Edgar Allan Poe'ya Vakıf Olmak İçin Okumanız Gereken 16 Poe Şiiri ve Öyküsü
“the city in the sea” (1845)
poe'nun “the city in the sea” şiiri, bu şiirde kişileştirdiği ölüm tarafından yönetilen bir yerin gotik bir hayalidir ve bu belki de şiiri onun öne çıkan eserlerinden biri yapan şeydir. poe'nun ölüm'ün sessiz, çürüyen şehir üzerindeki hükümdarlığını anlatması, okuyucuya soğuk ve korkunç gelen ürkütücü bir durgunluk ve önsezi hissi yaratır. şiirin karanlık ve atmosferik imgeleri, batı'da batan bir güneş ve denize batan bir şehrin canlı tasvirleriyle birleştiğinde, okuyucuyu gotik bir dünyaya sürükleyen eserin bir başka önemli noktasıdır. poe'nun eski moda bir dil kullanması, bu şiirin derinliğine ve ardındaki anlama daha da katkıda bulunur. poe'nun bu dili kullanması sadece üslupsal bir tercih değil, şiire derinlik katan kasıtlı bir araçtır. bu şiir, ölümlülüğe ve doğaüstüne odaklanan karanlık, gotik şiirlere ilgi duyan okurlar için idealdir.
“the haunted palace” (1839)
“the haunted palace “da poe, büyük insanların da savunmasız olabileceğini alegorik olarak gösterir. 48 satırlık şiirde, harabeye dönen güzel bir sarayın hikayesini anlatır, ancak bu harabe poe'nun yavaş yavaş deliliğe doğru inen bir zihni sembolize etmesidir ve poe'nun dediği gibi: “hayaletler tarafından rahatsız edilen bir zihni, düzensiz bir beyni ima etmek istiyorum.” bu mantıklıdır çünkü bu şiiri bu listede mutlaka okunması gereken bir şiir yapan şeylerden biri de poe'nun insan zihninin kırılganlığını ve akıl sağlığı ile delilik arasındaki hassas dengeyi yaratıcı bir şekilde açıklama biçimidir. bir bina yapısını insan kafasına benzetmesi de bu şiiri akılda kalıcı ve unutulmaz kılan unsurlardan biridir. bu şiir, sembolik ve alegorik şiirlerden hoşlanan okuyucular için mükemmeldir.
“lenore” (orijinal adı ‘a pæan’ olarak 1831'de yayımlanmıştır)
bu şiir poe'nun en çok yönlü şiirlerinden biridir; ölüm fikrini kederle umudu dengeleyecek şekilde inceler ve okuyucuları keder ve kaybın ötesinde ölümden sonra yaşam olasılığına doğru düşünmeye davet eder. bu şiirin birkaç nedenden ötürü yüklü bir anlamı vardır; birincisi, bazı kaynaklar poe'nun bu şiiri kardeşinin yasını tutarken ve karısının hastalığıyla boğuşurken yazdığını söyler, dolayısıyla bu bağlamda genç ve güzel bir kadının ölümünün tasviri son derece kişisel hissettiren bir kenar taşır. poe'nun sevilen birini kaybetmenin trajedisine odaklanan diğer bazı eserlerinin aksine, “lenore” daha meydan okuyan bir tonda, neredeyse yas sürecini reddediyor. sevdiği birinin kaybıyla boğuşmuş ve bir sonuca ulaşmak için mücadele etmiş okurlar bu şiiri ferahlatıcı bulacaktır.
the oval portrait (1842)
poe'nun the oval portrait'si kısa öykülerinden biridir, ancak yoğunluğu uzunlukla sınırlı değildir. bu kısa öykü, uşağı pedro ile birlikte italya'nın apenin dağları'nda yürüyüş yaparken bir şatoya rastlayan isimsiz ve hasta bir kahramanın hikâyesini anlatır. anlatıcıya geceyi geçirecek bir yer bulması için yardım etmeye hevesli olan pedro, eşsiz mimarisi ve daha da eşsiz tablolarıyla şatoya girer. evi incelerken, genç bir kadının oval vinyet tarzı çerçeveli bir resmini bulan kahramanımız, portreyi inceledikçe fotoğrafın detaylarına giderek daha fazla takılır ve resmin arka planını ve resimdeki kadının ressamla olan ilişkisini okudukça daha da büyülenir. hikayenin saplantının ne kadar yıkıcı olabileceğini sorgulaması, psikolojik korku hayranları için iyi bir okuma olmasını sağlıyor.
“the bells” (1849)
“the bells” tartışmasız poe'nun lirik açıdan en yetenekli şiirlerinden biridir. yetenekli şair bu eserinde sesi bir karakter olarak kullanır ve okuyuculara diyakopik hikaye anlatımı yoluyla işitsel bir deneyim yaşatır. efsaneye göre poe bu eseri yazarken poe'nun eşi virginia'nın ve daha sonra poe'nun kendisinin hemşiresi olan marie louise shew'den ilham almış olabilir. eğer bu doğruysa, o zaman şiirdeki mesaj anlamlıdır. ölümünden sonra yayınlanan bu şiir, okuyucuları düğün çanlarının neşeli sesinden cenaze çanlarının kasvetli sesine kadar duygusal bir yolculuğa çıkarıyor ve bu seslerin her birinin zaman içinde insanlar ve yerler için ne anlama geldiğini zekice açıklıyor. düşündürücü şiirlerden hoşlanan okurlar bu şiiri sevecektir.
ligeia (1838)
poe'nun sinir bozucu ligeia'sı, gerçeklik ve doğaüstü arasındaki çizgileri bulanıklaştıran grotesk bir kısa öyküdür. öykü, kuzguni saçlı, güzel ligeia'dan ve ligeia hayattayken ona duyduğu büyük aşktan bahseden isimsiz, kederli bir anlatıcıyı takip eder. ligeia'nın ölümü onu yıkar, ancak tremaine'li sarı saçlı ve mavi gözlü leydi rowena trevanion ile yeniden evlendikten sonra olay örgüsü tuhaf bir hal alır. evliliklerinden kısa bir süre sonra rowena da ligeia gibi hastalanır ve ölür, ancak ölümünden sonra görünüşte hayata geri döner ve bir dehşet anında ligeia'ya dönüşür. bu kısa öykü, psikolojik açıdan karmaşık gotik korku temalı öykülerden hoşlanan okurlar için iyi bir okuma.
the gold-bug (1843)
the gold-bug'da poe, bir hazine avının heyecanını, karmaşık bir şifreyi çözmenin entelektüel kısmıyla ve macerayla birleştirerek heyecan verici bir öykü yaratır. hikâye, altın renkli bir böceği takıntı haline getiren william legrand'ı takip eder. bok böceğine benzeyen görünümüyle bu böcek, legrand'ın şifreyi kırma ve hazineyi bulma saplantısının arkasındaki itici güç haline gelir ve böceğin kayıp serveti bulmanın anahtarı olacağına inanır. poe, okuyuculara üç boyutlu bir okuma deneyimi sunma ve potansiyel zenginliğe götürebilecek ipuçlarını bir araya getirirken kendilerini onun yanındaymış gibi hissetmelerini sağlama yeteneğini kullanıyor. ancak bu öykü sadece avın heyecanıyla ilgili değil; aynı zamanda poe'nun imza teması olan saplantıya da odaklanıyor; legrand'ın hazinenin peşinden tek başına koşması, zenginliğin cazibesinin bir insanın zihnini ne kadar kolay tüketebileceğini ortaya koyuyor. altın böcek, klasik gizem ve kriptografi temalı öykülerden hoşlanan herkese hitap ediyor.
the pit and the pendulum (1842)
bu, poe'nun en endişe verici kısa öykülerinden biridir ve okuyucuların bu öyküyü okurken daha da dehşete düşmelerini sağlamak için beş duyuyu kullanır. konu, isimsiz bir anlatıcının isimsiz bir suçtan dolayı ölüme mahkum edilmesi ve ispanyol engizisyonu'nun elinde daha fazla işkence görmesi etrafında dönmektedir. duruşmadan sonra karanlık bir hücrede tutulan anlatıcı burada fiziksel ve psikolojik işkencelere maruz kalır, ancak en büyük korku havada asılı duran bilinmezlik korkusudur ve anlatıcı öykü boyunca bilinci gidip geldikçe bu korku daha da gerçek hale gelir. poe'nun kabus gibi hapishaneye dair korkunç ve betimleyici tasvirleri okuyucuyu kahramanın dehşet verici gerçekliğinin içine çeker. sarkacın her gıcırtısı, ölümünün yaklaşmakta olduğunu dehşet verici bir şekilde hatırlatır. poe'nun edebi klostrofobiyi etkileyici bir şekilde kullanması, psikolojik gerilimi daha da gerçekçi kılıyor. bu hikayeyi okumak bazıları için zor olabilir, ancak nabız hızlandıran olay örgülerine ilgi duyan okuyucuların ilgisini çekebilir.
the murders in the rue morgue (1841)
the murders in the rue morgue iyi düşünülmüş bir olay örgüsünden çok daha fazlasına sahiptir; modern dedektiflik öyküsünün taslağıdır ve o zamandan beri gelen her kurgusal hafiye için bir ilham kaynağı olmuştur ve poe da bu öyküden ünlü bir şekilde “ratiocination öyküleri”, yani mantıksal akıl yürütme öyküleri olarak bahsetmiştir. bu klasikte poe bizi, keskin farkındalığı onu bugün bildiğimiz ve sevdiğimiz diğer keskin dedektiflerin prototipi haline getiren parlak bir karakter olan parisli c. auguste dupin ile tanıştırıyor - sherlock holmes, hercule poirot ve ötesini düşünün. the murders in the rue morgue, dupin'in iki kadının öldürülmesiyle ilgili soruşturmasını, kaosun içinden geçerek, en küçük ayrıntıları fark ederek ve ayrıntılara azami dikkat göstererek bulmacayı bir araya getirerek takip ediyor. hikaye bizi paris sokaklarına, bir suç mahalline götürüyor ve isimsiz bir anlatıcının yardımıyla, hepimiz polisiye kurgunun yaratıcı kökenini ön sıradan izleyebiliyoruz. bu hikaye, iyi hazırlanmış klasik polisiyelerden hoşlanan herkes için heyecan verici bir okuma.
the masque of the red death (1842)
bazı eleştirmenler bu öykünün kısa ve alegorik olması nedeniyle olabildiğince derinlemesine olmadığını iddia etse de, geçtiğimiz yüzyıl boyunca pek çok tartışmaya ilham vermiş ve poe'nun en tanınmış eserlerinden biri olarak kabul edilmiştir. tüyler ürpertici ve sembolik olay örgüsü bir veba salgınının arka planında geçmekte ve kibirli prens prospero'nun vebadan kaçınmak için lüks manastırının “güvenliğine” saklanarak ölümü aldatmaya çalışmasını konu almaktadır. manastırın içinde prospero ve zengin saray mensupları zenginliklerinin tadını çıkarmakta ve gerçeklikten kaçmak için gösterişli bir maskeli balo düzenlemektedir. poe, manastırdaki her bir odanın, korkunç kara oda da dahil olmak üzere hayatın farklı bir aşamasını temsil etmesiyle, gerilimi artırmak için ortamı ustalıkla kullanır. kızıl ölümün maskesi, zenginlik ya da statü ne olursa olsun ölümden kaçmaya çalışmanın beyhudeliği hakkında bir alegoridir. bazı okuyucular bu öykünün poe'nun bir parodi ya da pastiş örneği olduğuna inanmaktadır, ancak bu olay örgüsüne neyin ilham verdiği konusunda pek çok tartışma yapılmıştır. bu öykü, ahlaki çürümeyi irdeleyen edebiyatı takdir edenler için mutlaka okunması gereken bir eserdir.
the cask of amontillado (1846)
the cask of amontillado, poe'nun en tüyler ürpertici ve sıkı örülmüş öykülerinden biridir. anlatıcı ve birincil saldırgan montresor, kurbanı fortunato'nun kendisine hakaret ettiğine inanır ve adalet olduğunu düşündüğü şey için, hesaplı olduğu kadar acımasız olan soğukkanlı bir plan hazırlar ve sonunda fortunato'yu öldürür. poe'nun bu hikayeye birkaç gizem katmanı ekleme kararı okuyucuları tahmin yürütmeye iter: montresor fortunato'yu neden öldürdü? fortunato ne yapmıştır? fortunato'nun cinayeti neden soruşturulmadı? bu öyküyü bu kadar gerilimli kılan şey, poe'nun olay örgüsünü aksiyonla değil, montresor'un uğursuz planının kasıtlı olarak açığa çıkarılmasıyla kurmasıdır. okur en başından beri korkunç bir şey olacağını biliyor, ancak montresor'un intikamının tam doğası parça parça ortaya çıkıyor ve bu da her sayfa dönüşünde artan bir entrika duygusu yaratıyor. intikam ve körü körüne haklı çıkma hikayelerinden etkilenen okurlar bu hikayeyi okumaktan keyif alacaklardır.
the black cat (1843)
edgar allan poe'nun bu özlü hikâyesi suçluluk, delilik ve ruhsallığın rahatsız edici gerçeklerini derinlemesine inceliyor. bir alkolik olan anlatıcı, başlangıçta kendini nazik ve sadık bir hayvansever olarak gösterir, ancak en sevdiği kedisinin bir gece onu ısırması ve gözünü oyup bir ağaca asarak cezalandırması üzerine yavaş yavaş karanlık dürtülerinin kontrolü ele geçirdiğini göstermeye başlar. bu, onun hayvanlara karşı artan şiddetinin ve acımasızlık ve kendini yok etme sarmalına düşüşünün hızını belirler; bu sarmalın acısını da karısını öldürerek çıkarır. kara kedi, poe'nun the tell-tale heart'ı ile birlikte sıklıkla tartışılan suçluluk psikolojisine derin bir dalış sunuyor. akıl sağlığı ve delilik temalarına odaklanan öykü, poe'nun alkolizmin etkileri üzerine en keskin yorumlarından biridir. suçluluk, alkolizm ve zihinsel çöküşle ilgili hikayelerden hoşlanan okurlar bu kitabı ilgi çekici bulacaktır.
the fall of the house of usher (1839)
the fall of the house of usher, poe'nun meşhur olduğu ürkütücü atmosferi mükemmel bir şekilde yakalayan önemli bir gotik korku öyküsüdür. poe her zamanki gibi bu öyküsünde de isimsiz bir anlatıcıyı başrolde kullanır ve olay örgüsü anlatıcının çocukluk arkadaşı roderick usher'ın isteği üzerine çürümeye yüz tutmuş usher malikanesini ziyaret etmesini izler. oraya vardığı andan itibaren bir şeylerin yanlış gittiği açıktır - sadece evin görünüşünde değil, orada yaşayan insanlarda da. malikânenin kendisi, sanki çatlayan duvarlarına sızan korku ve delilikten besleniyormuş gibi canlı hissettiriyor ve hikâye ilerledikçe işler daha da garipleşip tedirgin edici bir hal alıyor. “the haunted palace“da olduğu gibi, poe yine karakterlerin, özellikle de zihni etrafındaki çökmekte olan yapıyla birlikte çözülüyor gibi görünen roderick usher'ın iç kargaşasını yansıtmak için ortamı kullanıyor. bu öykü gotik kurguyu ve korku, yalnızlık ve deliliğin psikolojik incelemesini sevenler için vazgeçilmezdir.
“annabel lee” (1849)
“annabel lee “de poe yine genç ve güzel bir kadının ölümüne odaklanır ve bu şiir onun yazdığı son şiir olarak kabul edilir. bu eserde anlatıcı karanlığı romantizmle harmanlayarak genç kadın annabel lee'ye olan sonsuz aşkını her dizede dile getirir. aşkı o kadar güçlüdür ki ölüm bile bu bağı koparamaz. anlatıcı ayrıca annabel lee ile paylaştığı ruh bağını meleklerin nasıl kıskandığını da anlatır. şiirin lirik kalitesi hem gergin hem de zengindir ve melankolik bir kenarı olan romantik şiire ilgi duyan okuyucularda yankı uyandırır. poe'nun “deniz kıyısındaki krallık” imgesi şiirin geneline rüya gibi, neredeyse uhrevi bir nitelik katar. poe'nun birçok şiirinde yer alan genç, ölü ve güzel kadının hangi kadından esinlendiği tartışmalıdır ve bu konudaki spekülasyonlar eşi virginia eliza clemm poe'nun ilham kaynağı olabileceği yönündedir.
the tell-tale heart (1843)
poe'nun en önemli eserlerinden biri haline gelen the tell-tale heart, aynı zamanda edebiyatın tartışmasız en önemli edebi ürünlerinden biridir. hikaye, suçluluk ve delilik temalarına odaklanır ve okuyucuyu aklı başında olduğuna ikna etmek için önemli miktarda zaman harcayan birinci şahıs anlatıcı, paranoyası ve saplantısı, ev arkadaşının filmsi soluk mavi “akbaba gözü” dediği şeye takılıp kaldığında ateşli bir zirveye ulaşır. çok geçmeden kendini yaşlı adamın şeytan olduğuna ve dünyayı bu kötülük algısından kurtarması gerektiğine ikna eder, böylece adamı öldürmek için bir plan yapar; ancak korkunç cinayeti işledikten sonra cesedi dikkatlice parçalara ayırır ve cesedi saklamak için bir plan yapar. ilk başta suçtan paçayı kurtardığına inanır, ancak kısa süre sonra yaşlı adamın hâlâ atan kalbine ait olduğunu düşündüğü amansız bir sesin peşini bırakmadığını fark eder. muhtemelen işitsel bir halüsinasyon ve ezici suçluluğunun bir tezahürü olan bu ses onu deliliğin eşiğine sürükler. poe bir kez daha suçluluk duygusunu insan zihnini ve onun zalimlik kapasitesini incelemek için güçlü bir araç olarak kullanır. bu öykü, akli dengesi yerinde olmayan kahramanların başrolde olduğu psikolojik gerilimlerden hoşlanan herkesin mutlaka okuması gereken bir kitap.
bonus: the raven (1843)
(bkz: the crow/@justin mcleod) tekrar vizyondayken (tabii ki orijinini izleyin) önermemek olmazdı:
poe'nun kuzgun adlı şiiri en ünlü şiiri olarak kabul edilir ve birçok kişi bu şiirin onun magnum opus'u olduğuna inanırken, diğer eleştirmenler bu şiirin abartıldığını iddia etmiştir. ne olursa olsun, anlatı şiiri poe'nun edebi ustalığının bir işareti olarak kalmaya devam etmiştir. poe'nun eserlerinin çoğu aynı formülü takip etmiştir: isimsiz bir kahraman, ölü bir sevgili, deliliğe iniş ve ölüm karşısında duyulan ıstırap, ancak her hikayeye farklı bir bakış açısı getirmeyi başarmıştır. kuzgun'da, muhtemelen bir öğrenci olan isimsiz bir adam, gerçek aşkı lenore'u kaybettiği için acı çekmektedir ve bu kayıptan yakınırken, gizemli bir kuzgun pencereden içeri girer ve kapısının üzerine tüner. meraklı bir karşılaşma olarak başlayan bu olay, kuzgunun ürkütücü ve tekrarlayan “nevermore” çığlığıyla adamın kederinin ve umutsuzluğunun vücut bulmuş hali haline gelmesiyle hızla deliliğe doğru bir inişe dönüşür. kuzgun'un dehası sadece gotik anlatımında değil, insan zihninin kederin ağırlığı altında çöküşünü incelemesindedir. şiirin müzikal kalitesi ve renkli hikaye anlatımı sürükleyici bir deneyim yaratıyor ve her kıta bir öncekinin üzerine inşa edilerek, kahraman konuşan kuzgunun mesajının - “nevermore”- hiç bitmeyen kederin çirkin bir kehaneti olduğunu anlayana kadar mesajı yoğunlaştırıyor. bu şiir, klasik gotik edebiyatla ilgilenen herkesin mutlaka okuması gereken bir kitap.