Dövize Dayalı Türk Lirası Mevduat Sistemi Nasıl Çalışacak?
Nedir bu sistem?
20 aralık 2021 tarihinde cumhurbaşkanı recep tayyip erdoğan, halka sesleniş konuşmasına şöyle bir duyuru yaptı:
"bundan sonra hiçbir vatandaşımızın 'kur daha yüksek olacak' diye mevduatını türk lirasından dövize geçirmesine ihtiyaç kalmayacak.
bu yeni araç şöyle işleyecektir; insanlarımızın bankadaki tl varlığını, mevduat kazancı kur artışından yüksekse bu getiriyi elde edecek. kur getirisi mevduat kazancının üstünde ise aradaki fark doğrudan vatandaşımıza ödenecek. bu kazanç stopaj vergisinden muaf tutulacak."
kaynak: dünya.com
Örnekle açıklayalım
20 eylülde bankada 3 aylık 100 bin tl'lik bir mevduat hesabı açtınız. faiz %16. kur 8,8775.
20 aralıkta 4 bin tl faiz elde edecektiniz. döviz kuru ise 17,43 oldu. artış %96 olmuş.
kur artışı daha yüksek olduğuna göre banka size 96 bin tl verecek.
dolayısıyla üç ayda %96 dönem faizi elde ettiniz. yıllık bileşik yüzde 1.385 faiz almış oldunuz.
soru: bu farkı banka ödeyemez, zira fon maliyetini %16'ya göre yapmış, krediyi bu hesaba göre vermişti. acaba 92 bin tl farkı mevduat sahibine kim ödeyecek? hazine? merkez?
özel bankalarda böyle bir düzenleme yapılamaz. dövize endeksli mevduat gibi bir ürün söz konusu olabilir. bu durumda kredilerin de dövize endeksli olması gerekir. kısacası tl'yi tamamen devre dışı bırakmış oluyoruz. sistem tam dolarizasyona geçecek demektir.
Aradaki fark oluşursa ne yapacak? Hazineden mi verecek?
arada fark olursa ödeyecek devlet. ama zaten amaç bu farkın faizden fazla oluşmaması. dövizin bu derece çılgın yükselmesinin en birincil sebebi yurt içi yerleşiklerin döviz talebi zaten. bu sistemin olduğu ve düzgün işleyeceğine inanılan yerde bu araç varken zaten döviz talep etmek için manyak olmak lazım. döviz yükselirse karını alıyor, düşerse zarar etmiyorsun çünkü. dolarizasyon talebi kesilirse, hatta dth'ler (döviz tevdiat hesabı) de çözülürse zaten döviz yükselmez. amaç doları düşürmek değil ,yükselmemesini sağlamak. zaten reis kendi eliyle faize davet ettiği için, faize düşmanım söylemi de doları artık etkilemeyecek.
Devlet para mı basacak? Enflasyon olmaz mı?
eğer fark olursa para basacak, evet. ama zaten ne dedik? sistemin amacı fark olmamasını sağlamak. diyelim oldu ve para basıldı ve bu enflasyon yaratacak, değil mi? hayır. çünkü mevduata park edilmiş para ile tüketim yapılmayacak. talep enflasyonu da azalacak. bugün yaptığın gibi çılgınlar gibi elindeki parayla döviz, zeytinyağı vs. almayacaksın. o para mevduatta durduğu sürece onun enflasyona olumlu etkisi, para basılması durumundaki etkiyi nötrler.
Ee bu örtülü faiz artırımı?
hayır, değil. usd yerinde sayarsa bu enflasyon ortamında eksi reel faiz alacaksın. piyasada zaten faiz hiç düşmemişti. mb politika faizinin 14 olması, piyasada hiç etki bulmadı. kamu bankaları dahil.
özetle; faiz artırmadan, bunu telaffuz etmeden dövizi durduracak bir yol bulun talimatı üzerine bulunmuş bir yöntem gibi gözükmekte. faiz yerine "mevduat kazancı" ibaresi kullanılmış.
Bu sistemin riskleri neler?
bu sistem çok tehlikeli. tamam, dolara talep olmazsa bu yöntem işler ama herhangi bir hacimli kur atağında büyük bir felaket olur. önceden sadece doların yükselmesiyle uğraşırken bu defa mevduat sahiplerine verdiğiniz kur farkı ödemesi teminatı ile de uğraşacaksınız. yani olağanüstü bir durumda tl'ye ikinci bir cephe daha açılacaktır.
sonradan hükümet "para yok kardeşim, kur farkı falan ödemiyorum" diye çamura yatarsa o zaman merkez bankası'nı komple satsanız doları durduramazsınız.
özetle; bu sistem iyi günlerin dostu, kötü günlerin celladı olur.
"ee hani faiz haramdı, noldu" gibi düşünceleri geçersek ilginç bir risktir bu yeni düzenleme.
çoğu kişi "devlet nasıl karşılayacak yıl sonunda faiz üstünü" falan demiş, bu hareketle amaçları zaten kur yükseliş oranını faizin altında tutmak, yani güven kazanıp o dediğiniz faiz üstünü vermemek.
daha detaylar belli değil tabii ama tahminimce bu iş başlayana kadar dolar bir süre azalıp artıp duracaktır, çünkü dolar toplayacaklar. artık merkez bankası mı toplar, o bahsedilen birileri mi toplar bilemem ama o gün geldiğinde faizi kura ezdirmemek adına doları düşük tutmak için şu an dolar toplamaları lazım. savaşa silahsız girilmez, eğer işler kötü giderse diye mevduat bittiğinde piyasayı dolara boğarlar.
bu işin talibi çok olacağı kesin bana göre, devlet garanti veriyor neticede. fiyatlar bir süre düşecek, halkın alım gücü artacak, çünkü piyasada tl azalacak. bu da akıllara şunu getiriyor: acaba planları ekonomi stabil hale gelmişken 2022 ortalarında bir erken seçimle seçimi kazanmak mı?