amiga'nın bitişini, daha doğrusu commodore'un batışının tek bir sebebe bağlayamayız. onlarca ayrı sebebi var. hatta genelde yapılmış bütün belgesellerde ve kitaplarda komodor firmasının yanlışları batışın tek sebebiymiş gibi anlatılsa da aslında durum çok daha farklı. ben birkaç sebebini anlatayım merak eden olursa diye.

1. coğrafya

commodore 64, amerika'da da kısa bir süre en popüler bilgisayar olsa da 1984'de çıkan ilk amiga hariç (bkz: amiga 1000) aslında amerika ve kanada'da zannedildiği gibi yaygın bir kullanımı hiç olmamış. bunu ilk kaynaklarından, yani amerikalı oyun geliştirici ve yazılım geliştiricilerinden bizzat duyana kadar ben de bilmezdim ama işin doğrusu bu. hatta amiga 2000, amiga 1200 , amiga 3000, amiga 4000, amiga cd32, amiga cdtv gibi modeller amerika'da halkın geneli tarafından neredeyse hiç duyulmamış bile.

biz de avrupa kısmında yer aldığımız için ingiltere ve özellikle almanya'da uzun süre en yaygın kullanılan amiga bilgisayarlarının tüm dünyada en yaygın kullanıldığını zannettik hep. evet, avrupa'da (ve avustralya'da) amiga çok yaygındı ama amerika'da ve kanada'da değil. bunun ne kadar ölümcül bir darbe olduğunu yazının devamında anlatacağım.

2. bill gates

jack tramiel'den hayatının kazığını yiyen bill gates dayının lisans ücreti alamayacağı komodor sistemleri yerine bilgisayar başına veya yıllık lisans ücreti alabildiği ibm pc (yani x86 mimarili dos sistemli bilgisayarlar) platformuna yoğunlaşması; ms dos, microsoft basic, windows, windows 3.1, windows nt, windows 95 gibi ataklarla amerika ve dünya genelinde kullanıcılara yeni deneyimler sunarken komodor'un dışarda kalması.

3. vesa

yeni nesillere pek bir şey ifade etmese de 1989'da vesa protokolünün getirdiği yeni görüntü standartları ibm pc'de darma dağınık olduğu için hem geliştiricilere hem kullanıcılara cehennem azabı çektiren başıbozukluğu ortadan kaldırıp ibm pc'lerin krallığı dönemini başlattı. daha önce çözünürlük, ekran kartı mimarisi, veri yolu farklılıkları ekran standartları o kadar çoktu ki bir geliştirici oyununu her ekran kartı, her veri yolu, her çözünürlüğe göre yeniden programlamak zorunda kalıyordu. vesa gelince bu dert bitti ve zaten amerika'da en yaygın sistemler olan ibm pc'ler her evde kullanılmaya başladı.

4. windows

windows, her ne kadar pek hoşlanmasak da son kullanıcı için çok önemli bir şeydi. amiga'daki o.s her ne kadar aynı işleri yapıyor gibi gözükse de ibm pc'li windows kesinlikle çok hızlı, çok kolay ve çok pratikti. aynı işleri aynı hız ve pratiklikte yapmak için amiga 1200, amiga 4000 gibi çok pahalı ve desteği kısıtlı sistemler almak yerine amerika'daki reklamın da gücüyle windows krallığı kurulması amiga için öldürücü bir hamleydi. ayrıca windows'un getirdiği yeni standartlar her yazılım/oyun geliştirici için büyük bir nimetti, artık bir sefer programlayarak milyonlarca bilgisayarda birden çalışacak ürünler çıkarabiliyorlardı.

5. donanım

ibm pc (anlaşılsın diye ibm pc diyorum, bildiğimiz pc işte) tarafında matematik işlemcili 386dx serisi çıktıktan yıllar sonra amiga'da hala 7 megahertz'lik 68000 cpu'su kullanan amiga 2000 gibi modeller çıkıyordu ki başlığın ismi olan amiga 500 de aynı işlemciyi kullanır hem de a2000'nin aksine genişleme bakımıdından da çok kısıtlıdır. ayrıca x86 mimarisi gelişime çok açık bir mimari olarak 2000lerin sonuna kadar varlığını sürdürdü, buradan bile aradaki fark anlaşılabilir. 486dx 89 yılında piyasaya çıkıp 33mhz civarlarında dolanır ve doyurucu cache bellek verirken amiga'nın son kurşunu olan aşırı pahalı amiga 4000 bu performansın çok kısıtlı bir versiyonu ancak 1992 sonunda çıkabildi. o da çok pahalı fiyatından dolayı satmadı bile. amiga yarışa devam etse karşısında 1993'de piyasaya girmeye başlayan pentium 5 mimarisini bulacaktı ki fena ezilecekti. amiga'nın tartışmasız üstün olduğu konu ise multimedya (görüntü ses) gücüydü, o yüzden sanatçı/tasarımcılar açısından tercih edileceği düşünülüyordu. düşünülüyordu ama macintosh bir darbe daha vurdu.

6. macintosh

amiga'nın amerika'da kısıtlı bir tasarımcı/görsel sanatçı/müzisyen tarafından tercih edilmesini sağlayan multimedya donanım üstünlüğüne en büyük darbeyi macintosh vurdu. amerika'daki reklamları ve multimedya yazılımlarını kendi sistemlerine en başarılı şekilde optimize eden apple, zaten kısıtlı sayıdaki müşteriyi de amiga'nın elinden aldı. multimedya donanımı olarak amiga daha iyi olsa da pazar gücü ve reklam desteğiyle macintosh, maçı aldı.

7. doom

evet, gerçekten de doom oyununun amiga'nın bitişinde önemli bir rolü var. ama burada konu sadece donanım yetersizliği değil. o konu istenilse aşılabilirdi ama asıl olan doom'un tam bir amerikan kültürü oyunu olmasıydı. benim bu gereksiz yazıyı yazmamdaki asıl amaç zaten bütün olayın amerika'da başlayıp amerika'da bittiğini anlatabilmek. ilk başlarda çoğunlukla avrupa'dan çıkan oyun geliştiriciler (özellikle ingiltere) yüzünden commodore ve amiga önde gibi gözükse de asıl pazar olan amerika'da oyun geliştiricilerin güçlenip ibm pc/macintosh tarafına kayması çok önemli bir konu. fast pace denen ve tam anlamıyla umursamazca eğlenme seçeneği sunan bu oyun aslında değişen oyun kültürünün merkezinin amerika olacağının işaretiydi. asıl kalesi avrupa olan amiga da bunun dışında kaldı haliyle.

8. korsan

amerika'da başta bill gates ve apple sayesinde 80'lerden itibaren korsan yazılımlara ciddi cezalar verilip önu alındığı için amerikan kullanıcısında oyuna/programa para verme kültürü oluşmuşken, amiga'nın tutunduğu pazar olan avrupa'da korsan kullanım aşırı yaygın. bırakın türkiye'yi falan; ingiltere, almanya, fransa gibi ülkelerde amiga ve komodor oyunları/programları o kadar yoğun korsan kullanılmış ki çoğu firma bu yüzden yönünü amerika'ya ve dolayısıyla ibm pc'/macintosh'a çevirmiş. bunu duyduğumda ben de şaşırmıştım ama o çok gelişmiş sayılan ingiltere'de bile herkes korsan kullanmış 80'ler ve 90'larda. bunun sonucunda da yeni programlar/oyunlar zamanla iyice ibm pc/macintosh tarafına kaymış. yani yenilikler hep o yönde olurken amiga tarafı yerinde saymış.

9. jack tramiel'in commodore yönetimi

evet, yadsınamayacak gerçeklerden biri de komodor'un daha kuruluşundan itibaren çok yanlış yönetilmesi, kısa dönem politikaları yüzünden uzun dönemde bütün sektörü kendine düşman etmeleri var. jack tramiel, nazi toplama kampından sağ kurtulmayı başardığı için her şeyi yapabilirim kafasında tam bir kurnaz tüccar hödük olduğundan firmasını bir dönem dünyanın kralı yapsa da microsoft, ibm, at&t, radio shack, apple gibi sektörün bütün devlerinin nefretini kazanacak saçma sapan hamleler yaptı. bunun sonucunda bütün amerikan firmaları anlaşma içinde dünya genelinde kendi standartlarını kurarken komodor dışarıda kaldı. eğer amerikan ticaret yapısını biliyorsanız, abd'nin nasıl amerikan firmalarını yükseltip cilalamak için önlerini açtığını, dünyanın geri kalanında üstünlük kurmaları için yardım ettiğini biliyorsunuzdur. zaten bugün dünyadaki üstünlüklerinin temelinde bu politika var. işte komodor, yaptıkları yüzünden bu sistemin dışında bırakıldı. ve sonuç ortada.

azılı bir komodor/amiga hayranı olarak bunları söylüyorum çünkü işin doğrusu bu.

bu gereksiz yazının ana fikri şu aslında

"bir şey amerika'da tutarsa dünyada varolur, tutmazsa yok olur". amerika, dünyanın en büyük tüketim toplumudur. dünyanın geri kalanından daha fazla tüketir ve para harcar. amerika bu sistem üzerine inşaa edilmiştir zaten. aynı şekilde dünyanın kültürel ağası da amerika'dır. dünyada hangi oyunların oynanacağını, hangi filmlerin tutacağını, hangi dizilerin merakla bekleneceğini hep amerikan halkının beğenileri/seçimleri belirler. işte taa 1986-1987 yıllarında, yani daha amiga 500 çıkmadan önce amiga'nın bittiği belliydi. çünkü amerikan kamuoyunda fazla ses getirmedi. sadece biz de avrupa tarafında olup avrupa'dakiler gibi romantik baktığımız için olayı geç fark ettik. zaten satış rakamlarına göre ingiltere ve almanya da amiga en çok satışını gerçekleştirip kat kat fazla satılırken, amerika'da çok gerilerde kalmış.

yani biz 93-94'de "la commodore essah batiy galba" diye şüphelenmeye başladığımızda amerika'da amiga'nın helvası çoktan yenmiş, hazmedilmiş hatırlayan kalmamış bile.

sözün özü; eğer teknoloji/yazılım konusunda başarılı olmak istiyorsanız rehberiniz amerika olsun. oradaki beğeniler/değişimler/dönüşümler pazarın geleceğini belirledi/belirliyor/belirleyecek.

Zamanında Atari Salonu Sahiplerinin Canını Çok Yakan Jeton Sahtekarlıkları