panda diplomasisi, çin’in akıllı hamlesi. dev pandaları “bakın biz sevimliyiz, dostuz” diyerek karşı ülkelere yollamak gibi bir şey. aslında diplomatik hediye ama altında siyasi hesap var, yani peluş yumağı değil, yürüyen siyasi ajan.

çin küresel güç olma derdinde, her alanda yumuşak güç kullanıyor: panda diplomasisi, ping-pong diplomasisi, bir kuşak bir yol, konfüçyüs enstitüsü; hepsi bir araya gelince “bakın biz iyiyiz, güvenilirdik” mesajı. pandalar da bu işin sevimli yüzü; uluslararası sahnede göze batmadan siyasi nüfuz kazanıyorlar. kimi yerde baskı aracı olarak da kullanılıyor, yani pandalar sadece pozitif imaj değil, dış politika silahı.

panda kiralama zamanı

başlangıçta “al bakalım hediyemiz” modunda olan panda işi, zamanla yasal ve hayvan hakları mevzularına takılınca kiralama sistemine dönüştü. şimdi ise belirlenen “donör” ülkelerle ortak bakım yapılıyor, yani panda aslında ödünç veriliyor. hayvanat bahçesinde çinli ve yerli yetkililer görüşüyor, fotoğraf paylaşılıyor, ülkede panda varlığı “ilişkilerimiz iyi, daha da iyi olabilir” mesajı taşıyor.

dünya diplomasisinde hediyeler hep itibar işi olmuştur, mesela abd’ye fransa’nın verdiği özgürlük anıtı gibi. çin ise simge olarak ejderha yerine daha sevimli, gözü yormayan pandayı seçmiş. yani pandapeluşlu diplomasi ama altında ciddi siyaset var.

panda diplomasisinin tarihi turları

tang hanedanı zamanında başlamış işin özü: imparatoriçe wu zetian japon imparatoru tenmu’ya iki panda hediye etmiş, bilinçli siyaset miydi bilinmez ama çin için gelenek haline gelmiş.

pandaların tarihi üç döneme ayrılıyor:
- 1957-1982: çin komşu komünist ülkelere hediye etmiş, dostluk işi,
- 1982-1994: koruma, nesil devamı, artık “ödünç verme” moduna geçilmiş,
- 1994 sonrası: ekonomik kazanç fark edilmiş, “kiralama” yöntemi başlamış.

1957’de sovyetler birliği'ne panda verilmiş, sonra uzun süre sessizlik. 1972-1982 arası britanya, abd, batı almanya, japonya, fransa, meksika ve ispanya’ya toplam 16 panda yollanmış.

doğadaki panda sayısı tartışmalı: anadolu ajansı 600 diyor, bazı kaynaklar 1800 diyor, wwf’e göre 1970’te 1000’in altına düşmüş, 2014’te 1864’e yükselmiş.

1994’ten sonra yüksek fiyat veren ülkelere kiralanmaya başlamışlar. 2009’da abd ile panda başına 1 milyon dolar, yavrular da çin'e geri gönderilecek şartıyla 10 yıllık anlaşma yapılmış. soğuk savaş'ta nixon çin’i ziyaret etmiş, mao panda hediye edeceğini açıklamış, nixon da iki misk öküzü yollamış. ling-ling 1992, hsing hsing 1999’a kadar washington hayvanat bahçesi'nde takılmış, sonra ölmüşler.

tibet ruhani lideri gyatso avusturya’ya gidince çin sinirlenmiş, pandaları geri çağırmakla tehdit etmiş. 2005’te tayvan’a panda yollamak istemiş, red almış. 2008’de yuan yuan ve tuan isimli pandalar yollanmış, isimler bile siyasi mesaj taşımış. almanya’ya gönderilen pandalar tjen tjen ve bao bao gibi sevimli isimler alırken, tayvan’a verilenler siyasi emelli olmuş.

pandalar hâlâ kiralık, tartışmalar hâlâ sürüyor

çin, pandaları kimlere kaç tane verdiğini resmi olarak düzenli açıklamıyor, kaynaklar farklı sayılar veriyor. anadolu ajansı 2017’de 14 ülkede 48 panda diyor, financial times 2015’te 12 ülkede 42, 2017’de 20 ülkede 70 panda olduğunu yazmış.

2017 verilerine göre: güney kore, meksika, endonezya, singapur, tayland, avustralya’da 2’şer, hong kong, tayvan, malezya’da 3’er, kanada ve makao’da 4’er, japonya’da 11, abd’de 12, avrupa’da toplam 18 panda varmış.

danimarka muhalefeti bu sürece itiraz etmiş; diyorlar ki “pandaları alıyoruz ama tibet’teki baskıları ve insan hakları ihlallerini gündeme getirmiyoruz.”

bir de hediye pandalar meselesi var: putin çin devlet başkanı şi cinping ile ziyaret etmiş bu pandaları ve demiş ki “bu pandalar demek ki pekin-moskova ilişkisine önem veriyor.”