Az Bulunur Cinsten Bir CV'ye Sahip Celal Şengör'ün Hayat Hikayesi
24 mart 1955’te istanbul’da, kendisinin tanımlamasıyla ‘henüz ortalığın buram buram atatürk koktuğu ve demokrat parti’nin daha bu ortamı bozamadığı’ bir dönemde dünyaya geldi. balkan harbi sırasında balkanlar'dan kaçan rumeli göçmeni bir ailenin oğlu olarak doğan celal şengör; herkesin en az 2 dil konuştuğu, avrupalı havanın hakim olduğu ve en önemlisi de zengin olan bir ailede yetişti. cumhuriyet kurulduktan sonra zenginleşmeye devam eden bir aileydi şengör ailesi. okuma yazmayı bilmeyen büyük anne, sonradan öğrenen bir dede ve zeki olsalar bile bilim üzerine pek yoğunlaşmayan aile üyelerinin arasında celal şengör tamamen kendi keşfiyle bilime merak sardı.
ailesi tarafından sürekli pozitif bilimlere merak salması ve bunun üzerine okuması salık verilen celal şengör ufak yaşlardan beri doğaya, jeolojiye, dinozorlara, paleontolojiye (fosilbilimi) merak sarmıştı. celal şengör, ailesinin çoğu konuda açık fikirli olduğunu, kendisinin müslüman bir ailenin içinde ateist olmasının hiçbir problem yaratmadığını; ancak aile içerisinde sadece mustafa kemal atatürk’e laf söylenemeyeceğini, ailenin içinde mustafa kemal atatürk’ün dokunulmazlığı olduğunu söylüyordu. aslında bu pozitif bilim oku lafının tamamen mustafa kemal atatürk’ün söylediği bir söz olmasından dolayı ailesinin de celal şengör’e söylediğini bilinmekte.
celal şengör, çocukluğunda yeşilköy’de oturdukları sırada çok yalnız büyüyen birisiydi. kendisi bu dönemde arkadaşlık edecek birisini arıyordu ve bu açığı da kitaplarla kapattı. zaten imkanı bol olan bir aileden geldiği için ne isterse alma durumu olduğundan, istediği tüm kitapları ya da araç-gereçleri rahatlıkla temin ettirebiliyordu. celal şengör’e okuma ve araştırma hevesi, bilim yapma hevesi de ortalama bu yaşlarda geliyor. celal şengör daha 5. sınıfa giderken tüm jeolojik dönemleri ezbere bilen birisi olarak jeolojiye o dönemlerde de merak sarmıştı. tabii kendisinin merakını esas oluşturan ve perçinleyen –her programda da defaatle söylediği gibi– jules verne’in kitaplarıydı.
celal şengör, bu kitapları okudukça bilime ve bilmeye daha fazla merak sarıyor. ailesinin bu konuda bir avantajlı, bir de dezavantajlı tutumu vardı. bunlardan avantajlı olanı: celal şengör ne isterse alıp o’na temin etmeleri. yani laboratuvar malzemeleri, mikroskoplar, teleskoplar vs. her şeyi direkt gidip alıyorlardı. ancak kendisini jeoloji konusunda ve bilim konusunda yönlendirecek, farklı şeyler gösterip ufkunu açacak kimse yoktu. bu da kendisi için bir dezavantaj oldu. her şeyi kendisi tanıyıp öğreniyor, deneme yanılma yöntemiyle yol alıyordu. bu dönemde ailesi de şaka yollu celal şengör'e takılıyor ve o'nun be jeoloji sevdasıyla ufaktan alay ediyorlardı. ailesindeki çoğu insanın gözünde aile şirketlerini devam ettirmesi ve para kazanması bekleniyordu kendisinden; ancak celal şengör’ün hayatındaki kırılma noktalarından birisi de burada yaşanıyordu. şirketlerin başına geçmek yerine kendisi bilim yapmaya karar verdi ve kendisine o dönemde destek çıkan tek isim de babası oldu.
ilkokula şişli terakki’de başladı ama 5. sınıfta hocasıyla girdiği bir münakaşa sonucunda okuldan atıldı. yanılmıyorsam emir timur ile yıldırım beyazıt arasındaki bir tartışmadan dolayı çıkıyordu bu kavga. hoca, yıldırım beyazıt’ı birazcık abartarak anlatınca celal şengör, emir timur ile alakalı bildiklerini söylüyor ve tartışma kızışınca celal şengör, öğretmenine “cahil” dediği için okuldan atılıyor. oradan beyazıt ilkokulu’na geçti ve eğitimine orada devam etti. gittiği okul, milli eğitim bakanlığı’nın bir deneme okulu olduğu için şişli terakki’den çok daha kaliteli bir okul olarak dizayn edilmişti. deney yapılan, normal sıra sisteminin olmadığı, sınıfın kendine ait kütüphanesi bulunan farklı bir okulmuş burası ve bu imkanlar sayesinde de celal şengör’e çok şey katmış burası.
celal şengör, ilk girdiği ortaokul sınavlarının hepsinden çaktı. hiçbir yere yerleşemedi. daha sonra tanıdıklar vasıtasıyla ışık lisesi’ne girdi. kendisi yatılı olarak okudu ve o dönem ışık lisesi’nin çok kaliteli ve geniş kütüphanesinde bulunan tüm jules verne kitaplarını bitirdi. celal şengör, ışık lisesi’nde kendi hayatına etki eden iki önemli isim olduğunu söylüyor. bu isimler: tabiat bilgisi öğretmeni nuriye güneyi ve matematik hocası ziya bey. celal şengör’ün bu jeoloji ilgisini ilk fark eden, tabiat bilgisi hocası nuriye güneyi oluyor. kendisine jeoloji laboratuvarının anahtarını teslim edecek kadar da güveniyor.
orta sınıfı da bitirdikten sonra robert koleji’ni kazanıyor. robert kolej’e gitmeden önce nuriye hanım ile sohbet ediyorlar. nuriye hanım yine celal şengör’e jeoloji’den vazgeçememesini tembih ediyor. jeoloji’den çok az adam çıktığını ve bu alanda yeni insanlara ihtiyaç olduğunu, celal şengör’de de bu yeteneğin var olduğunu söylüyor. robert kolejin’de de coğrafya öğretmeni tarık inözü sayesinde bu jeoloji merakı giderek gelişiyor. kendisi daha lise ilk sınıftayken, birçok arazi gezisine gidiyor ve birçok coğrafya bilgisini yerinde test etme ve doğrulama şansına sahip oluyor. celal şengör’ün en büyük şansı, okullara gittiği dönemlerde hep işinin en iyilerinden birkaç isimle tanışmış olması oluyor. ancak hayatındaki en büyük dönüm noktalarından birisiyse, lise 3’e giderken ihsan ketin ile tanışması oluyor. annesinin bir arkadaşı vasıtasıyla tanıştığı ihsan ketin, celal şengör’e asistan olarak daha lisedeyken bir kadro ayarlıyor. ve gerçekten celal şengör üniversitesini bitirip doktorasını yaptıktan sonra itü’de kadroya yerleşiyor. şüphesiz ki celal şengör’ün hayatına dokunan en büyük isimlerden birisi ihsan ketin. kendisi yine lise 3’teyken nüzhet dalfes ve sırrı erinç gibi adamlarla da tanışma şansı elde ediyor.
lise dönemi bittikten sonra celal şengör jeoloji okumak için amerika birleşik devletleri’ne gitmeden önce annesinin tavsiyesi üzerine berlin ve münih’e giderek almancasını geliştiriyor. celal şengör, kendisini kabul eden stanford üniversitesi gibi kaliteli birkaç üniversite olmasına rağmen babasının tavsiyesi üzerine houston’a okumaya gidiyor. ancak 2. sınıfın sonunda daha fazla dayanamayıp john dewey sayesinde suny at albany’e geçiyor ve 1978 yılında lisansını orada bitiriyor. yüksek lisans ve doktorasını da bu üniversite bünyesinde alıyor. ayrıca 1981 yılında istanbul teknik üniversitesi maden fakültesi genel jeoloji kürsüsü’ne asistan oluyor.
celal şengör, 1986 yılında oya maltepe ile evlendi. oya hanım ile tanışmasını da kendisi bir programda anlatmıştı. birbirlerini çok iyi tanıyan iki aile olarak zaten uzun süredir birbirlerini bilen iki insanmış celal şengör ve oya maltepe. celal şengör, ilk olarak bu fikrini dayısına açıyor. ikisi de belirli derecede kültür birikimi olan, okumuşluğu ve bilgisi olan, aşağı yukarı aynı seviyede sayılabilecek bir ortamda yetişmiş iki insan. bu yüzden herhangi bir kültür çatışması ya da farklılığı çekecekleri o dönemlerde de düşünülmedi. 1989 senesinde celal şengör’ün oğlu asım şengör dünyaya geldi. bugün kendisi de babası gibi bir bilim insanı olup, biyolog olarak isviçre’de çalışmaktadır. celal şengör 1992 senesinde itü’de profesör oldu. 1993’te de türkiye bilimler akademisi’nin en genç kurucu üyesi oldu.
kendisi londra jeoloji cemiyeti başkanlık ödülü, collège de france madalyası, rammal madalyası, guztav-steinman madalyası, bigsby madalyası gibi bir çok ödül kazandı. en son da 9 ekim 2017 tarihinde kendisinin arthur holmes madalyası alacağı duyuruldu. yer bilimleri alanında dünyanın en prestijli ödüllerinden bir tanesi olan arthur holmes ödülünü 20 nisan 2018 tarihinde viyana’da düzenlenen bir törenle aldı. ayrıca bu ödülü kazanan ilk türk oldu. kaliforniya üniversitesi, college de france, salzburg üniversitesi ve oxford üniversitesi gibi kurumlarda misafir profesörlük yaptı. amerika bilimler akademisi, avrupa bilimler akademisi ve rus bilimler akademisi üyesi oldu. kendisi, hafif asperger sendromu tanısı koyulan birisi; ancak celal şengör bunun kendisi için bir avantaj olduğunu söylüyor. bir kere çok iyi hafıza ve çok iyi odaklanma sağladığını söyleyerek, daha rahat çalışmasına faydalı olduğunu belirtiyor. hatta bu hastalık olmasaydı ben şu anki bilimsel başarılarıma ve akademik kariyerime sahip olamayabilirdim, diyor.
hayatı boyunca mesleğiyle alakalı yayınladığı 6 kitap dışında, zümrütname, hasan ali yücel ve türk aydınlanması, zümrüt ayna, bilgiyle sohbet popüler bilim yazıları, dahi diktatör, aptalı tanımak, newton neden türk değildi?, bilimin büyüsü ve bir toplum nasıl intihar eder? isimli popüler bilim, tarih ve felsefe kitaplarını yayınladı. kendisi 1 şubat 2020 itibarıyla toplamda 31921 atıf almış ve sadece 2020 yılında 222 bilimsel atıf almış bir bilim insanıdır.