Bizans'ın Haberleşme İçin Kullandığı Tıkır Tıkır Çalışan Fener Sistemi
günümüzden yüzlerce yıl önce bizans imparatorluğu'nun döneminin en güçlü devleti olduğu dönemde tıkır tıkır çalışan haberleşme sistemi...
aşağıdaki harita, bizans'ın klikya'dan başlayıp istanbul'da son bulan ve matematikçi leo tarafından tasarlanan fener sistemini gösteriyor. (9. yüzyıl)
bu fener sisteminin bir benzeri de likya bölgesinden başlayıp tüm batı anadolu'yu içine alacak ve istanbul'a ulaşacak şekilde kurulmuş. ve bir başka fener sistemi de balkanlar'da, tuna'dan başlayıp istanbul'da son bulacak şekilde kurulmuş...
sistem, her kule, bir sonraki kuleden görülebilecek şekilde yakılan şenlik ateşleri vasıtasıyla haberleşme olanağı sağlayan bir sistem. bir kulenin garnizonu komşu kulede bir yangın gördüğünde, ateşlerini yakarlardı ve böylece bir saat kadar bir süre içinde hattan tek bir açma-kapama bilgisini içeren bir sinyal iletilirdi. sistemde ayrıca farklı mesajlar iletebilmek için bir çift senkronize saat içermekteydi. şöyle ki, her bir kulenin bir saat-zaman tanımlaması vardı ve o kulede yakılan ateş, hangi saatte yakıldıysa bu bir anlam içermekteydi.
örneğin; fenerler sabahın erken saatlerinde yandıysa, bu fenere yakın olan kentin saldırı altında olduğu anlamına gelebilir, günün ilerleyen saatlerinde farklı saatler daha kuzeydeki noktalara saldırılara işaret edebilir veya farklı zamanlar saldırının büyüklüğünü gösterebilirdi.
tabii fener sisteminin bu zamana bağlı iletileri için doğru zamanı beklemek gerekmekte bu da mesajın iletimini geciktirmekteydi, lakin 9. 10. yüzyıllarda bu haberleşmeyi posta vasıtasıyla atlı haberciler vasıtasıyla yapmaya kalktığınızda, bir atlının klikya kapılarından istanbul'a ulaşması günler sürebilirdi, bu yüzden fener sistemi ciddi bir zaman kazandırmaktaydı bizans'a...
bizans bu sistemi özellikle 9. yüzyılda, abbasi-bizans savaşları sırasında ciddi bir şekilde aktif olarak kullanmıştır. daha sonra ise 12. yüzyılda manuel komnenos döneminde sistem yeniden elden geçirilmiş ve türk akınlarına karşı kullanılmış.
bizans'ın anadolu'daki fener sisteminin güney noktası, klikya kapısının kuzeyindeki loulon kalesi'dir. ardından fener silsilesi sırasıyla şu şekildedir:
- argaios dağı (hasan dağı yakınlarındaki keçikalesi)
- isamos dağı.
- aigilon kalesi (eskişehir)
- mamas kulesi (bursa-uludağ)
- kyrizos dağı (iznik gölü ile gemlik körfezi arasında-katırlı dağları)
- mokilos dağı (samanlı dağları)
- st auxentius dağı (kayış dağı)
ve son olarak da büyük saray'ın (bukoleon) deniz feneri.
sistem içersinde ayrıca bu ana fener hattına bağlı olarak tali fener hatları da bulunmaktaydı.
bizans fener sistemi, orta anadolu'da iki fener arası yaklaşık 100 km olacak şekilde kurulmuş, kuzeydoğu'da bitinya bölgesinde ise arazi şartları sebebiyle bu mesafe 50 km'ye kadar düşürülmüş.
haberleşme amaçlı kullanılan fener sistemi tabi sadece bizans tarafından kullanılmadı.
roma impartorluğu da kendi döneminde fener kulelerini özellikle kuzeyden gelecek barbar akınlarına karşı aktif olarak kullanmaktaydı.
yine ayrıca han hanedanlığı döneminde (mö 2. yy) çin seddi'nin inşasında bu duvara bağlı olarak fener ve haberleşme kuleleri yapılmış, fener kuleleri han hanedanlığı döneminde ve sonrasında aktif olarak kullanılmıştır.
anadolu'da fener kuleleri ile haberleşme konusunda en eski kaynaklar urartuların bu yöntemi kullandığını göstermektedir. lakin bunların günümüzde bilinen pek kalıntısı yoktur.
lakin bizans dönemine ait pek çok fener kulesi bugün bilinmektedir. yine bizans fener sistemine bağlı bazı tali fener kulelerinin yakınlarında ışık dede-ışık baba gibi türbeler mevcut. halkımız bin yıl önceki bizans fener garnizonlarını türbeleştirip evliyalaştırmış, ışık dede olarak kutsiyet yüklemiş bir de bunlara.