birleşik krallık'ın kral ve kraliçeleri uzun zamandır yabancı uyruklu. tuhaf görünen bu durum esasında ingiltere ve iskoçya'nın birleşmesine ve süreç içerisinde britanya'nın parlamenter monarşiye evrilmesine çokça etki etmiştir.

günümüzde windsor hanedanı, birleşik krallık ve milletler topluluğu toprakları ile dominyonlarında hüküm süren hanedandır ve yaklaşık 100 yıl önce alman uyruğundan kurtulmak için soyadlarını değiştirmişlerdir;

birinci dünya savaşı devam ederken, britanya halkı arasında yükselen alman nefreti, dönemin manş denizi'ni geçebilecek kapasitedeki bombardıman uçağı gotha g. ıv'ün londra semalarında görünüp, bombalarını bırakmaya başlaması ve herkesçe bilinen bir isim haline gelmesiyle zirveye ulaşır.

mart 1917'ye gelindiğinde ise halktaki huzursuzluk kraliyet ailesinde de ayrıca tedirginlik yaratmaya başlar. çünkü bugün windsor olarak bildiğimiz hanedanın soyadı o tarihlerde alman bombardıman uçağının ismi ile benzerdir: saxe-coburg-gotha.

soyadı, kraliçe victoria'nın saxe-coburg ve gotha dükü ernst'in oğlu prens albert ile 1840 yılında evlenmesiyle ingiliz kraliyet ailesi'ne girmiştir. zaten kraliçe de hannover hanedanlığı'nın son hükümdarıdır.

kuzeni rus çarı ıı. nikolay'ın 15 mart 1917'de tahttan indirilmesi ile, aynı şeyin kendilerinin de başına gelebileceği kaygısıyla, kral v. george hiç tereddüt etmeden bir kraliyet bildirisi yayınlayarak "alman tacı altında sahip oldukları tüm unvanlardan feragat ettiklerini ve bundan böyle windsor hanedanı olarak anılacaklarını" ilan eder.

kral sadece ailenin ismini değiştirmekle kalmaz, kraliyet ünvanlarının kullanımını prensler, prensesler ile yakın kraliyet üyeleriyle sınırlar (styles of the members of the british royal family), ayrıca titles deprivation act 1917 ile de bazı alman akrabalarının ingiliz kraliyet ünvan ve rütbelerini de ellerinden alır (meali: ünvanlardan yoksun bırakılma yasası).

kuzeninin britanya kraliyet ailesinin adını windsor olarak değiştirdiğini öğrenen alman imparatoru ıı. wilhelm'in, shakespeare'in windsor'un şen kadınları oyununa atıfta bulunarak, şaka yollu "saxe-coburg-gotha'nın şen kadınları'nı izlemeyi planladığını" söylediği rivayet olunur (george, nicholas and wilhelm: three royal cousins and the road to world war ı, miranda carter).

aslında her şey viii. henry'nin ardında meşru bir erkek varis bırakamama kaygısı ile başlar

altı eş ve ülkenin din değiştirmesine sebep olacak olaylardan sonra ölümüyle geriye jane seymour'dan doğan tek oğlu vı. edward kalacak (1547), o da 9 yaşında oturduğu tahtta uzun süre kalamadan genç yaşta ölecektir (1553). ardından yerini alan tartışmalı dokuz günlük kraliçe lady jane grey ve bloody mary mary tudor'dan sonra nihayetinde tahta ı.elizabeth geçer (1558).

yaklaşık 45 yıllık iktidarını, babasının eşlerinin ahı tutmuşçasına, evlenmeden tamamlayan kraliçe elizabeth'in çocuksuz ölümü ile taç yine varissiz kalır (1603).

güller savaşı sonrası ülkenin düştüğü durumu iyi bilen lordlar, 1503'te iskoçya kralı ıv. james ile evlenerek iskoçya kraliçesi olan vııı. henry'nin ablası margaret tudor'un oğlu v. james'in tek meşru varisi mary'in oğlu iskoç kralı vı.james'i kral yaparlar (1603). böylelikle kraliyet kan bağı da korunmuş olur.

iskoçya'da 36 yıldır kral olan cadı avcısı james, ingiltere'de tahta çıktığında, elizabeth'in annesini idam ettiğini unutmuş bir şekilde (bkz: mary, queen of scots), her iki ülkeyi resmen birleştirmeye çalışır, 1604'te sembolik de olsa "büyük britanya kralı" unvanını alır.

saltanatının hemen ikinci yılında, parlamento binasını havaya uçurma girişimi meşhur barut komplosu ile karşı karşıya kalır (bkz: guy fawkes). başarısız komplonun ardından ülkede katoliklere karşı baskılar artsa da james, salisbury kontu kurnaz cecil ve dönemin ileri gelen lordlarının sıkı işbirliği ile ülkeyi yönetir.

döneminde; monarşinin bütçesini ve tabi ki gücünü sınırlayan ve parlamentarizmi pekiştiren yasaların atası great contract (1610) yürürlüğe konulmaya çalışılır, günümüzde kral james incili olarak bilinen incil'in yeni bir tercümesi yapılır.

kaderin ilginç bir cilvesi olarak westminster abbey'de taç giyme töreni yapılan james, adeta ingiliz krallarının yüzlerce yıllık korkusunu da başına geçirmiş, bir iskoç olarak ingiliz tahtına oturmuştur. resmen olmasa da fiilien iskoçya ve ingiltere'yi birleştiren kral 1625 yılında ölür.

yerine ikinci oğlu, içe kapanık ama kibirli ı.charles geçer. tacı tanrı'dan aldığına inanan yeni kral ülkeyi ağır vergiler ve tam bir istibdat ile yönetir, arada parlamentoyu fesheder. önce iskoçya (1637) ardından irlanda (1641) ile çıkan çatışmaları, ingiliz iç savaşları (1642-46 ve 1648) takip eder. oliver cromwell'in new model army'sine yenilen kral 30 ocak 1649 tarihinde 48 yaşında iken whitehall sarayı'nda vatana ihanet suçundan başı kesilerek idam edilir.

idamının ardından adanın görüp görebileceği ilk ve son cumhuriyet commonwealth of england ilan edilir. monarşistler tarafından fetret devri olarak tanımlanan, pratikte diktatörlük olan, rejim pek uzun ömürlü olmaz (bkz: british ınterregnum).

cromwell'in ölümünden sonra ülkenin ileri gelenleri başı kesilen kralın oğlu ıı.charles'ı tahta geçirirler. yandaşlarından oluşturduğu parlamento ile devleti yöneten kral, birçok baskıcı yasa çıkarır, ordunun denetimini eline alır, sansür uygular. sayesinde parlamento whigler ve troylar olarak ikiye bölünür. iktidarında meşhur veba salgını (1665-1666) ve büyük londra yangını (2 eylül 1666) meydana gelir. kayınbiraderi orléans dükü philippe'in ağabeyi fransa kralı xıv. louis ile yakın ilişkileri yüzünden halk tekrar katolik olma kaygıları yaşarken 1685 yılında ölür. geriye açılışını yaptığı royal society kalır.

öldüğünde, ardında 14 gayrimeşru çocuk bırakan ıı. charles'ın yerine kardeşi ıı.james geçer.

tam bir katolik olan yeni kral, baskıcı uygulamaları nedeniyle halkın büyük bir kısmı tarafından tepki görür, 11 nisan 1689'da parlamento tarafından görevinden azledilir, tahta katolik oğlu james francis edward yerine ikisi de protestan kızı mary ve kocası ıwilliam geçirilir. irlanda da sürgünde bulunan james'in tahtı geri almak için başlattığı girişmler kendisine bağlı güçlerin 1690'da boyne muharebesinde yenilmesi üzerine sona erer. kalan ömrünü yakın dostu ve aynı zamanda kuzeni olan katolik xıv. louis'nin korumasında sürdüren devrik kral 1701'de ölür.

ancak insafsız uygulamaları sayesinde önce haksız ve gerekçesiz tutuklamaları engelleyen 1679 tarihli habeas corpus act, sonrasında ise kralların keyfî davranışlarını ve yetkilerini sınırlayan 1689 tarihli haklar beyannamesi kabul edilmiş olur (bkz: bill of rights).

iktidarı kızı kraliçe ıı. mary ile birlikte ele alan hollandalı damadı kral ııı. william ülkenin ilk yabancı kralı olur: william of orange.

ıı. james'in, tahtından indirilmesi ve britanya adasının hollanda kuvvetlerince kral karşıtlarına destek amacıyla işgali ile tamamlanan süreçte ingiltere'de hâlâ yürürlükte olan meşrutiyet sistemin temellerinin atılması, beraber gerçekleştirdikleri şanlı devrim sayesinde olur.

çiftin çocukları olmaz. önce mary ölür (1694). william'ın da yeniden evlenmesi pek olası görünmez. mary'nin kız kardeşi anne'in hayatta kalan son çocuğunun ( gloucester dükü prens william ) 1700'de ölmesi, onu haklar bildirgesi ile belirlenen veraset sırasındaki son kişi olarak bırakır.

ne gariptir ki ingiliz halkına geniş haklar veren bill of rights, tanınmış veraset hattının tamamen tükenmesi durumunda ıı.james'in soyunun tekrar tahta geçmesine de imkan vermektedir. bu ise protestan ülkenin başına katolik bir kralın geçmesine sebep olabilecektir.

durumu fark eden parlamento alelacele toplanarak bir veraset yasası çıkarır ve tacın yalnızca protestan varislere intikal etmesi kabul edilir (act of settlement 1701 ). yasa ile ayrıca ingiltere ve iskoçya'nın birliğini de hızlandırmıştır (yaklaşık 310 yıl sonra, 2011 yılında, ingiliz milletler topluluğunca kabul edilen ve sonraları yeniden düzenlenen perth antlaşması ile veraset sırasında ardıllık kriteri olarak cinsiyet ayrımı yapmayan mutlak primogenitür sistemi getirilecek, kral ya da kraliçenin anglikan kilisesinin başı olduğu için katolik olamayacağı şartı koruncak yalnız eşleri mezhep şartından muaf olacaktır).

william'ın 1702'deki ölümünden sonra yerine, baldızı (ıı. james'in ilk karısından doğan protestan küçük kızı) anne geçer.

saltanatı sırasında, whig'lerden ziyade ılımlı muhafazakâr politikacıları destekler, marlborough düşesi sarah jennings ile dillere destan dostluğu devamlı gündem olur ( film önerisi: the favourite).

acts of union 1707 ile iskoçya ve ingiltere resmen birleşir.

iyice bozulan sağlığının farkına vararak shrewsburry dükü charles talbot önderliğindeki ileri gelenlerle veraset hattını belirledikten sonra 1714'te çocuksuz bir şekilde hayattan göçer.

aslında ölümü ile bizce uzun yıllar zorlama bir şekilde devam ettirilmeye çalışılan hanedanlık kan bağı sona erer.

kraliçe anne'in yerine geçmesi kararlaştırlan hannoverli sophia, kral ı. james'in kızı elizabeth ile bohemya kralı v. frederick'in 12. çocuğudur. ve hannover prensi ernst agustus'la evlidir. kraliçe anne'den iki ay önce öldüğü için yerine oğlu ı.george geçer.

böylece tek kelime ingilizce bilmeyen bir alman prensi britanya'nın yeni kralı olur.

bu arada kral james'in katolik destekçileri de rahat durmaz, iskoçya'da bir dizi isyan çıkararak, iktidardaki hannover hanedanlığı'nı devirip stuart hanedanlığı'nı britanya tahtına geri getirmeyi amaçlarlar. tarihe stuart- hanover mücadelesi olarak geçen jakobit isyanlarının sonunda britanya topraklarında gerçekleşen son savaş culloden muharebesi (1745) jakobitlerin yenilgisiyle sonuçlanır, isyan tamamen sona erer, iskoçya ve ingiltere tamamen birleşir ( jacobite sözcüğü, james'in latincesi olup, kral james taraftarlarına verilen isimdir, fransız ihtilali sonrası ortaya çıkan jakobenler ile alakası yoktur).

hepsi de alman hannover hanedanın bir üyesi olan ve 1837'ye kadar sürecek george'ler dönemi başlar.

aslında vııı. henry'den itibaren soyluların, anne'den itibaren avamın yönetimde söz sahibi olması sonucu ingilizler başsız devlete bir kral bulabilmiş, yetkilerini de kısıtlayarak bugünkü parlamenter monarşinin temellerini sağlamlaştırmışlardır.

nitekim kral ı. george'un ingilizce bilmemesi nedeni ile hükümetindeki nazırların (bkz: minister) bir temsilci seçerek önerilerini kendisine iletmeleriyle günümüzdeki başbakan (bkz: prime minister) ve bakanlar kurulu (bkz: cabinet) doğduğu söylenir.

amerika gibi büyük bir sömürgeyi yitiren alman kökenli krallar britanya'da saltanatta kalabilmiştir ( the hanoverians).

ııı. george'un dördüncü oğlu kent dükü edward'ın tek kızı ve kendisinden önce gelen üç amcasının - ıv. george, york dükü frederick ve ıv. william - hayatta kalan meşru varisleri olmadığı için tahta oturan kraliçe victoria ise ilk görüşte aşık olduğu saxe-coburg-gotha hanesinin üyesi prens albert ile evlenerek soyadını alır (yıllar sonra kraliçe ıı. elizabeth, eşi danimarka asıllı yunan prensi edinburgh dükü philip'in baskısı ile onun soyadını kabul edecek ve çocuklarına mountbatten-windsor soy ismini verecektir ).

saltanatı döneminde, 1800 yılında, büyük britanya ve irlanda parlamentoları birlik yasası çıkararak iki krallığı birleştirir ve 1 ocak 1801'de büyük britanya ve irlanda birleşik krallığı kurulur.

nihayetinde, 1901 yılında, kraliçe victoria ile prens albert'in oğulları kral vıı. edward'ın tahta çıkmasıyla, saksonya-coburg ve gotha hanedanı'nın bir soyu, hannover hanedanı'nın yerini alarak britanya monarşisine katılır.

--- spoiler ---

--- spoiler ---

birleşik krallık tarihine bakıldığında din-çıkar uğruna mezheplerin ve toplumların devamlı çatışma halinde kaldığı görülmektedir. ancak tüm mücadelerden sonra hepsi tek bir ülke üzerinde -şimdilik- mutabık kalabilmiştir.

aslında windsor hanedanlığının soyadı üzerinden anlatmaya çalıştığımız;
bir millet, güçlü bir devlet olabilmek için illa ki aynı kökenden gelmeye gerek olmadığıdır.

esasen yöneten ve yönetilenlerin en kalbi duygularla ülkelerine bağlılıkları ulus olmak için fazlasıyla kafidir.