan beri ülkeyi yöneten mevcut başkan evo morales'in üçüncü (toplamda dördüncü kez) kez başkan seçildi. ülkede başkanlık seçimleri iki tur üzerinden yapılıyor ama evo morales bu seçimlerde yüzde 47 oy almasına rağmen, en yakın rakibine yüzde 10'dan fazla fark attığı için yeniden başkan seçilebildi. bolivya'da da birçok latin amerika ülkesinde olduğu gibi ikili meclis sistemi var (parlamento ve senato). morales'in partisi sosyalizme doğru hareketi (movimiento al socialismo - aslında bu kısaltılmış hali asıl adı gereksiz uzun olduğu için yazmadım) hem parlamentoyu hem de senatoyu domine edecek bir zaferle çıktı sandıktan.
yalnız bu noktada seçim sürecine değinmekte fayda var. ülkenin ilk yerli başkanı olan ve ilk iktidara geldiğinde değişim ve demokrasi vaat eden ama giderek otoriterleşen morales, aslında üçüncü kez seçimlere katılamıyordu yasa gereği. burada ilginç bir durum var yalnız: bu iki dönem şartını 2009 yılında bizzat morales'in kendisi getirmişti ve 2006 seçimleri yasa yapıldıktan önce gerçekleştirildiği için sayılmıyordu. yani 2009 yılından itibaren seçilen başkanlar beşer yıldan ancak iki dönem hükümet edebileceklerdi. 2014 yılında morales toplamda üçüncü kez seçildi ve yeni yasaya göre ikinci ve son dönemine başlamış oldu.
normalde, kendi getirdiği yasaya göre 2019 yılında bir daha aday olmayacaktı ama 2016 yılında bir referandum düzenleyerek görev süresinin uzatılmasını halka oylattı. halk yüzde 51 ile hayır diyerek morales'in önünü kesmesine rağmen, morales ertesi yıl (yani 2017'de) bu sefer yüksek mahkemeyi kullanarak, seçimlerden önce yasa değişikliği yaptırdı (yaptırdı diyorum çünkü her ne kadar kağıt üzerinde yargı bağımsızlığı olsa da pek bağımsız değil görüleceği üzere). morales'in üçüncü dönemi için kanuni engeller bertaraf edildi, morales seçime katıldı ve seçildi. tabii seçimlerden sonra ülke karıştı.
eski başkan ve bu seçimlerde ikinci gelen carlos mesa seçimde hile yapıldığını söyleyerek, seçim sonuçlarını tanımayacaklarını açıkladı ve büyük şehirlerde genel protestolar başladı. hala da sürüyor, ortalık henüz yatışmış değil. futbol federasyonu ulusal ligi askıya aldığını duyurdu. birçok yerde iktidar yanlıları muhalefete saldırılar yaptı ama bu saldırılar henüz büyük çaplı olmaktan uzak tekil vakalar. yine de muhalefete yakın medya kuruluşlarına yapılan saldırılar endişe verici. bu arada belirtmem lazım: morales sol bir gelenekten gelmesine rağmen şu anda yine sol bir muhalefetle uğraşıyor. carlos mesa ve adayı olduğu yurttaşlar topluluğu (comunidad ciudadana) sol bir ittifak. yani, sol geleneğin epey güçlü olduğu ülkede sol sola karşı şu anda.
Gelgelelim 11 Kasım 2019'a
aradan geçen üç hafta sonunda, protestolar bitmeyince ve devlet mekanizmaları da desteğini çekince başkan evo morales başkanlıktan istifa ettiğini açıkladı bugün. bu, morales'in katıldığı ve seçildiği üst üste dördüncü seçim. kendisi 2009 yılında iki dönem kuralı getirmişti ama 2016 yılında bir referandum yaparak kendi getirdiği süre kısıtlamasını kaldırmak istedi. ancak halk, küçük bir farkla da olsa (yüzde 51,5) bu hamleye karşı geldi ve referandumda yenildi. bunun üzerine yüksek mahkemeden kendi lehine karar çıkartıp bu seneki seçimlere katıldı.
muhalefetin hakkını yememek gerek. sonuna kadar direnç gösterdiler ve seçim sonuçlarını tanımadılar. hükümet tarafı ne kadar kışkırtırsa kışkırtsın kitlesel şiddet olayları yaşanmadı (evet 3 kişi hayatını kaybetti ama hem tekil olaylardı hem de hükümetin ortamı kızıştırıp kendini haklı çıkarma çabalarının bir ürünüydü). bu olaylar sırasında iyice köşeye sıkışan evo morales, kendi kalesi olan cochabamba kantonuna çekilmişti ve başkanlıktan vazgeçmeyeceğini söyleyerek muhalif protestoları yasadışı ilan etmişti.
ancak zaman içerisinde önce polis teşkilatı kendisine olan desteğini çekti. hatta öyle ki görev yerlerini (başkentteki başkanlık saray muhafızlığı dahil) terkettiler. daha sonra ordu bir açıklama yaparak, görevlerini terk eden polislere karşı bir eylem planlarının olmadığını ama siyasi krize bir çözüm bulunmasını yoksa işlerin daha da karışacağı uyarısında bulundu. ordudan gelen bu uyarı, 'darbe mi geliyor?' endişelerine yol açsa da muhalefet bir darbe istemediğini, mücadelenin demokrasi için yürütüldüğünü deklare etti. başta amerika devletler topluluğu (adt - ya da ispanyolcası ile organizacion de los estados americanos) olmak üzere uluslararası toplum da seçimlerin yenilenmesi ve bir askeri girişim olmaması için uyarılarda bulundu.
evo morales, bu baskılar gelince önce seçimlerin yenileneceğini söylese de muhalefet ikna olmadı ve istifa edip çekilmesi yönündeki baskılara devam etti. devlet içerisinde de destekçisi kalmayan morales, direnmenin mantıksızlığını kavramış olacak ki bugün itibariyle istifa ettiğini ve seçimlerin yenileneceğini deklare etti. ancak yenilenecek olan seçimlere katılıp katılmayacağı henüz net değil (muhalefetin morales'in tekrar edilecek seçimlere katılmasını kabul edeceğini zannetmiyorum). şimdi asıl merak edilen husus morales'in geleceğinin ne olacağı. ülkeyi terk edecek mi yoksa yargı önüne mi çıkarılacak, bekleyip göreceğiz.