Dünya Nüfusunun 1/6'sının Öldüğü Saçmalık Seviyesindeki Olay: An Luşan İsyanı
yarı türk bir çin valisinin başlattığı ve devam ettiği dönem boyunca en az 15 milyon insanın yani o dönemin dünya nüfusunun 1/6'sının öldüğü "an luşan isyanı"
çin'de tang hanedanı döneminde, 755 yılından başlayıp 769 yılına kadar 14 yıl boyunca süren an luşan isyanı, çin’in siyasi, ekonomik, toplumsal açıdan çökmesine sebep olmuştur. görsel
isyan, suzong döneminde başlayıp daizong döneminde sona ermiştir. isyan çin'de büyük bir kargaşaya, dev kayıplara ve geniş bir sahada yıkıma neden olmuştur.
isyan süresince hayatını kaybeden toplam insan sayısının modern tahminlere göre "15 ila 40 milyon olduğu" ve bu sayının o dönemdeki "dünya nüfusunun 1/6’sına" denk geldiği öne sürülmektedir.
"soğd-türk" karışımı bir melez (annesi türk, babası soğd, ya da ikisinden sadece biri, net bir bilgi yok) olan an-luşan , moğolistan taraflarında büyümüş ve daha sonra orduya katılıp çin’e yerleşmiştir. zaman içerisinde imparatorun en güvendiği adamlardan biri olmuştur. rivayetlere göre yaşadığı ev altın ve gümüşten yapılmış son derece şaşalı ve göz kamaştırıcıydı.
750 yılında çin’i yöneten tang hanedanlığı, an luşhan’ı en iyi yerlere getirmiştir. an luşhan, kısa sürede imparator huanzog’un en güvendiği adamlarından biri haline gelmiş ve 3 garnizonun valiliğine atanmıştır. fakat tang hanedanlığının öngöremediği bir şekilde, an luşhan bir taraftan uzun zamandır üzerinde düşündüğü planlarını harekete geçirip kısa sürede koca bir ordu hazırlamıştır.
755 yılının son günlerinde isyan bayrakları çekilmiş ve an luşan, ordusu ile pekin yakınlarında saldırıya geçmiştir. ilk olarak luoyang şehrini ele geçirmiştir. şehri ele geçirdikten hemen sonra kendisini, "yen hanedanlığının imparatoru" olarak ilan etmiştir. batı bölgesini ele geçirdikten hemen sonra güney çin’e saldırı başlatmıştır fakat isyandan 1 yıl sonra başlattığı bu saldırıda başarılı olamamış ve 20 bin kadar askeri kayıp vermiştir. yen askeri birlikleri ilk ele geçirdikleri luoyang şehrini ise sadece 2 yıl ellerinde tutabilmişlerdir.
ancak an luşan ve ordusu mücadeleye devam etmiş ve yen ordusunun ana karargahı, batı çin’e konuşlandırılmıştır. yüksek alanlarda bulunan tonnguan geçidini ise savunma mekanizması olarak kullanmışlardır. mühim ve en temel aşama ise başkentin ele geçirilmesi planı olmuştur. an-luşan’ın ordusuyla birlikte başkent changan’a doğru ilerlemesiyle, imparator ve yardımcıları siçuan’a doğru harekete geçmişlerdir.
756 yılının sonlarında an-luşan birlikleri, changan’ı ele geçirmiştir. changan şehri, çin şehirlerinin arasında en gelişmiş ve en kalabalık şehirlerden birisiydi. 2 milyona yakın bir nüfusa sahip olan başkentte, isyanla birlikte bazıları kaçarak hayatını kurtarmış, bazıları ise hayatını kaybetmiştir. ve isyancıların saldırısından sonra şehirde 800.000 kişi kalmıştır. imparatorluğa yeni geçiş yapan xuonzong’un oğullarından li heng, lingzhou şehrinde imparatorluğunu ilan etmiştir. bu isyanda, ilk adım olarak guo ziyi ve li guangbi isimli iki büyük general isyanı bastırmak için görevlendirilmiştir.
ayaklanmanın bastırılmasında, her ne kadar büyük generaller görevlendirilmişse de başarılı olunamamış ve isyanı bastırmak için başka devletlerden yardım istenmiştir. tang hanedanlığı, uygur türklerinden yardım istemiş ve olumlu cevap almıştır. ayrıca abbasi halifesi olan mansur, ayaklanmanın bastırılması için çin’e binlerce paralı asker tahsis etmiştir. tang hanedanlığında yapılan general değişiklikleri ve yeni stratejilerle güçlenen çin ordusu geçitten saldırıya geçmiş an-luşan’ın savunmasını yıkmıştır.
bu gelişmelerden sonra an-luşan ve ordusu daha fazla direnememiş ve ülkenin kuzeydoğusuna kaçmak zorunda kalmışlardır. daha sonrasında an luşan en büyük oğlu tarafından öldürülmüştür. yerine arkadaşı olan shi sming ve oğlu geçmiştir. tang hanedanlığının, luoyang şehrini geri almak için geldiğini gören shi, kaçtığı sırada sıkıştırılmış ve bunun üzerine esir düşmektense intihar etmeyi tercih etmiştir.
isyanla birlikte tang hanedanlığı çok zayıflamış, bu fırsatı iyi değerlendiren tibet imparatorluğu 763 yılında orta asya ve başkent changan’ı ele geçirmiştir. isyanlardan sonra toprak kayıpları yaşayan çin diğer büyük devletler gibi uzun süre kendini toparlayamamıştır.