Başka Ülkelerde Farklı Telaffuz Edilebilen, İspanyolcada "ll" Harfinin Okunuşu
"elle" ya da "doble ele" denen ll harfinin okunuşu ispanya'da dahi illa ki "y" olmak zorunda değildir. bazı bölgeler daha farklı telaffuz eder. gene de, yabancılara genelde "y" olarak öğretilir bu telaffuz ve kolaydır da.
y olarak telaffuz edildiği vakit, yeísmo dediğimiz bir durum ortaya çıkar; yani ll ve y sesleri birbirinin aynı olur.
mesela; cayó (düştü) ve calló (sustu) anlamlarına gelen bu iki kelime, yeísmo'dan bahsettiğimiz aksanlarda aynı telaffuz edilir.
rioplatense ise apayrı bir dünyadır. yeísmo barındırmaz, zheísmo ya da günümüzde daha çok sheísmo barındırır; açıklayacağım birazdan.
öncelikle arjantin ispanyolcası diye standart bir ispanyolca olmadığını açığa kavuşturalım. tabii ki yazılı dillerinde bir standartlık var; burada bahsettiğim, telaffuzda bir standartlık olmaması. arjantin koca bir ülke ve kuzeyinden-güneyine, doğusundan-batısına ayrı ayrı aksanlar var. cuyano var, cordobés var, norteño var... var oğlu var.
bu aksanların en çok kişi tarafından konuşulanı rioplatense ise kendi içinde üç alt kola ayrılıyor. bunlar, kuzeyden güneye doğru; litoraleño, bonaerense ve patagónico. patagonia'da konuşulan "patagónico", artık bariz biçimde uzaklaşmıştır litoraleño'dan ve bazen ayrı bir aksan olarak bile incelenebilir.
başkent buenos aires ve çevresini, ülkenin güneyini, uruguay'da ise brezilya sınırına yaklaşmadan ülkenin batısını, orta kesimlerini, montevideo ve çevresini içine alan bölgede rioplatense konuşulur; ki bu isim uruguay'dan doğup buenos aires'ten geçen nehirden gelir, rio de la plata.
uydu fotoğraflarına bakarsanız, çamur gibi gözükür ama nehrin yanında durduğunuzda hafif kararmış gümüşi bir renktedir, nehir ve bölge de adını bu sebeple alır. hatta koca ülke adını gümüş madenlerinden alır; bakın: (bkz: #8515110)
neyse, dağılmayayım.
"elle" denen bu harf rioplatense'de j sesiyle okunur. belki de artık "okunurdu" demek daha doğru olacaktır.
eskiden, öyle çok eskiden de değil, daha 30-40 sene öncesine kadar bu harfin nasıl okunduğu insanlar arasında bir statü farkı yaratırdı. eğitimli ve sosyo-ekonomik durumu yüksek olan kimseler bu harfi bizdeki "j" harfine benzeyen bir sesle telaffuz ederlerdi(bizdeki kadar sürttürülen bir j sesi değil ama çok benzer). eğitimsiz kesimler ise tam bir "ş" sesi verirlerdi bu harfe.
bu durum son dönemlerde, son 20-30 senedir değişti. j sesi artık tamamen kaybolmaya yüz tuttu ve özellikle genç kesim, eğitimine bakılmaksızın "ş" sesini kullanmaya başladı.
yukarıda bahsedeceğim dediğim zheísmo ve sheísmo işte burayla alakalı. nasıl ki, yeísmo'dan bahsettiğimiz aksanlarda cayó ve calló aynı okunuyorduysa, rioplatense'de de bu iki kelime aynı okunur. lakin, bu sefer bu kelimeleri okurken bizdeki "y" sesini vererek telaffuz etmezsiniz; eskiden j sesiyle telaffuz ederdiniz, günümüzde ş sesiyle. bu nedenle işte, zheísmo(jeismo), sheísmo'ya(şeismo) dönmüştür. cayó/calló, günümüzde kaşo olarak okunuyor.
ben hala j sesini tercih ediyorum; çünkü, daha çok hoşuma gidiyor.
şöyle 1990'larda çekilmiş filmleri izlerseniz, filmlerdeki eski topraklar, şayet eğitimli ve zengin birini oynuyorlarsa ben anlamına gelen "yo" kelimesine "jo" derlerken; gençlerin, fakirlerin, eğitimsizlerin "şo" dediğini çok bariz biçimde duyarsınız mesela. günümüzde 35, hadi diyelim 40 yaş altı(garanti olsun), j sesini terk etmiş durumda.
bu işin doğrusu yanlışı da yok ayrıca. yani "en doğrusu y sesidir" demek gayet saçma bana kalırsa; bu aksanlar artık net biçimde ayrılmışlardır birbirlerinden. tıpkı british english - american english farkı gibidir bu da.